زنان مهندس ایران به دنبال استارت‌آپی از آن خود
۱۳۹۴ تیر ۲, سه‌شنبه
سیلیکون ولی رویای فعالان استارت‌آپ از هر کجای دنیا است. محل استقرار شرکت‌هایی همچون فیس‌بوک٬ توییتر٬ یاهو٬ گوگل٬ و اپل در کالیفرنیای آمریکا٬ جایی که ایده‌ای اولیه٬ مرتبط با جهان اینترنت٬ با یک تیم خوش‌ذوق و نوآور تبدیل به خدمات درآمدزا می‌شود. اما چند سالی است که گوگل یکی از برجسته‌ترین غول‌های سیلیکون ولی٬خود نقصی را مشاهده کرده است٬ اینکه هر چند فضای کار استارت‌آپ‌ها (کسب و کارهای مبتنی بر اینترنت که به صورت اولیه بسیار کوچک هستند) جذاب و دل‌ربا است٬ حضور زنان هنوز در آن‌ها محدود است. گوگل تنها در سال گذشته یک میلیون دلار برای کمک به افزایش حضور زنان در استارت‌آپ‌ها در سطح جهان اختصاص داد.
در ایران نیز بر اساس آمار "کانون کارآفرینی ایران" در حالی ۸۶ درصد صندلی‌های دانشگاه بعد از دیپلم تا اتمام مقطع دکترا به زنان اختصاص دارد که تنها ۴ درصد زنان در هر کسب و کاری در رده‌های مدیریت قرار می‌گیرند. این رقم در رشته‌های مرتبط با فن‌آوری اطلاعات از جمله استارت‌آپ‌ها کاهش می‌یابد.
بیشتر بخوانید: آیا تهران "دره سیلیکون" خواهد شد؟
آن‌چه عموماً از آن به عنوان حضور کم زنان در استارت‌آپ‌ها یاد می‌شود به بحث‌هایی برمی‌گردد که به حضور اندک زنان در میان بنیان‌گذاران استارت‌آپ‌ها و مدیران آن‌ها و مهندسان این کسب و کارهای کوچک مبتنی بر اینترنت می‌پردازد. چرا که حضور زنان به طور سنتی در بخش‌های اداری٬ نیروی انسانی٬ و خصوصا بازاریابی و فروش در این شرکت‌ها قابل توجه است.
نویسنده‌ی مقاله‌ای در نشریه فوربس با عنوان "آیا حضور زنان استارت‌آپ‌ها را موفق‌تر می‌کند٬ چگونه؟" تاکید دارد: «تکنولوژی یکی از آن حوزه‌هایی است که در آن همه چیز مرتبط به توانایی ذهنی است٬» و از همین رو انتظار می‌رود شکستن مرزهای سنتی آن‌چه مشاغل مردانه یا زنانه تعریف شده‌اند در این حوزه سهل‌تر باشد. حضور زنانی که از برجسته‌ترین مدیران و مهندسان گوگل هستند نیز خود نشانه‌ای بر امکان بر هم زدن مرزبندی‌های سنتی میان کار زنانه و مردانه است در این حوزه است. اما ضرورت و چالش‌های شکستن مرزبندی‌های سنتی و تلاش برای باز کردن درها به روی نوآوری و کارآفرینی زنان در عرصه تکنولوژی چیست.
بیشتر بخوانید: بیکاری نگران‌کننده فارغ‌التحصیلان؛ سهم بیشتر زنان
غلبه تصویر ذهنی "زن بی‌نیاز از کار"
آزاده داننده٬ مدیر عامل شرکت "فن‌آوری اطلاعات بهاران" یکی از زنان کارآفرینی است که سال‌ها است در حوزه تکنولوژی فعالیت دارد. او در گفت‌وگو با دویچه وله فارسی از غلبه‌ی سالیان سال فرهنگی که "کار زنان در آن ارزش محسوب نمی‌شد" صحبت می‌کند. او می‌گوید: «قدیم حتی اگر زنی کار می‌کرد٬ می‌گفتند برو کار کن ولی پولت را برای خودت نگه دار. یعنی بد می‌دانستند زن پولش را در خانه خرج کند.»
داننده که چندین دهه پیش در دانشگاه شیراز از معدود دختران رشته مهندسی کامپیوتر بوده است٬ تغییرات سال‌های گذشته در رابطه با حضور زنان در عرصه تکنولوژی را از نزدیک تجربه کرده است. او می‌گوید: «الآن برای زندگی بهتر ٬ هر دو نفر باید کار کنند. وقتی کار تبدیل به ضرورت زندگی می‌شود نمی‌توان در مقابل آن ایستاد.»
