حضور احمدی‌نژاد در کنفرانس ان پی تی، مخل، سازنده یا بی‌تاثیر؟
۱۳۸۹ اردیبهشت ۹, پنجشنبه
این‌ها همه سوالاتی است که در آستانه برگزاری این اجلاس برای ناظران مطرح است. بخصوص که تجربه کنفرانس‌های قبلی جای زیادی برای خوشبینی باقی نمی‌گذارد.
هدف کنفرانس سوم مه تاثیرگذاری بیشتر معاهده، ایجاد مکانیسم‌هایی برای پایبندی جدی‌تر کشورهای عضو به مفاد آن و نیز برطرف کردن ابهاماتی است که به کشورها امکان دسترسی به سلاح هسته‌ای را می‌دهد.
آمریکا و دیگر کشورهای اصلی عضو آژانس می‌گویند مصمم هستند با اصلاح مفاد پیمان منع گسترش سلاح‌های اتمی، ازامکان خروج کشورها از مفاد این معاهده و همین طور تبدیل شدن برنامه‌های آن‌ها به برنامه نظامی جلوگیری کنند و راه‌هایی به منظور افزایش میزان همکاری کشورها برای استفاده‌ی صلح‌آمیز از برنامه هسته‌ای‌‌شان را در نظر گیرند.
رضا تقی‌زاده کارشناس هسته‌ای به چند مورد مشخص در این زمینه اشاره می‌کند:
«مثلا گرفتن حق غنی‌سازی اورانیوم از کشورهایی که هنوز به غنی‌سازی اورانیوم نپرداخته‌اند و قراردادن یک بانک برای تمرکز دادن اورانیوم غنی‌شده و توزیع آن به منظور تبدیلش به سوخت اتمی، و توزیع سوخت اتمی به کشورهایی که دارای راکتور اتمی هستند. با این تصور که تولید پروتون ۲۳۸ و تولید اورانیوم ۲۳۵ با غنای بالا توسط کشورها می‌تواند به نوعی خروج از مفاد معاهده‌ی منع گسترش سلاح‌های اتمی را امکانپذیر کند.»
ولی چگونه می‌شود جلوی خروج یکی از اعضا از این پیمان را گرفت؟ امکان خروج پیمان همیشه برای کشورها وجود دارد، ولی این پیمان قراردادی دوجانبه است. به گفته رضا تقی‌زاده «ایران یا هر کشور دیگری مثل کره شمالی که از پیمان خارج شد، یکطرف ماجرا هستند. اگر آن‌ها از مفاد پیمان خارج شوند، خودشان را محق به آن می‌دانند. ولی جامعه جهانی هم خروج از پیمان را به عنوان پشت کردن به معاهدات بین‌المللی تلقی می‌کند و به هرحال این کشور را می‌تواند مورد تنبیه قرار دهد. چنان که چنین وضعیتی قبلا در مورد کره شمالی صورت گرفت و همین طور همیشه کشورهایی که عضو این پیمان نبودند، مورد بازخواست قرار گرفتند و از آن‌ها خواسته شد که به پیمان و به موضوع پیمان ملحق شوند. این تقاضا را قبلا جامعه بین‌المللی و آژانس از کشورهایی مثل پاکستان و هند، که دارای سلاح اتمی هستند، کرده است و همین موضوع را با اسراییل هم درمیان گذاشتند.»
تأثیر حضور احمدی‌نژاد
شرکت محمود احمدی‌نژاد در این کنفرانس از جنجالی‌ترین مسایلی است که پیشاپیش اذهان را متوجه خود کرده است. آیا او می‌تواند با کمک برخی متحدان خود تاثیر قابل توجهی بر روند کنفرانس بگذارد؟
رضا تقی‌زاده می‌گوید این حضور تنها زمانی می‌توانست موثر باشد که آقای احمدی‌نژاد پیشنهادی جدی برای حل بحران اتمی ایران همراه خود ببرد. «مثلا اعلام کنند که واقعا به طور جدی آماده‌ی مبادله‌ی اورانیوم غنی‌شده‌ی خودشان به میزان ۱۲۰۰ کیلوگرم با سوخت اتمی مورد مصرف در راکتور آزمایشگاهی تهران هستند. تهران کمترین نشانه‌ای از علاقمندی جدی خود به این مسأله تا به حال نشان نداده است. بنابراین بیشتر این تصور است که ایران می‌خواهد از زمان برگزاری کنفرانس به بهانه‌ی حضور در نیویورک به عنوان یک وسیله‌ی تبلیغاتی، یک بلندگوی تبلیغاتی برای خودش استفاده کند، و نه رفع مشکل اتمی ایران و نه طرح پیشنهاد تازه‌ای در این زمینه.»
