علل رشد القاعده در یمن

یمن، خبرساز شده است. در شمال آن دولت مرکزی با کمک عربستان سعودی علیه شیعیان زیدی می‌جنگد. دولت ایران متهم است که به شیعیان جدایی‌خواه کمک می‌کند. به دلیل نقشی که گفته می‌شود ایران و عربستان در جنگ شمال یمن ایفا می‌کنند، از آن به عنوان جنگ نیابتی میان تهران و ریاض نام می‌برند.

از طرف دیگر شبکه‌‌ی تروریستی‌القاعده، که متشکل از از جهادی‌های سنی است، در جنوب این کشور پایگاه تأسیس کرده و در اینجاست که افرادی چون عمر فاروق عبدالمطلب را آموزش می‌دهد. عمر فاروق، دانشجوی اهل نیجریه، متهم است که تصمیم داشته یک هواپیمای مسافربری آمریکایی را در دیترویت منفجر کند.

ضعف دولت مرکزی و حد قدرت القاعده

این‌که القاعده در یمن پایگاه و آموزشگاه تأسیس کرده، خبر تازه‌ای نیست. از ابتدای بالا گرفتن تروریسم دینی‌ای که القاعده شاخص آن شده است، این موضوع روشن بوده که بسیاری از تروریست‌ها از یمن می‌آیند. کسانی از اهالی عربستان، که از تروریست‌ها حمایت می‌کنند، به مجرد شناخته شدن، به یمن می‌گریزند. مخارج پایگاه‌های القاعده در یمن عمدتا با پولی تأمین می‌شود که از عربستان سعودی می‌آید.

دولت مرکزی در چند ساله‌ی گذشته ضعیف شده است. درگیری‌های درون قشر حاکم و بی‌توجهی به آنچه در میان طوایف در آن سوی محدوده‌ی کوچک صنعا، پایتخت کشور، جریان دارد، باعث عقب‌گردی در نظام حکمرانی شده است. سیستم ملوک الطوایفی تقویت شده و طوایف اکنون بیشتر از گذشته به صورتی خودمختار عمل می‌کنند.

از این وضعیت القاعده بهره گرفته است. سران طوایف، گرایش ایدئولوژیک خاصی به بنیادگرایان تروریست ندارند، اما از پولی که از معامله با آنان به دست می‌آورند، خرسندند. با دولت هم حاضر به معامله هستند. طایفه‌ی عبیده اخیرا به ازای امتیازهایی که از دولت دریافت کرده، از القاعده فاصله گرفته و متعهد شده که به اعضای این جریان پناه ندهد. هنوز مشخص نیست که این امتیازها چه بوده‌اند.

شبکه‌ی القاعده در یمن چندان بزرگ نیست. روزنامه‌ی "فرانکفورتر آلگماینه" (Frankfurter Allgemeine) در گزارشی با عنوان «جهادی‌ها زیر حمایت طوایف» می‌نویسد که کارشناسان تعداد کادرهای جهادی را حداکثر ده نفر تخمین می‌زنند. کار اینان تهیه‌ی پول و جذب نفرات است. تعداد نفرات جذب شده نیز، که عمدتا از اهالی یمن و عربستان هستند، آن قدر قابل توجه نیست. توانایی ویژه‌ی شبکه در این است که می‌تواند در درون سیستم ملوک‌الطوایفی تحرک داشته باشد و هر گاه حمایت طایفه‌ای را از دست داد، به طایفه‌ای دیگر پناه برد.

ولی نفوذ شبکه‌ی القاعده آن قدر هست که در یمن پایگاه آموزشی ایجاد کند و کسانی را از کشورهای مختلف برای دیدن دوره در این کشور اقامت دهد. بنابر گزارش "فرانکفورتر آلگماینه" (Frankfurter Allgemeine) در شماره‌ی ویژه‌ی یکشنبه (۱۰ ژانویه) هم اکنون ده اسلام‌گرای افراطی از آلمان در یک مدرسه‌ی دینی در شمال غربی یمن در حال تعلیم گرفتن هستند. شش تن از آنان از مسیحیت به اسلام گرویده و جذب جریان‌های افراطی اسلامی شده‌اند. مدارس دینی در پاکستان، افغانستان و یمن از مراکز اصلی جذب نیرو برای شبکه‌ی القاعده هستند.

انتظارها از دولت یمن

در روز شنبه‌ی گذشته علی عبدالله صالح در تلویزیون یمن گفته است که در مبارزه با تروریسم مصمم است و افزوده است «ما آماده‌ایم با کسانی که از خشونت و تروریسم دست می‌کشاند، به تفاهم برسیم.»

او منظور خود را به صورتی صریح‌تر این گونه بیان کرده: «گفت‌وگو بهترین راه است ... حتا با القاعده، به شرطی که سلاحشان را زمین بگذارند و بر سر عقل بیایند.»

این سخنان در خارج ایجاد نگرانی می‌کند. انتظار از دولت یمن، ندادن امتیاز به تروریست‌ها و استفاده از کمک‌های خارجی برای کاهش فقر، رسیدگی به امور طوایف و مناطق دور از مرکز است. این نگرانی وجود دارد که دولت صنعا نیروی اصلی خود را به سرکوب شیعیان اختصاص دهد و خطر القاعده را دست کم گیرد.

یمن، فقیرترین کشور عربی است. ۲۴ میلیون جمعیت دارد. درآمد سرانه آن ۱۱۵۰ دلار در سال است. رشد اقتصادی در سال ۲۰۰۹ برابر با ۸ /۳ درصد بوده است که با نظر به رشد بالای جمعیت، پیشرفتی را نشان نمی‌دهد. یک منبع مهم درآمد کشور، گاز است که توانایی برای صدور آن رو به کاهش است. یمن زمانی بی‌نیاز از وارد کردن مواد غذایی اساسی بود، اما اکنون ۷۵ درصد مواد غذایی لازم را از خارج تهیه می‌کند.

RN/FW