جشنواره ادبی برلین و شرکت امیرحسن چهلتن در آن
۱۳۸۸ شهریور ۲۴, سه‌شنبه
جشنواره‌ی بین‌المللی ادبیات برلین، به همت بنیاد پتر وایس (Peter-Weiss-Stiftung) برای هنر و سیاست و نهاد جشنواره‌های برلین، زیر نظر کمیسیون یونسکویِ آلمان و با پشتیبانی مالی صندوق فرهنگی پایتخت برگزار میشود. برلین تا کنون ۸ دوره‌ی برگزاری این جشنواره را به خود دیده است. نهمین دور این همایش ادبی (۲۰۰۹) از نهم تا بیستم سال جاری، میزبان ۲۲۰ نویسنده و شاعر از ۵۲ کشور جهان است. نویسندگانی که آثار خود را از جمله در بخش ادبیات جهان، ادبیات بین‌المللی کودکان و نوجوانان و ادبیات جهان عرب، ارائه میکنند. از افغانستان و ارمنستان و بوسنی، تا آلمان و فرانسه و آمریکا و کشورهای اسکاندیناوی، در کنار هند و کنیا و اردن و عربستان و کره جنوبی، مهمانان جشنواره‌ی نهم هستند. امیرحسن چهلتن، نویسندهی ایرانی، نیز بخش‌هایی از اثر خود را شامگاه جمعه (۱۸ سپتامبر/ ۲۷ شهریور) در جشنواره‌ی سال جاری عرضه میکند.
چهلتن در آلمان به سبب گزارشهای خود در روزنامه‌های "فرانکفورتر آلگماینه" و "زود دویچه تسایتونگ" پیرامون اوضاع سیاسی ایران، شناخته شده است. رمان "اخلاق مردم خیابان انقلاب" او نیز امسال در آلمان - و نه در ایران - چاپ میشود. نویسنده در این رمان، به ارائه‌ی تصویری از جامعه‌ی ایران و شکاف‌های میان سنت و مدرنیته می‌پردازد؛ شکاف‌هایی که زندگی مشترک یک زوج جوان را در آستانه‌ی شکست قرار می‌دهد. وی همچنین در روز چهارشنبه (۱۶ سپتامبر / ۲۵ شهریور) به همراه نوید کرمانی، نویسنده و اسلام‌شناس ساکن آلمان، در گفت‌وگویی پیرامون وضعیت سیاسی کنونی در ایران، شرکت خواهد کرد.
امیرحسن چهلتن در پاییز ۱۳۳۵ در تهران به دنیا آمد. در زمان دانشجویی در رشته‌ی مهندسي برق، دو مجموعه داستان به نامهای "صیغه" و "دخیل بر پنجره فولاد" منتشر كرد. وی پس از پایان تحصیلات در ایران برای ادامه‌ی تحصیل به انگلستان رفت و در سال ۱۳۵۹ به ایران بازگشت. رمان "روضه قاسم" چهلتن در سال ۱۳۶۲ در چاپخانه توقیف و مجوز انتشار آن ۲۰ سال بعد صادر شد. رمان‌های "تالار آينه"، "مهر گیاه"، "عشق و بانوي ناتمام" و "تهران شهر بی آسمان"، و مجموعه داستان‌های "ديگر كسي صدايم نزد" ، "چيزی به فردا نمانده است" و "ساعت پنج براي مردن دير است"، از جمله آثار چهلتن هستند. "اخلاق مردم خيابان انقلاب" و "آمريكايیكشی در تهران" نیز دو رمان آماده انتشار از این نویسنده هستند.
تا كنون داستانهايی از چهلتن به زبانهای انگليسی، فرانسوی، آلمانی، ايتاليايی، سوئدی، عربی، ارمنی، تركی، چينی و كردی نیز ترجمه و منتشر شده‌اند.
جشنواره‌ی نهم و ادبیات جهان عرب
جشنواره‌ی ادبی برلین در هر دوره به یکی از بخش‌ها بهطور ویژه می‌پردازد. بهعنوان مثال، تمرکز دور هفتم این جشنواره بر ادبیات آمریکای لاتین بود. گرانیگاه جشنواره‌ی نهم نیز بر ادبیات جهان عرب قرار گرفته است. هدف، کمک به آثار ادبی کشورهای عربی است تا صدای خود را به گوش آلمان و اروپا برسانند.