به نظر او حضور محمود احمدی‌نژاد حتی توجه زیادی را هم در کنفرانس ایجاد نخواهد کرد. «در حقیقت آخرین حضور ایشان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، که با انعکاس خیلی کمی روبه‌رو بود، به انتقادات بسیار زیادی علیه ایران دامن زد و این به میزان زیادی اثر تبلیغاتی حضور او در مجامع بین‌المللی را از بین برده است.»
مهران براتی تحلیلگر سیاسی نظری مخالف دارد و معقتد است که ایران می‌تواند به‌شدت بر روند کنفرانس تاثیر بگذارد و با ایجاد بلوکی از کشورهای غیر متعهد بحث‌های کنفرانس را به مسیری بیاندازد که خود می‌خواهد زیرا لازمه اتخاذ هر سیاستی اجماع درباره آن است.
او می‌گوید: «هم آقای احمدی‌نژاد این امکان را دارند، هم کشورهای دیگر. جبری که هست برای این که اتفاق آراء باشد، خود به خود در را باز گذاشته است برای چنین مسأله‌ای.»
و می‌افزاید که ایران می‌تواند روی بسیاری موارد انگشت بگذارد؛ از جمله میزان پایبندی پنج قدرت بزرگ جهان (آمریکا، فرانسه، بریتانیا، روسیه و چین) به عدم گسترش جنگ‌افزارهای اتمی و یا این واقعیت که هند، پاکستان و اسراییل و دیگر کشورهایی که تا به حال هیچ گونه امکان بازرسی آژانس در آن‌ها نبوده، سلاح هسته‌ای دارند.
به گفته‌ی مهران براتی: «ایران هم‌چنین می‌تواند اصرار در این مسأله داشته باشد که کشورهای دارای انحصار سلاح‌های اتمی تعیین کنند که تا چه زمان سلاح‌های اتمی خودشان را به کلی از بین خواهند برد و آژانس چه نظارتی برای انجام این مسأله خواهد داشت و از آژانس تعهداتی خواهد خواست.»
به نظر مهران براتی ایران می‌تواند از ۳۰ روز زمان کنفرانس، دست‌کم ۱۵ روز آن را با این بحث‌ها مشغول کند.
تفاوت کنفرانس امسال با کنفرانس‌های پیشین
مهران براتی به نتایج این کنفرانس زیاد خوشبین نیست و به تجربه ناموفق کنفرانس‌های قبلی اشاره می‌کند: «تمامی پیشنهادات و تعهداتی که انجام می‌گیرد، باید با رأی همه‌ی اعضای ان.پی.تی باشد و نمی‌شود رأی اکثریت گرفت. این بار هم همین طور است. منتهی آن‌چه این بار تغییر پیدا کرده است مفاد مربوط به چهار و شش است که مربوط می‌شود به خلع سلاح کشورهایی که در ابتدا انحصار داشتن سلاح‌های اتمی را داشتند. از طریق قرارداد میان روسیه و آمریکا این الان وارد مرحله‌ی جدیدی شده است. این الان راهگشا می‌شود برای این که احتمالا کشورهای دیگر که سلاح‌های اتمی ندارند، ولی پلوتونیوم جمع کردند یا خریدند، آن‌ها هم این را از بین ببرند.»
مهران براتی در ادامه به تفاوت کنفرانس پیش رو با کنفرانس‌های پیشین می‌پردازد: «مسئلهی دیگر که الان در این کنفرانس مطرح است و به شکل جدید در سابق مطرح نبوده. در سال ۲۰۰۰ همین کنفرانس یک بیانیه ۱۴ ماده‌ای تصویب کرد که روال کار خلع سلاح و چگونگی جلوگیری از گسترش سلاح‌های اتمی در آنجا پیش‌بینی شده بود و قرار بود تا سال ۲۰۰۵ انجام گیرد. آمریکا در سال ۲۰۰۵ مخالفت کرد و گفت، به علت حادثه و فاجعه‌ی ۱۱ ستپامبر و خطر تروریسم، آمریکا الان نمی‌تواند به تعهداتش عمل کند. الان از آن تاریخ پنج سال گذشته است. مسأله‌ی نصف کردن سلاح‌های اتمی گامی است به جلو. ولی آمریکا کمافی‌سابق دغدغه‌ی نیروهای تروریستی را دارد که می‌خواهند به سلاح‌های اتمی، یا سلاح‌های کوچک اتمی، یا سلاح‌های تاکتیکی اتمی دست پیدا کنند. این مسأله‌ی است که در این اجلاس مطرح خواهد شد و چگونگی جلوگیری از آن. این یک مسأله‌ی مرکزی خواهد بود و به احتمال قوی چون اجماعی در این مورد پیدا نمی‌شود، در این مورد هم بحث زیادی خواهد شد. ولی کاری به پیش نخواهد برد.»