با این‌همه نازنین دانشور٬ بنیان‌گذار تخفیفان٬ بزرگ‌ترین وب‌سایت تخفیف گروهی ایران٬ و یکی از معدود زنان جوان فعال در استارتآپهای ایران که در رده مدیریت قرار دارد٬ از استمرار فرهنگی که کار زنان در آن هنوز "اساسی" محسوب نمی‌شود می‌گوید: «در ایران بخاطر اینکه هنوز این فرهنگ وجود دارد که زن قبل از ازدواج در خانه پدر است و بعد می‌رود خانه شوهر٬ و مسئولیت با مرد است٬ هیچ وقت کار به عنوان پایه اساسی برای یک خانم محسوب نمی‌شود.»
بیشتر بخوانید: از تهران تا سیلیکون ولی؛ کارآفرینان ایرانی در "آی‌بریج" برلین
دانشور می‌گوید: «هنوز خیلی از همکاران خانمم را می‌بینم که کار برایشان در اولویت دوم یا سوم است. بنابراین هیچ وقت جدی نمی‌گیرند که در آن کار پیشرفت و تاثیرگذاری داشته باشند.»
او به طور کلی این پیشنهاد را برای زنان مشغول در هر حرفه‌ای دارد که "شغلی را که دارند جدی بگیرند".
زنان "همه‌جا در اقلیت"
نازنین دانشور پیش از آغاز کارش در ایران تجربه کار در لندن و برلین را دارد. او اعتقاد دارد زنان "در همه جا در اقلیت هستند". با این‌همه او درباره چالش‌های کارش در ایران می‌گوید: «اینکه هم یک خانم باشی٬ هم سن‌ات کم باشد٬ همیشه چالش‌های زیادی برایت وجود دارد.»
دانشور تاکید می‌کند که بعد از چهار سال کار مداوم عاقبت چالش‌های پیش‌رویش کم شده‌اند.
حمیدرضا احمدی٬ مدیر کانون کارآفرینی ایران٬ نیز که خود در نیویورک در رشته کامپیوتر تحصیل کرده و تنها یکی از هم‌کلاسی‌هایش دختر بوده است٬ با گفتن اینکه "حضور زنان کارآفرین در حوزه آی تی در همه جای دنیا کم و پرچالش است٬ و همه دارند سعی می‌کنند این مشکل را حل کنند٬" به تعداد دانشجویان دختر در ایران اشاره می‌کند: «دست کم ایران می‌تواند از این نظر جلوتر از بقیه باشد چون اکثریت در دانشگاه‌های ما با خانم‌ها است.»
آن‌چه از نظر احمدی امکانی ویژه در ایران محسوب می‌شود تعداد زیاد دانشجویان دختر در گرایش‌های مختلف مهندسی کامپیوتر است. او اما مشکل را از خانواده‌ها می‌بیند. او می‌گوید: «فکر می‌کنم اینکه دختران چه تصویری از خود در جامعه دارند در خانواده شکل می‌گیرد.» احمدی از همین رو می‌گوید که دخترانی هستند که انگیزه‌شان از رفتن به دانشگاه تنها ارتقای سطح اجتماعی‌شان است.
نبود الگوی مناسب برای دختران
تجربه‌ی آزاده داننده که سال‌ها بیشتر با مردها کار کرده تا با زن‌ها٬ نبود تصویر یا الگوی مناسب برای زنان را تایید می‌کند. او می‌گوید: «یعنی دختران ما کسی را ندارند که از او بیاموزند. من به مادرم که نگاه می‌کردم٬ می‌دیدم در دبیرستان ازدواج کرده٬ و اختلاف سنش با خواهرم ۱۶ سال است. الان اگر من یک دختر ۱۶ ساله را ببینم که بچه‌دار شده می‌گویم این بچه است چطور توانسته بچه‌دار شود؟ بنابراین طبیعتا در مسیری که من طی کردم مادر من نمی‌توانسته الگوی من باشد. هنوز این موضوع وجود دارد که دختران الگویی ندارند.»
به گفته او "جنس غالب در فضای کار در حوزه تکنولوژی همچنان مرد است٬ و خیلی از دخترها فکر می‌کنند الگوهایشان آن‌ها هستند. کار خوب کردن را می‌خواهند از مردها یاد بگیرند. رفتار درست اجتماعی را می‌خواهند از مردها یاد می‌گیرند. اما این نمی‌تواند جوابگوی نیازهای آن‌ها باشد.»
