رادیو تلویزیون حکومتی ایران و "کارشناسان" آن
۱۳۹۸ دی ۲۴, سه‌شنبه
زمانی که انجمن صنفی روزنامه‌نگاران تهران روز گذشته از "تشییع اعتماد عمومی" در ایران سخن گفت که اولین جنازه‌هایش "رسانه‌های رسمی به‌ویژه صدا و سیما" هستند، هم‌زمان از همکاران خود خواست تا از این پس "بدون ملاحظات مرسوم" به حرفه خود بپردازند.
گرچه این انجمن صنفی، با توجه به رسوایی پنهانکاری سه‌روزه در رابطه با علت اصلی سقوط هواپیمای اوکراینی، بی‌توجهی به دستورالعمل‌های پیدا و پنهان حکومتی در روند اطلاع‌رسانی را توصیه می‌کرد، اما رسانه‌ای که بیش از همه بدون هیچ‌گونه "ملاحظه‌ای" به کار خود ادامه داد، رادیو تلویزیون حکومتی ایران موسوم به "رسانه ملی" بود.
تکلیف مخالفان "مدل زندگی سلحشورانه"
در پی اقرار سپاه پاسداران به سرنگون کردن هواپیمای اوکراینی که به جان باختن ۱۷۶ نفر انجامید و هم‌زمان با عیان شدن هر چه بیشتر "شلیک به اعتماد عمومی"، زینب ابوطالبی، مجری شبکه افق متعلق به صدا و سیمای جمهوری اسلامی، در برنامه‌ای زنده که ویدئوی آن در شبکه‌های اجتماعی هم دست به دست شد، در برابر چشمان مخاطبان اعلام کرد که "همه ایرانیان" به گفته او "مدل زندگی سلحشورانه" را می‌پسندند و اگر کسی به این مدل زندگی اعتقاد ندارد "جمع کند و از ایران برود."
سخنان جنجال‌برانگیز این مجری تلویزیون که هم‌زمان با اعتراض‌های گسترده در شهرهای مختلف ایران و سرکوب آن منتشر شد، موجی از انتقادها را برانگیخت و منتقدان آن را اثبات غیرملی بودن "رسانه ملی" ارزیابی کردند. به عنوان تنها یک نمونه یاشار سلطانی، فعال رسانه‌ای، در واکنش به خانم ابوطالبی در توییتر نوشت: «شرم‌آور‌تر از پنهانکاری در ماجرای هواپیمای اوکراین این است که وقیحانه به دوربین زل بزنی و به ۸۰ میلیون ایرانی بگویی که هر کسی مثل من فکر نمی‌کند، جمع کند و از ایران برود! خانم لاکچری! ما در وطن می‌مانیم! اگر خیلی چیز‌ها را توانستید مصادره کنید؛ ایران را نمی‌توانید.»
اظهارات مجری مزبور چنان جنجالی برانگیخت که حتی خبرگزاری دولتی ایرنا نیز با حمله به "کارشناس‌شده‌های تازه از گرد راه رسیده"، از بازتولید گفتمان "رستاخیزی" سخن گفت.
گرچه حمایت صدا و سیما از اظهارنظرهایی شبیه به این مجری معمولا نتیجه معکوس می‌دهد، اما به نظر هم نمی‌رسد که رسانه حکومتی قصد تجدیدنظر در رویکرد تاکنونی خود را داشته باشد. واکنش یک کاربر دیگر به اظهارات زینب ابوطالبی، این تأثیر معکوس را نشان می‌دهد: «ما دوست داریم بریم به خدا، فقط می‌ترسیم هواپیمای ما رو هم با کروز اشتباه بگیرید.»
نشانه‌ای دیگر از عدم تمایل صدا و سیما به تغییر رویه، پخش اظهارات دو "کارشناس خاص" در برنامه "جهان‌آرا"ی شبکه افق در واکنش به حوادث اخیر ایران است. حتی بسیاری از رسانه‌های داخلی سخنان این دو نفر که "فعال فرهنگی اصولگرا" خوانده می‌شوند را "نمک پاشیدن به زخم مردم" عنوان کرده‌اند.
رسوایی توهین "کارشناس" تلویزیون به رخشان بنی‌اعتماد
سخنان محمدصادق کوشکی، یکی از این "کارشناسان" که از تریبونی رسمی و به شکلی زننده و غیرقابل تکرار رخشان بنی‌اعتماد، کارگردان سرشناس و دخترش را مورد حمله و "توهین جنسی" قرار داده بود، چنان همه مرزهای ابتدایی را رد کرد که انجمن مستندسازان سینمای ایران طی بیانیه‌ای خطاب به عبدالعلی علی‌عسگری، رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی، خواستار عذرخواهی او از "جامعه هنری و مردم" شد.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
هیأت مدیره این انجمن در نامه خود به رئیس صدا و سیمای جمهوری اسلامی، ضمن اشاره به "توهین آشکار و بی‌شرمانه به شأن یک بانوی ایرانی و خانواده ایشان و تهدید علنی جمع بزرگی از مردم"، خانم بنی‌اعتماد را "از مفاخر فرهنگ و هنر" ایران نامید. این انجمن صنفی با بیان اینکه سخنان مهمان مزبور صدا و سیما "عرق شرم بر پیشانی مردم سیاهپوش کشور می‌نشاند"، پرسش منتقدان این رسانه حکومتی را تکرار کرد: «آیا نمی‌شود پایان و نهایتی برای این بی‌احترامی‌ها به شأن و حقوق مردم در صدا و سیما متصور بود؟»
انجمن مستندسازان ایران در نهایت خطاب به رئیس صدا و سیمای جمهوری اسلامی نوشتند: «ما هر چند به رویه‌ی جاری و ساری در برنامه‌سازی‌های جانب‌دارانه در شبکه‌ی مذکور عادت کرده و به آن وقعی نمی‌نهیم اما این اهانت آشکار به شان یکی از اعضای خود را برنمی‌تابیم و درخواست برخورد جدی با متخلفین و عذرخواهی رسمی جنابعالی از جامعه‌ی هنری و مردم ایران را داریم.»