انتظارهای متفاوت از کنفرانس
رضا تقی‌زاده درباره چشم‌انداز کنفرانسی که از روز دوشنبه در نیویورک شروع می‌شود تا حدودی خوشبین است. «با توجه به توافق اخیری که بین آمریکا و روسیه پیش آمد در جهت محدودکردن سلاح‌های اتمی و همین طور گردهمایی رهبران ۴۷ کشور دنیا در ۱۲ ماه آپریل در آمریکا برای بررسی مسائل مربوط به خلع سلاح اتمی، به نظر می‌رسد که زمینه‌ی بهتری نسبت به گذشته برای رسیدن به توافق‌های مهم‌تری نسبت به گذشته در آژانس وجود دارد.»
با این حال او تاکید می‌کند که از حالا نمی‌شود راجع به دست‌آورد نهایی این کنفرانس قضاوت کرد.
به نظر عباس عدالت استاد،امپریال کالج لندن و کارشناس هسته‌ای سه مسأله‌ی حیاتی درمقابل این کنفرانس وجود دارد. «یکی سلاح‌های اتمی است که اسراییل در اختیار دارد که در حساس‌ترین منطقه‌ی دنیا قرار دارد، در خاورمیانه. قطعنامه‌ای که شورای امنیت هم در ۱۹۸۱ تصویب کرده بود، مطرح می‌کند که باید خاورمیانه بدون سلاح‌های کشتارجمعی و بدون سلاح‌های اتمی باشد. این قطعنامه اجراء نشده و در نتیجه مهم‌ترین مسأله‌ای که باید این کنفرانس بدان بپردازد، این است که اسراییل ملحق شود به معاهده‌ی عدم اشاعه‌ی سلاح‌های هسته‌ای، ان.پی.تی. مسأله‌ی دوم این است که علت این که سلاح‌های هسته‌ای اشاعه پیدا کرده است در دهه‌های اخیر، یعنی توسط اسراییل، هندوستان، پاکستان و کره‌شمالی، این است که آن پنج کشور اولیه‌ای که سلاح‌های هسته‌ای در اختیار داشتند، بند ششم قطعنامه‌ی عدم گسترش سلاح‌های هسته‌ای را اصلا اجراء نکرده‌اند، بلکه سلاح‌های هسته‌ای خودشان را هم بیشتر تقویت کرده‌اند. در نتیجه مسئلهی دوم این است که باید اقدامات جدی، نه اقدامات نمایشی برای خلع سلاح کلیه‌ی کشورهای اتمی انجام شود.»
اما عباس عدالت معقتد است که فرای همه این‌ها، تهدید اتمی اوباما علیه ایران فوری‌ترین و جدی‌ترین موضوعی است که کنفرانس باید به آن بپردازد. « آمریکا به این بهانه که فکر می‌کند ایران نقض پیمان عدم گسترش را انجام داده است، به خودش حق می‌دهد که به ایران حمله‌ی اتمی کند. و خب این که نه فقط با کل روح ان.پی.تی در تضاد است، با بند دوم منشور سازمان ملل هم کاملا در تضاد است. و متأسفانه در این چند هفته‌ی اخیر در رسانه‌های جمعی بین‌المللی و در بین جنبش‌های مترقی دنیا هیچ اعتراض مؤثری علیه این تهدید اتمی اوباما به ایران انجام نشده است.»
عباس عدالت حضور محمود احمدی‌نژاد در کنفرانس را مثبت می‌داند: «کشورهایی که عضو ان.پی.تی هستند، در واقع کشورهایی غیرمتعهد هستند و از ایران و مصر حمایت می‌کنند. به نظر من شرکت رئیس جمهور ایران می‌تواند واقعا در این زمینه بسیار بسیار مؤثر باشد. منتهی واضح است که آمریکا و متحدین غربی‌اش سعی می‌کنند باز به ابلیس‌سازی ایران و جمهوری اسلامی و محمود احمدی‌نژاد بپردازند و جلوی بحث‌ها و تحقیقات جدی برای خلع سلاح هسته‌ای را بگیرند.»
نیلوفر خسروی
تحریریه: بهمن مهرداد