شیرین نشاط "آیدا" را در شهر زالتسبورگ به روی صحنه می‌برد
۱۳۹۶ مرداد ۴, چهارشنبه
جشنواره موسیقی زالتسبورگ روز ۸ اوت سال جاری شاهد هنرنمایی شیرین نشاط به عنوان کارگردان اپرا خواهد بود. این عکاس و سینماگر آمریکایی ایرانی‌تبار، به قول خودش تا دو سال پیش که مارکوس هینترهویزر، مدیر هنری جشنواره با او تماس گرفت و از او خواست "آيدا" را کارگردانی کند، "نه اپرایی دیده بود و نه از آیدا و موسیقی کلاسیک" خبری داشت.
بیشتر بخوانید: شیرین نشاط "شیر نقره‌ای" جشنواره‌ی ونیز را برد
دراین زمان، نشاط مشغول نوشتن فیلم‌نامه "ام کلثوم" خواننده معروف مصری بود. او در گفت‌وگو با بخش آلمانی دویچه وله در این باره می‌گوید: «وقتی این نکته‌ها را با هینترهویزر در میان گذاشتم، گفت: "اشکالی ندارد. با همه این‌ها آشنا می‌شوی."» و بعد هم یک سی دی اپرای آیدا به او هدیه داد که از سوی ریکاردو موتی، رهبر سرشناس ارکستر اجرا شده و گفت: «به این سی دی گوش بده، عاشقش می‌شوی!». ریکاردو موتی، قرار بود در به صحنه آوردن "آیدا" با نشاط همکاری کند.
"ام کلثوم" در رقابت با "آیدا"
وقتی یک سال بعد مارکوس هینترهویزر به همراهی ریکاردو موتی در نیویورک به دیدن شیرین نشاط رفت و از او درباره طرح و برنامه‌اش در مورد "آیدا" پرسید، هنوز پروژه "ام کلثوم" او کامل نشده بود. در نتیجه این هنرمند پرکار در پاسخ به مدیر هنری جشنواره گفت: «من هنوز وقت فکر کردن به آیدا را پیدا نکرده‌ام.»
ولی پس از این دیدار می‌بایست در کنار طرح "ام کلثوم" با "آیدا" هم آشنا می‌شد. دلیل این امر ابراز "اعتماد بیش از اندازه هینترهویزر و موتی" به نشاط بود: «به خودم گفتم، خوب این بزرگ ترین چالش زندگی‌ات است. در کنار تهیه فیلم "ام کلثوم" به آیدا هم برس.»
"آیدا" کیست؟
"آیدا"ی جوزپه وردی، داستان شاهزاده‌‌ای اتيوپيائی است که مصريان او را به اسارت می‌گیرند و به عنوان برده به مصر منتقل می‌کنند. روزی رادامس، فرمانده مصری، آیدا را می‌بیند و به او دل می‌سپرد. از سوی دیگر آمنريس، دختر فرعون نیز عاشق رادامس می‌شود و او را بر سر دوراهی عشق به آیدا و وفاداری به فرعون قرار می‌دهد...
بیشتر بخوانید: پاسخ‌های شیرین نشاط به پرسش‌های شما
وردی این داستان را با الهام از روایت آنتونيو گيسلنتسونی که بر اساس نوشته‌های آگوست ماريت، مصرشناس فرانسوی، به رشته تحریر درآورده، در چهار پرده برای اپرا تنظیم کرده است. این اثر هر چند از محبوب‌ترین اپراهای جهان است، ولی جوامع شرقی در آن با نگاهی "غرب‌پسندانه" مورد بررسی قرار گرفته‌اند. از جمله این که مصر به عنوان "سرزمین بربر‌ها با فرهنگی عجیب و غریب" معرفی شده است.
شیرین نشاط در این رابطه می‌گوید که با این گونه انتقادهای "شرق‌شناسان روشنفکر" آشناست: «ولی از سوی دیگر منتقدانی هم هستند که معتقدند منظور وردی مصر و شرق نبوده، بلکه او اروپا و جامعه غربی را در نظر داشته است.»
طرد "آیدای سنتی"
به گفته نشاط، "آیدای سنتی" تصویری است که اروپایی‌ها خلق کرده‌اند. در این چارچوب، مصری‌ها و اهالی اتیوپی "واقعا بد و وحشی" معرفی شده‌اند و او چاره‌ای جز "جابه‌جا" کردن این تصاویر نداشته است. در اجرای نشاط «مصر باستان، اروپای امروز از ترکیبی از مسیحی‌ها، مسلمانان، یهودی‌ها و فرهنگ‌هایی که هر یک نمایندگی می‌کنند، ساخته شده است: «آیدای من داستان رابطه میان بدویت، مدرنیت کنونی و آینده را بازگو می‌کند.»
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
برداشت شرقی از اپرا
به هر حال انگیزه نشاط از پرداختن به این اثر "علاوه بر پویایی موزیک، دستمایه کار یعنی عشق میان رادامس، آیدا و آمنريس" هم بوده که از سوی "خشک‌اندیشان مذهبی و رژیم دیکتاتورمنش" فرعونی تحت فشار قرار گرفته بودند. او می‌گوید: «من تا به حال در کارهای دیگرم (عکاسی و فیلم) هم به همین موضوع‌ها پرداخته‌ام: به سرنوشت زنانی که از استبداد سیاسی و خشک‌اندیشی مذهبی رنج برده‌اند.» به نظر نشاط آن‌ها "نماد انسانیت و فردیت" هستند.
نشاط می‌گوید که با پی بردن به این نکته، کار کارگردانی اپرا را شروع کرده که "داستانی بی‌زمان و بی‌مکان را باز می‌گوید" و از موسیقی وردی نیز که "عمیقا انسانی است و فراتر از مرزهای فرهنگی" می‌رود، برای به ثمر رساندن پروژه‌اش الهام گرفته است.