درمان فلج با پيوند تراشهها به مغز
۱۳۸۵ اسفند ۷, دوشنبه
اگر سالم هستيد و مى‌توانيد دست و پايتان را تكان دهيد، بعضى وقت‌ها يادتان مى‌رود كه چقدر خوشبخت هستید.
جنيفر فريج دختر جوانى است كه روى صندلى چرخدار مى‌نشيند. نه سال پيش، در سانحه‌اى هنگام اسكى پايش فلج شده است. بزرگترين آرزوى او اين است كه روزى دوباره بتواند راه برود. پس از چندين عمل جراحى، جنيفر اكنون مى‌تواند روى پايش بايستد. با اينكه از جا برخاستنش كمى غيرعادى و ماشينى به نظر مى‌رسد اما مهم اين است كه مى‌تواند دوباره بايستد. ايستادنى كه مديون تعداد زيادى قطعه مصنوعى است كه درون عضلات پايش كاشته شدند. با فشار دكمه‌اى كه روى دستگاه كنترل از راه دور است جنيفر مى‌تواند از جا برخيزد.
جنيفر می‌گوید: «نوامبر سال ۱۹۹۹ تراشهها به من پيوند زده شد. همينطور كه مى‌بينيد مى‌توانم بايستم و حركت كنم و يا كارهاى بكنم كه در حالت نشسته هرگز نمى‌توانستم انجام دهم و مهمتر از همه اينكه مى‌توانم به جايى كه مى‌خواهم بروم، جاهايى كه با صندلى چرخدار نمى‌توانستم بروم.»
با فشار دكمه روى دستگاه كنترل از راه دور، قطعات مصنوعى كه درون پا كار گذاشته شده‌اند با فرستادن تكانه‌اى الكتريكى عضلات پا را تحريك مى‌كند و با اين تحريك جنيفر مى‌تواند سر پا بايستد. دوباره سر پا ايستادن براى معلولى كه پايش فلج است پيشرفت بسيار بزرگى است با وجود اين متخصصانى مانند جان داناهو از دانشگاه بران در آمريكا معتقدند مى‌توان حتى از اين هم فراتر رفت.
جان داناهو و همكارانش در حال طراحى قطعه‌اى هستند بدون دستگاه كنترل از راه دور كار مى‌كند. اين قطعه، تراشه بسيار كوچكى است كه به مغز پيوند زده خواهد شد. محل پيوند بخشى از لايه خارجى مغز است كه مسئول حركت اندام‌هاست. تراشه سيگنال‌هاى حركتى را از اين بخش مغز دريافت مى‌كند و آنها را از طريق يك كابل به بيرون از جمجمه هدايت مى‌كند.
داناهو نحوه عمل تراشه اينطور توضيح مى‌دهد:” از اين مدل تراشهها تا به حال اينطور استفاده مى‌شد كه پس از پيوند تراشه به مغز معلول، فرد مثلأ مى‌توانست با قدرت تصميم‌گيرى ماوس را روى صفحه مانيتور به حركت درآورد. تراشهها مدتى بعد مجهزتر شدند، با مدل‌هاى كنونى فرد مى‌تواند تصميم بگيرد كليك كند و كليك مى‌كند.
قطعه كوچكترى كه داناهو و همكارانش طراحى كرده‌اند قابليتهاى بيشترى دارد. جان داناهو:” به كمك اين تراشه ديگر لازم نيست كه معلول دكمه‌اى را فشار دهد تا قطعه مصنوعى كه درون عضلاتش كار گذاشته شده است را تحريك شود. نه؛ فقط كافى است كه تصميم بگيرد بلند شود، تراشه درون مغز، سيگنال را دريافت كرده و به كمك كامپيوتر به عضلات پا منتقل مى‌كند بعد هم فرد مى‌تواند از جا بلند شود.“
اين تراشه كامپيوترى تا كنون به مغز چهار بيمار پيوند زده شده‌اند. اين نوع جراحى هنوز در مرحله آزمايش است. هدف اول از تكميل اين تراشهها كمك به افرادى است كه تمام بدنشان فلج است. طراحان اين قطعه اميدوارند اين دسته از معلولان بتوانند دست كم به تنهايى غذا بخورند. علاوه بر اين نوع تراشهها كه مخصوص معلولان حركتى است، متخصصان چشم‌پزشكى به تازگى تراشه‌اى طراحى كرده‌اند كه تا حدى بينايى از دست رفته را بازمى‌گرداند.
پروفسور مارك همايون از دانشگاه كاليفرنياى جنوبى در لس‌آنجلس كه مدير پروژه طراحى اين تراشه است مى‌گويد:” اين سيستم شامل يك بخش قابل حمل و بخشى است كه پيوند زده مى‌شود. بخش قابل حمل دوربين كوچكى است كه حوادث را ضبط مى‌كند و بعد آن را بصورت سيگنال به كامپيوتر جيبى روى كمربند نصب شده منتقل مى‌كند. كامپيوتر سيگنالها را كمى تغيير مى‌دهد و بدون سيم به تراشه‌اى كه در شبكيه مغز كار گذاشته شده مى‌فرستد. سيگنالها شبكيه را تحريك مى‌كنند و اعصاب بينايى اطلاعات را به مغز مى‌رسانند.“
شرط اول موفقيت پيوند اين تراشه در اين است كه اعصاب بينايى سالم باشند. اين تراشه تا به حال به شش نفر كه بينايشان را در اثر بيمارى از دست داده بودند پيوند زده شده است. مارك همايون در مورد نتيجه مى‌گويد: ”واقعأ اعجاب آور است كه بيمار تا چه حد مى‌تواند تشخيص دهد. در اصل ما انتظار داشتيم كه بيمار تيره و روشن را از هم تشخيص دهد. اما اين افراد مى‌توانند چنگال را از چاقو تشخيص دهند. حتى وقتى چيزى در نزديكى‌شان حركت مى‌كند متوجه مى‌شوند. اين خيلى غافلگيرمان كرد. معلوم است كه مغز در موقعيتى است كه مى‌تواند از سيگنالهايى كه چيپ مى‌فرستد، اطلاعات را بيرون آورد.“
اين تراشه در سال جارى ميلادى بعد از كمى تغيير به پنجاه نابيناى داوطلب ديگر پيوند زده خواهد شد. در صورت موفقيت آميز بودن پيوند‌ها، تراشه تا دو سال ديگر مجوز خواهد گرفت. پروفسور همايون كه به نتيجه بسيار خوش‌بين است معتقد است اين تراشه بينايى از دست رفته ميليونها نفر را با آنها بازخواهد گرداند.