حسین انتظامی، رئیس سازمان سینمایی ایران هم واکنش نشان داده و در توییتر نوشته است: «به کسانی که هنجارهای اخلاقی جامعه را رعایت نمی‌کنند و بی‌پروا به نوامیس کشور و هنرمندان توهین می‌کنند، آنتن زنده می‌دهند؟! آیا مجری نباید واکنش نشان دهد؟»
حمله به رخشان بنی‌اعتماد به خاطر دعوت او از مردم برای شرکت در مراسمی به یاد قربانیان سقوط هواپیمای اوکراینی توسط یگان موشکی سپاه پاسداران بود؛ دعوتی که البته در پی "هشدار جدی نهادهای امنیتی" لغو شد.
مقایسه فاجعه اخیر با "برخورد هواپیما به کوه"
مستندسازان ایران و سازمان سینمایی طبعا به سخنانی واکنش نشان دادند که مرتبط با حوزه فعالیت آنان بود. از سوی دیگر به خاطر هتاکی محمدصادق کوشکی به یک کارگردان سرشناس زن، اظهارات توهین‌آمیز او توجه بیشتری را برانگیخت؛ وگرنه گذشته از این سخنان نازل، اظهارنظر "کارشناس" دیگر شبکه وابسته به صدا و سیما حوزه کلان‌تری را شامل می‌شد.
نادر طالب‌زاده، دومین مهمان شبکه افق، به تمامی اهمیت سقوط هواپیمای اوکراینی و واکنش‌های خشمگینانه نسبت به آن را زیر سوال برد و گفت: «از این اتفاقات ده تا دیگه هم بیفته، در مقابل اون اتفاق اصلی (حمله به پایگاه‌های آمریکا) هیچه.»
این "کارشناس" تلویزیون حکومتی ایران، فاجعه اخیر را هم‌سطح "برخورد هواپیما به کوه" دانسته و گفته بود: «صحنه را گم نکنیم. قاطی پاتی نکنیم، چهار نفر جمع شده‌اند می‌گویند چه و چه و اینها. از این موضوع عبور خواهیم کرد. حواسمان باشد تصویر واقعه را فراموش نکنیم.»
شبکه افق هشتم اسفندماه ۱۳۹۳ در ویژه‌برنامه‌ای با اجرای همین آقای طالب‌زاده رسما آغاز به کار کرد. سایت خبری فرارو نوشته است که افق «از همان ابتدا به شبکه طیفی از اصولگرایان تبدیل شد که در محافل سیاسی مشهور به تندروی هستند. مجریان این شبکه همچون وحید یامین‌پور و امیرحسین ثابتی نزدیک به جبهه پایداری‌اند. برنامه جنجالی جهان‌آرا که به موضوعات روز سیاسی، اجتماعی وفرهنگی کشور می‌پردازد مهمترین برنامه افق است.»
اما موضوع برای منتقدان دستگاه رسانه‌ای جمهوری اسلامی تنها به شبکه افق محدود نمی‌شود. برای آنان هنوز خاطره سخنان ابوالفضل بهرام‌پور، "کارشناس دینی و مفسر قرآن" از یاد نرفته است که در شبکه اول تلویزیون ایران موسوم به "شبکه ملی" خواستار "زجرکش" کردن معترضان آبان‌ماه بر اساس "حکم قرآن" شده بود؛ اظهارنظر "کارشناسانه‌ای" که البته زیر فشار افکار عمومی تعدیل شد.
ریزش صدا و سیما
اعتراض‌ها به صدا و سیمای جمهوری اسلامی تازگی ندارد و دامنه آن حتی در مواردی ناخواسته به خود این رسانه حکومتی نیز کشیده شده است. حسن محدثی گیلوایی، استاد دانشگاه، دی‌ماه ۹۶ در شبکه چهار تلویزیون ایران در جریان یک برنامه زنده گفت، هر بار پس از شرکت در برنامه‌های تلویزیونی از سوی دانشجویان و همکاران‌اش "مؤاخذه" می‌شود که چرا در "یک دستگاه غیرمردمی با رسالت تولید دروغ" شرکت می‌کند.