نازنین دانشور یکی از راهکارهای حل این موضوع را معرفی تجربه‌های موفق زنان می‌داند. او تاکید می‌کند که شکست یا پس خوردن و ترسیدن٬ مثل ترسی که برخی زنان از هر موضوع مرتبط با تکنولوژی دارند٬ باید در قالب این تجربه‌ها مطرح و درباره طبیعی بودن آن‌ها بحث شود. او که خود در حالی موفقیت امروز را دارد که تجربه یک استارت‌آپ ناموفق را نیز پشت سر گذاشته است٬ اعتقاد دارد زن‌ها هم مثل مردان باید این اعتماد به نفس و آگاهی را داشته باشند که اگر در زمینه‌ای "یک بار پس زده شدند یا گیر افتادند قرار نیست کلاً واردش نشوند."
افزایش زنان٬ رفع کمبود نیروی انسانی و افزایش تنوع
گوگل و دیگر غول‌های تکنولوژی نظیر اپل یا بنیاد ویکی‌مدیا در تلاش برای افزایش حضور زنان در حوزه‌ی تکنولوژی و استارت‌آپ‌ها هستند٬ اما در ایران چه اقداماتی در این زمینه انجام گرفته است.
حمیدرضا احمدی٬ مدیر کانون کارآفرینی ایران٬ که تجربه برگزاری یک "استارت‌آپ ویکند" صرفاً با محوریت زنان در حوزه تکنولوژی را در سال ۱۳۹۳ دارد٬ به دویچه وله فارسی از ضرورت تلاش همه جانبه برای ارتقای حضور زنان در استارتآپهای ایرانی می‌گوید.
"استارت‌آپ ویکند" ها کنفرانس‌های دو روزه‌ای هستند که فعالان استارت‌آپ‌ها گرد هم جمع می‌شوند٬ با هم آشنا می‌شوند٬ ایده‌هایشان را مطرح می‌کنند٬ شبکه‌سازی می‌کنند و از هم یاد می‌گیرند.
بیشتر بخوانید: بیکاری نگران‌کننده فارغ‌التحصیلان؛ سهم بیشتر زنان
یکی از مسئولان شرکت شناسا٬ که یک شرکت سرمایه‌گذار برای کارآفرینی در ایران است٬ در گفت‌وگو با دویچه وله فارسی اعلام می کند: «وقتی داریم تیمی را ارزیابی می‌کنیم٬ حضور زن در آن تیم از نظر ما نمره مثبت برای پذیرش طرح است. چون برداشت ما این است که این مجموعه توانسته با موضوع تنوع کنار بیاید. ضمن اینکه حضور خانم‌ها با دقت نظر و موشکافی‌ای که دارند قطعا باعث می‌شود خلاء‌ها را در کار پر کنند.»
به اعتقاد این سرمایه‌گذار که نخواست نامی از وی برده شود٬"خیلی مواقع تیم‌های کارآفرینی ما خیلی کلی‌نگر هستند٬ و دارند افق‌های دور را می‌بینند و جلوی پایشان را نمی‌بینند." نماینده شناسا می‌گوید جوان بودن جامعه کاری زنان نسبت به مردان و انرژی و انگیزه بیشتر برای اثبات خود عاملی مثبت در کار زنان است.
با این‌همه و بر اساس آمار "کانون کارآفرینی ایران" ۷۵ درصد زنان تحصیل‌کرده ایران متناسب با تخصص خود شغلی ندارند. این در حالی است که ایران با کمبود نیروی متخصص در زمینه استارت‌آپ‌ها مواجه است. مدیر کانون کارآفرینی ایران اعتقاد دارد که "یکی از چیزهایی که می‌تواند مشکل نیروی انسانی را در ایران حل کند این است که سطح مشارکت زنان بالا برود." اما در شرایطی که زنان متخصص جایی برای خود نمی‌بیند٬ به رغم کمبود نیروی انسانی در ایران٬ این زنان ترک کشور را به عنوان یکی از گزینه‌های مطرح خود می‌بینند.
زینب شنکایی٬ دکترای رشته فیزیک پزشکی٬ یکی از متخصصانی است که در گفت‌وگو با دویچه‌وله تاکید می‌کند اگر نتوانسته بود سرمایه‌گذاری برای کار خود بیابد ناچار ایران را به مقصدی دیگر ترک می‌کرد.
او با جذب سرمایه‌گذاری شناسا٬ هر چند به سختی کارش را عاقبت در بازار مردانه ایران آغاز کرده است اما خوشحال است. او بنیان‌گذار جوان شرکت پرشین تراوا است که در زمینه درمان سرطان با روش‌های نوین کار می‌کند.