جنگ‌ها، کشمکش میان سکولارها و مذهبیون یا موضوعات اجتماعی همچون آزادی روابط جنسی و تساوی حقوق زن و مرد، موضوع‌هایی هستند که نویسندگان آنها را دستمایه‌ی آثار خود قرار داده‌اند. این موضوعات بیشتر در قالب زندگی روزمره بازتابانده شده‌اند و شعارهای سیاسی کمتر مطرح میشود.
نویسندهی زن ۶۸ ساله الجزیره‌ای، بخش‌هایی از داستان خود را روایت میکند که زندگی دختر و پدری الجزایری را به تصویر می‌کشد. این داستان اما فراتر از رابطهی پدر و فرزندی و در قالب روایت روزمرگی یک زندگی الجزایری، روابط پیچیده‌ی فرانسه و الجزایر، هم‌زمان و پس از دوره‌ی استعمار الجزایر توسط فرانسه را توصیف میکند.
بعضی از نویسندگان نیز با ارائه‌ی متفاوت آثار خود، جمعیت را بر روی صندلی‌ها میخ‌کوب میکنند. یک نویسندهی زن لبنانی گوشه‌هایی از نخستین رمان سراسر طنز خود را می‌خواند. او در این رمان، با زبان عربی بدون لهجه و گویش لبنانی آن بازی میکند، از عشق و سکس افسارگسیخته می‌گوید و با صدایی نرم و ملایم، لبنان را از نگاهی زنانه تشریح میکند: «مرد آنچه ما (زنان) باید بگوییم را غصب کرده است. او گمان میکند که می‌تواند و حق دارد از ما و بدن ما بگوید. گویی ما به او تعلق داریم. او (مرد نویسنده) ما را درک نمی‌کند و داستان ما را نمی‌گوید. آنچه او روایت میکند، برداشت شخصی از ماست و نه چیزی بیشتر. من تلاش می‌‌کنم با زبانی زنانه، زن، حساسیت‌هایش، اندامش و اعماق وجودش را بازگو کنم.»
استقبالی فراتر از حد انتظار
بسیاری از مدعوین حتی در وطن خود ناشناخته‌اند و آثار آنان یا بخش‌هایی از آثارشان تنها برای جشنواره‌ی ادبی برلین ترجمه شده است. شگفت‌آور اما اینکه آثار برخی از این نویسندگان را جمعیت به خوبی می‌پسندد.
به اعتقاد برگزارکنندگان، نویسندگان تازه‌کار و عموما ناشناخته، حس کشف و شناخت مخاطب را تحریک میکنند. به گفته‌ی اولریش شرایبر، مدیر برگزاری جشنواره‌ی برلین، رکورد جدیدی در شمار بازدیدکنندگان سال جاری ثبت خواهد شد: «آنهایی که چیزی بیشتر از دفترچه تلفن خود را می‌خوانند، به گروه "خوانندگان" تعلق دارند. من این گروه را انسان‌های کنجکاوی می‌دانم که به سرگذشت دیگران نیز علاقه‌مندند. زمانی که سخن از نویسندگان ناشناخته در میان باشد، این گروه کنجکاو شاید علاقه داشته باشد "ناشناختهها" را کشف کند و به آثارشان سرک بکشد.»
یک نویسندهی فلسطینی، تحت تأثیر استقبال و علاقه‌ی آلمانی‌ها قرار گرفته است. او می‌گوید: «به نظرم بسیار خوب است که افکار عمومی آلمان طالب شنیدن چیز دیگری، ورای آن چیزی است که در رسانه‌ها از سیاست و عرب‌ها گفته میشود. معتقدم که تلاش جشنواره بر این است تا تصویر دیگری، خارج از قالبهای متعارف، ارائه شود.»
برخی از آثار حدود ۴۰ شرکت‌کننده‌ی عرب، به زبانهای انگلیسی، آلمانی، فرانسوی و حتی عبری در جشنواره شرکت داده شده‌اند. این جشنواره‌ها همچنین مکانی برای بازاریابی آثار نیز هستند. البته به اعتقاد برخی منتقدان، این تنها آثار برجسته نیستند که از لابه‌لای برنامه‌های جشنواره‌ها، راه خود را به بازار میگشایند، بلکه شیوه‌ی عرضه‌ی آثار به مخاطبان نیز ابزار مؤثری برای بازاریابی گسترده‌ی آثار نه چندان برجسته است.
نویسنده: پارسا بیات
تحریریه: کیواندخت قهاری