این استاد دانشگاه همچنین در پاسخ به این پرسش مجری که "شما که باور نداری؟"، تصریح کرد: «من اتفاقا معتقدم صدا و سیما به‌خصوص در قلمرو سیاسی به‌طور سیستماتیک دروغ می‌گوید.»
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
وقایع اخیر ایران اما نقش رادیو تلویزیون حکومتی را در "تولید دروغ" برجسته‌تر کرده و ابعاد وسیع‌تری به انتقادهای پیشین داده است. اقرار سپاه پاسداران به سرنگون کردن به گفته خود "غیرعمد" هواپیمای اوکراینی پس از سه روز پنهانکاری و همراهی صدا و سیمای جمهوری اسلامی در این مدت با دروغ "نقص فنی"، خشم مردم و نیز برخی از همکاران سابق این رسانه را برانگیخته است.
در این میان دست‌کم سه تن از مجریان رادیو تلویزیون حکومتی ایران، خانم‌ها زهرا خاتمی‌راد، صبا راد و گلاره جباری، از قطع همکاری خود با صدا و سیمای جمهوری اسلامی خبر داده و گفته‌اند که دیگر به این رسانه حکومتی بازنمی‌گردند.
برخی بازیگران نیز همگام با تحریم جشنواره فجر از سوی شمار زیادی از هنرمندان و سینماگران و لغو کنسرت‌های موسیقی، از قطع همکاری خود با تلویزیون حکومتی خبر داده‌اند. از جمله مریم بوبانی، بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون، اعلام کرده که نه تنها در جشنواره فجر شرکت نمی‌کند، بلکه پس از به پایان بردن دو سریال نیمه‌کاره‌اش، به همکاری خود با صدا و سیمای جمهوری اسلامی نیز پایان خواهد داد.
رسایی: پاکسازی آغاز شده است
با وجود این، نه تنها نشانه‌ای از تغییر رویکرد رسانه اصلی حکومتی مشاهده نمی‌شود، بلکه حامیان این رویه به حملات خود شدت هم بخشیده‌اند. حمید رسایی، نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی و از تندروترین چهره‌های جمهوری اسلامی، از کناره‌گیری‌های اخیر ابراز خرسندی کرده و در پیامی توییتری نوشته است: «الحمدلله پاکسازی صدا و سیما توسط عناصر سست‌اعتقاد آغاز شده. تا الان چند مجری و هنرپیشه از پایان همکاری‌شان خبر داده‌اند. رشیدپور هم دوپهلو حرف زده. ما از این روند حمایت و بقیه عناصرشان را به این اقدام تشویق و خطاب به مدیران سیما می‌گوییم که خاک بر سرتان اگر مجددا به این افراد آنتن بدهید.»
وحید یامین‌پور، مجری و برنامه‌ساز صدا و سیما نیز که از او به عنوان چهره‌ای اطلاعاتی یاد می‌شود، ضمن حمله به مسعود کیمیایی به خاطر تحریم جشنواره فجر، این سینماگر مشهور را "یک آدم منقضی‌شده" خواند که از نظر او "در هم‌صدایی با ترامپ" فیلم خود را از جشنواره بیرون کشیده است. یامین‌پور افزوده است: «تعدادی از داورها هم استعفا داده‌اند. ضمن ابراز تاسف برای وزارت ارشاد پیشنهاد می‌دهم هرکسی به این شیوه به جشنواره اهانت کرد برای همیشه از شرکت در آن محروم شود.»
گرچه ابراهیم داروغه‌زاده، دبیر سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر، در پاسخ به این پیشنهاد "توهین به یک کارگردان بزرگ و پیشکسوت سینما" را "درست" ندانسته و "احساس همدردی" هنرمندان با بازماندگان قربانیان هواپیمای اوکراینی را "طبیعی" عنوان کرده است، اما نفس اینگونه حملات نشان از پشتگرمی و جای پای محکم حامیان رویه همیشگی "رسانه ملی" دارد.
بازماندگان قربانیان حادثه ساقط شدن هواپیمای اوکراینی و منتقدان پنهانکاری در مورد عامل این فاجعه در روزهای گذشته بارها گلایه کردند که به جای حمایت حکومت ایران، شاهد پیگیری خواسته‌های خود از سوی نخست‌وزیر کانادا بوده‌اند. علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی نیز در نخستین سخنرانی خود پس از این حادثه حتی اشاره‌ای به آن نکرده بود.
با توجه به همین پیش‌زمینه‌ها، انجمن صنفی روزنامه‌نگاران تهران روز گذشته با تأکید بر اینکه "پنهانکاری دست‌اندرکاران، از رسانه رفع مسئولیت نمی‌کند"، اولین تابوت‌های مراسم "تشییع اعتماد عمومی" را حاوی "جنازه‌های رسانه‌های رسمی به‌ویژه صدا و سیما و سپس مطبوعات و سایت‌ها" دانسته بود. اما نظام حکومتی ایران تصمیم بر سر تبدیل شدن رادیو تلویزیون از "بوق" تبلیغاتی به "رسانه ملی" را نه در دست منتقدان، بلکه در اختیار رهبر جمهوری اسلامی گذاشته است.