شبکه رسانه‌ای الجزیره در کانون مناقشه قطر و عربستان
۱۳۹۶ تیر ۴, یکشنبه
شبکه‌ی رسانه‌ای الجزیره که به زودی سالگرد بیستمین سال تاسیس خود را جشن می‌گیرد، دوران دشواری را از سر می‌گذراند. این شبکه که در حال حاضر با داشتن ۸۲ زیرمجموعه در سراسر جهان فعال است، به یکی از موارد مناقشه میان قطر از یک سو و مصر، عربستان سعودی، امارات عربی متحده و بحرین از سوی دیگر تبدیل شده است. به نظر صالح نعم، یکی از اعضای تحریریه‌ی شبکه‌ی یادشده، این "دشمنی" تازه نیست. برنامههای پربیننده‌ی این شبکه همواره مورد انتقاد امیران کشورهای عربی قرار داشته است.
بیشتر بخوانید: شرط‌های چند کشور عربی برای عادی‌سازی روابط با قطر
نام شبکه‌ی تلویزیونی الجزیره برای نخستین بار به دلیل پخش سخنرانی اسامه بن لادن، رهبر القاعده، پس از حمله‌ی تروریست‌های اسلام‌گرا به برج دوقلوی نیویورک در ۱۱ سپتامبر بر سر زبان‌ها افتاد. او در این سخنرانی مسلمانان جهان را به "جنگ مقدس" فراخواند.
پشتیبانی از "تروریست‌ها و اسلام‌گرایان افراطی"؟
کارنامه‌ی فعالیت‌های رسانه‌ای الجزیره از دید رهبران کشورهای عربی چندان درخشان نیست. برنامههای اجتماعی ـ سیاسی این شبکه همواره خشم و نارضایتی آنان را برانگیخته است. اغلب این برنامه‌ها شرایط اجتماعی کشورهای حاشیه‌ی جنوبی خلیج فارس را (مانند رواج چند همسری و تشکیل دادن حرمسرا) با نگاهی انتقادی بررسی کرده‌اند.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
صالح نعم می‌گوید که گردانندگان الجزیره می‌کوشند در برنامههای سیاسی، "عینیت و جامعیت" را رعایت و گزارش‌های خود را "بدون سانسور" پخش کنند. این شبکه در سال ۲۰۱۳ هنگام تهیه‌ی رپرتاژ درباره‌ی رویدادهای "بهار عربی" مصر، مواضع رهبران "اخوان المسلمین" را نیز منعکس کرد. مقامات کنونی مصر، به این دلیل این رسانه را به باد انتقاد گرفتند و ادعا کردند که الجزیره در انتخاب محمد مرسی به عنوان نخستین رییس‌جمهور مصر، پس از فروپاشی دیکتاتوری حسنی مبارک نقش مهمی بازی کرده است.
بیشتر بخوانید: ارسال هزاران تن مواد غذایی از سوی ایران و ترکیه به قطر
افزون بر این الجزیره که اکنون به زبان انگلیسی هم برنامه پخش می‌کند، در سال ۲۰۱۵، هنگامی که ارتش مصر به رهبری ژنرال سیسی علیه محمد مرسی دست به کودتا زد، تنها فرستنده‌ای بود که گزارش‌های جامع و لحظه به لحظه از اعتراضات و تظاهرات گسترده‌ی طرفداران او را تهیه و پخش کرد. این امر اعتراض و خشم امیرنشینان حاشیه‌ی خلیج فارس را برانگیخت و سبب شد که آنان گردانندگان الجزیره را به پشتیبانی از "تروریست‌ها و اسلام‌گرایان افراطی" متهم کنند.
مبلغ برنامههای دولتی؟
برنامههای انتقادی الجزیره تا اکنون اغلب با اعتراض امیران محافظه‌كار عرب روبرو شده و در چند مورد حتی به احضار سفیر قطر یا تسلیم اعتراض‌‌نامه و بستن دفتر این شبکه نیز انجامیده است. منتقدان معتقدند که شبکه‌ی تلویزیونی یادشده، ابزاری در خدمت سیاست‌های امیر قطر است. به نظر آن‌ها تامین نیمی از بودجه‌ی ۳۰ میلیون دلاری شبکه از سوی امیر حمد بن خلیفه آل ثانی، امیر قطر، سردبیر و اعضای تحریریه را وابسته‌ی این خاندان کرده است.
صالح نعم که در اروپا تحصیل کرده و مدتی با بی‌بی‌سی و رسانه‌های هلند نیز همکاری داشته، این اتهام را رد می‌کند و در پاسخ به خبرنگار تلویزیون "ان تی‌وی" می‌گوید: «بودجه‌ی دویچه وله هم از سوی دولت آلمان تامین می‌شود. معنایش این است که دولت سیاست این رسانه را تعیین می‌کند؟» به گفته‌ی نعم، اخبار و گزارش‌های الجزیره "دقیق، همه‌جانبه و بدون سانسور" تهیه و پخش می‌شوند.
بیشتر بخوانید: در جدل با همسایگان، قطر به حمایت غرب امیدوار است
یكی از برنامههای پربیننده‌ی الجزیره "برخلاف جهت حرکت" عنوان دارد که در آن کارشناسان و افراد عادی با نظرات و دیدگاه‌های متفاوت با یکدیگر به بحث و گفت‌وگو می‌پردازند و با حرارت از مواضع خود دفاع می‌کنند. صالح نعم می‌گوید که پس از بروز درگیری میان قطر و چهار کشور عربی، مجری برنامه از چند کارشناس عربستان سعودی دعوت کرد تا دیدگاه‌های خود را در این برنامه با دیگران در میان بگذارند، ولی مقامات ریاض به آنان اجازه‌ی شرکت ندادند.
"سیاست رسانه‌ای نیمه مستقل"
فیلیپ سیب، استاد رشته‌ی روزنامه‌نگاری دانشگاه کالیفرنیای جنوبی که کتابی در باره‌‌ی شبکه‌ی یادشده با عنوان "تاثیر الجزیره" نوشته، معتقد است که هر چند این رسانه از آزادی کامل شبکه‌هایی که در کشورهای دموکراتیک فعالیت می‌کنند، برخوردار نیست، ولی با این حال "سیاست مستقلی" را دنبال می‌کند. او می‌گوید: «در منطقه‌ای که برخورداری از آزادی نسبی برای رسانه‌ها، پیشرفت تلقی می‌شود، سیاست الجزیره بالاتر از این حد است.»
به گفته‌ی فیلیپ سیب، این شبکه از امیران قطر و خانواده‌های آنان به‌طور مستقیم انتقاد نمی‌کند، ولی روابط ناهنجار اجتماعی ـ سیاسی حاکم در این امیرنشین را نیز به چالش می‌کشد.