خطر استفاده روزافزون از پهپادهای جنگی در منطقه خاورمیانه

دولت آمریکا هشتم تیرماه در نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل اطلاع داد حمله‌های اخیر به مواضع شبه‌نظامیان مورد حمایت جمهوری اسلامی در عراق و سوریه جنبه پیشگیرانه داشته است.

این حمله‌ها پس از آن رخ داد که گروه‌های شیعه وابسته به ایران در عراق بیش از پیش در حمله به منافع آمریکا و متحدانش از هواپیماهای بدون سرنشین استفاده کردند.

در ماه‌های گذشته استفاده از پهپادهای انفجاری و انتحاری به وسیله نیروهای مورد حمایت ایران، به خصوص در یمن، عراق و باریکه غزه افزایش محسوسی داشته است.

کرستن کنیپ و کاترین شر، دو گزارشگر بخش مرکزی دویچه‌وله در مقاله مشترکی که پنج‌شنبه اول ژوئیه منتشر شد به بررسی افزایش دامنه استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین در منطقه خاورمیانه پرداختند.

بنابر این گزارش، یحیی رسول، سخنگوی ارتش عراق در واکنش به حمله‌های آمریکا به مواضع نیروهای متحد ایران در مرز این کشور و سوریه، این اقدام را نقض حاکمیت ملی کشورش عنوان کرد.

اظهارات یحیی رسول نشان می‌دهد بغداد از این که بیش از گذشته به درگیری‌های میان تهران و واشنگتن کشیده شود به شدت ناخشنود است.

حمله به پایگاه پرتاب پهپاد در مرز عراق و سوریه

جان کربی، سخنگوی دولت آمریکا حمله به مواضع گروه‌های نیابتی ایران در مرز عراق و سوریه را بازدارنده و دفاع از خود عنوان کرده است.

آمریکا می‌گوید پهپادهایی که به تازگی در حمله به منافع ایالات متحده نقش داشته‌اند از پایگاه‌های گروه‌های مورد حمایت جمهوری اسلامی به پرواز درآمده بودند.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

حمله به این پایگاه‌ها به فرمان جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده انجام شده و وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) می‌گوید هدف پایگاه‌های دو گروه کتائب حزب‌الله و کتائب سیدالشهدا بوده که مورد حمایت ایران هستند. در این حمله چهار عضو این دو گروه کشته شده‌اند.

اقدام نظامی اخیر آمریکا نشان‌دهنده اهمیت روزافزون نقش هواپیماهای بدون سرنشین، نه تنها در مناطق مرزی میان عراق و سوریه که در کل خاورمیانه و شمال آفریقا است.

تجارت پر سود با پهپادهای جنگی

موسسه ایتالیایی پژوهش‌های سیاسی بین‌المللی ISPI برآورد می‌کند در یک دهه آینده میزان داد و ستد در بازار پهپادهای نظامی به ۱۰۰ میلیارد دلار برسد و بزرگترین بازیگران این بازار کشورهای خاورمیانه خواهند بود.

سهم کشورهای خاورمیانه از تجارت پهپادهای نظامی در سال ۲۰۱۹ به بیش از ۸۰ درصد رسیده است. کشورهای منطقه، صرف نظر از اسرائیل، تا کنون یک و نیم میلیارد دلار در این بازار سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

یک موسسه تحقیقاتی آمریکایی برآورد می‌کند که اسرائیل و چین بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان هواپیماهای بدون سرنشین با قابلیت استفاده نظامی باشند.

فدریکو بورساری، کارشناس سیاسی موسسه ISPI به دویچه‌وله می‌گوید تحولات در زمینه هواپیماهای بدون سرنشین در خاورمیانه همپای تحولات بین‌المللی در این عرصه پیش می‌رود.

مزایای استفاده از پهپاد

او افزود از آنجا که استفاده نظامی از پهپاد مزایای زیادی برای کشورها دارد، در مجموع تمایل به استفاده از آن رو به افزایش است.

پهپادها به نسبت ارزان هستند، مدتی طولانی می‌توانند پرواز کنند و از آنجا که سرنشینی ندارند خطر مرگ یا مجروح شدن هدایت‌کنندگان آنها نیز منتفی است. بر همین اساس از دست دادن یک پهپاد اصلا با از بین رفتن یک هواپیمای جنگی قابل مقایسه نیست.

به گفته فدریکو بورساری نکته دیگر این است که جنگ با پهپاد به نوعی به صورت ناشناس انجام می‌شود و این برخی کشورها را وسوسه می‌کند که در مواردی استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین را کتمان کنند. با این حساب با استفاده از پهپاد می‌توان عملیات مخفیانه‌ای را انجام داد که از چشم افکار عمومی پنهان می‌مانند.

جیمز روگرز، تاریخدان و کارشناس سیاسی موسسه مطالعات پیشرفته دانمارک می‌گوید پهپادها موازنه قدرت در سطح بین‌المللی را کاملا تغییر داده‌اند.

او در گفت‌وگو با دویچه‌وله تاکید کرد که به خصوص در خاورمیانه که گروه‌های شبه‌نظامی غیر دولتی زیادی در عملیات خود از هواپیماهای بدون سرنشین جنگی استفاده می‌کنند این تغییر بسیار مشهودتر است.

تغییر موازنه قدرت هوایی؟

روگرز می‌گوید در این مورد تقریبا اتفاق نظر وجود دارد که کشورهای غربی برتری هوایی خود را به لحاظ تاکتیکی از دست داده‌اند و بیش از پیش خود را در معرض تهدید حمله‌های هوایی می‌بینند.

پیش از این پهپادها به طور عمده و از جمله در خاورمیانه، در مبارزه علیه گروه‌های تروریستی به کار برده می‌شدند. به عنوان مثال مصر و الجزایر در مبارزه با شبه‌نظامیان وابسته به گروه تروریستی دولت اسلامی (داعش) از پهپادهای نظامی استفاده کرده‌اند.

بر پایه یک پژوهش موسسه ایتالیایی ISPI در حالی که مصر بیشتر از پهپادهای مدل  Wing Loong ساخت چین استفاده می‌کرد، الجزایر هواپیماهای بدون سرنشین تولید داخلی را به کار می‌گرفت که بر گرته پهپاد مدل Yabhon امارات متحده عربی ساخته شده‌اند.

در سال‌های اخیر استفاده از پهپاد به وسیله گروه‌های شبه‌نظامی به شکل محسوسی افزایش یافته است. اسلامگرایان داعش ابتدا از پهپادهای غیرجنگی برای ساخت فیلم‌های تبلیغاتی استفاده کرده‌اند.

تکنیسین‌های داعش از سال ۲۰۱۷ اقدام به تولید "دستگاه پرنده بدون سرنشین مجاهدین" کردند که یک پهپاد بازسازی شده برای استفاده نظامی است و در نبردهای موصل از آنها استفاده شد.

پهپاد، ابزار ایران در جنگ‌های نیابتی

بورساری می‌گوید جمهوری اسلامی نیز وقتی پای رقابت بر سر قدرت و نفوذ منطقه‌ای باشد به استفاده از پهپاد توسط گروه‌های شبه نظامی اقدام می‌کند.

جمهوری اسلامی به نسبت بسیاری از کشورهای منطقه خیلی زود به تولید هواپیماهای بدون سرنشین برای استفاده نظامی روی آورد. به گفته بورساری ایران تولید نوعی پرنده بدون سرنشین ساده را در زمان جنگ با عراق در دهه ۸۰ میلادی آغاز کرد.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

او می‌گوید ایران همان زمان متوجه شده که هواپیماهای بدون سرنشین می‌توانند به عنوان بخشی از نیروی هوایی وارد عملیات شوند و حتی بخش‌هایی از آن را جایگزین کنند. یکی از دلایل این تلاش، عقب‌مانندگی ایران در صنعت هواپیمایی از سالیان پیش است. تهران همچنین می‌کوشد از طریق تولید پهپاد با تاثیر منفی تحریم‌های غرب در زمینه تجهیز نیروی هوایی مقابله کند.

کارشناس موسسه ایتالیایی اعتقاد دارد ایران به طور رسمی از پهپاد برای دفاع از مناطق مرزی استفاده می‌کند اما تهران پی برده که با رساندن آنها به گروه‌های نیابتی می‌توان مقاصد سیاسی را هم پیش برد.

او خاطر نشان کرد از منظر تهران این واقعیت که اثبات استفاده از پهپاد به نسبت دشوار است، به خصوص زمانی یک امتیاز مهم محسوب می‌شود که آنها به وسیله گروه‌های نیابتی به کار برده شوند و از این طریق به حریف فشار نظامی و سیاسی وارد شود.

ایران در عمل نشان داده که از طریق گروه‌های نیابتی، از جمله حزب‌الله لبنان و دست‌کم بخشی از نیروهای حماس در باریکه غزه، می‌تواند فراتر از مرزهای خود تهدید بالقوه‌ای علیه اسرائیل به وجود آورد.

شیعیان حوثی مورد حمایت جمهوری اسلامی در یمن نیز بارها به اهدافی در عربستان سعودی با پهپاد حمله برده‌اند. از این لحاظ یمن یکی از اصلی‌ترین میدان‌های جنگ نیابتی میان تهران و ریاض بر سر نفوذ سیاسی و نظامی در منطقه به شمار می‌رود.