جشنواره­ی فیلم فجر و ابهام در سیاستگذاری فرهنگی

اگر چه جشنواره فیلم فجر، کار خود را در روز جمعه می‌کند، اما افتتاح رسمی آن روز شنبه (۱۲ بهمن) خواهد بود. وزارت ارشاد برای جهت دادن به فعالیت‌های سینمایی سیاستهای حذف و حمایتی را در پیش گرفته که معترضان فراوانی حتا در میان اعضای دولت دارد.

مطابق معمول هر سال، جشنواره فیلم فجر با نمایش فیلم­های خارجی آغاز می­شود. این روال امسال دو استثنا دارد؛ شروع نمایش فیلم­ها، یک روز زودتر از افتتاح رسمی جشنواره است، و سه فیلم ­ایرانی نیز در این روز به نمایش درمی­آیند. بخش بین­المللی جشنواره تا روز شانزدهم بهمن ادامه دارد و پس از آن نوبت به سینمای ایران می­رسد. ظاهرا استقبال سرد تماشاگران از نمایش فیلم­های خارجی و کم‌رونقی روزهای نخست جشنواره در سال­های قبل برگزارکنندگان را به فکر نمایش چند فیلم ایرانی در بخش بین­المللی انداخته است.

کم جاذبه بودن فیلم­های خارجی جشنواره

بسیاری از فیلم­های مطرح و با کیفیت خارجی با معیارهای حاکم در جمهوری اسلامی قابل نمایش نیستند. سازندگان این گونه فیلم‌ها نیز دلیلی نمی­بینند برای حضور در این جشنواره به سانسور و محدودیت‌های رایج در ایران تن دهند. به همین دلیل تماشاگران ایرانی برنامه­های بین­المللی را آنچنان جدی نمی­گیرند.

امسال قرار است سه فیلم داخلی، تنور روز اول را داغ کند. به ویژه آنکه یکی از این فیلم­ها «وقتی همه خوابیم» تازه­ترین ساخته­ی بهرام بیضایی است.

بیضایی پس از ناکامی در ساخت «لبه­ی پرتگاه» که قرار بود بهار سال پیش فیلمبرداری آن آغاز شود، اردیبهشت ماه امسال ساختن دهمین اثر سینمایی خود را شروع کرد. بیضایی که هشت سال پس از «سگ کشی» فیلمی نساخته بود از گفت‌وگو در مورد فیلم جدیدش پیش از اکران عمومی خودداری می­کند.

فیلم «زادبوم» ساخته­ی ابوالحسن داوودی با بازیگرانی چون عزت‌الله انتظامی، بهرام رادان و پگاه آهنگرانی، و «عیار 14» ساخته پرویز شهبازی دو فیلم دیگری هستند که انتظار می­رود در اولین روز جشنواره تماشاگران فراوانی را به سینما بکشند.

سایه­ی سانسور و حذف

سانسور و حذف مانند سال‌های گذشته بر سر بیست و هفتمین جشنواره فجر نیز سایه انداخته است. سه روز پیش از آغاز جشنواره سه سینماگر، حمید فرخ‌نژاد، جمال ساداتیان و محسن امیریوسفی برای اعتراض به حذف فیلم­هایشان در یک نشست خبری در خانه سینما شرکت کردند.

موضوع اعتراض از جمله دو فیلم «اتشکار» و «به رنگ ارغوان» بود که به رغم داشتن پروانه نمایش نه اجاره­ی اکران دارند و نه در جشنواره پذیرفته شده­اند. «آتشکار» سال پیش هم به جشنواره ارائه شد و سازندگانش برای شرکت در جشنواره حتا تن به سانسور و تغییر آن نیز داده­اند. «به رنگ ارغوان» نیز از چهار سال پیش بلاتکلیف است. معترضان می­گویند افرادی فراتر از نهادهای مسئول در مورد سرنوشت فیلم‌ها تصمیم می­گیرند و هیچ فرد و نهادی پاسخ روشن و مستدلی در مورد علت توقیف فیلم‌ها نمی­دهد.

سیامک شایقی یکی از اعضای هیات انتخاب به روزنامه اعتماد ملی گفته است، سه فیلم «درباره الی» از اصغر فرهادی، «صد سال به این سال‌ها» ساخته­ی سامان مقدم و «تسویه حساب»، کار تهمینه میلانی مشکل ممیزی داشتند و اصلا برای ما نمایش داده نشده­اند. چند فیلم از جمله «کتاب قانون» ساخته­ی مازیار میری نیز که نمایش داده شدند به دلایلی که رسما اعلام نشده مجوز حضور در جشنواره را به دست نیاوردند. دو فیلم «پاداش» کمال تبریزی و «فرزند صبح» بهروز افخمی نیز آنگونه که اعلام شده به دلیل آماده نشدن، در فهرست فیلمهای مسابقه قرار ندارند. در کنار دلایل متفاوت غیبت برخی از مطرح­ترین سینماگران سالهای اخیر، موضوع حذف «درباره­ی الی» حکایتی مخصوص به خود دارد.

مشکلی به نام گلشیفته فراهانی

«درباره الی» با مجوز وزارت ارشاد ساخته شده، پروانه­ی نمایش دارد و حتا به عنوان نماینده­ی سینمای ایران به فستیوال برلین نیز راه یافته است. اما ظاهرا حضور گلشیفته فراهانی، یکی از بازیگران این فیلم ، در یک فیلم آمریکایی و شرکت بدون حجاب او در مراسمی در هالیوود به حذف «درباره الی» انجامید.

از مدتی قبل شایعاتی در این مورد به گوش می­رسید، اما خبرگزاری فارس دوم بهمن ماه از قول یکی از دست‌اندرکاران جشنواره نوشت، همانطور که دبیر جشنواره شاه حسینی گفته است در این دوره فیلم حذفی نداریم و «درباره الی» نیز در بخش مسابقه حضور خواهد داشت. به رغم این، چند روز بعد و با اعلام فهرست فیلم‌های این بخش، مشخص شد این فیلم مانند چند فیلم دیگر از برنامه حذف شده­اند.

تصمیم­های بدون تصمیم­گیرنده

تا کنون هیچ مقام مسئولی صریحا علت حذف فیلم «درباره الی» را جنجال‌ها و مسائل مربوط به سفر گلشیفته فراهانی به آمریکا عنوان نکرده است. با این همه شواهد بسیاری این احتمال را تایید می­کند.

پس از اعلام رسمی فهرست فیلم­های بخش مسابقه جواد شمقدری، مشاور هنری رئیس جمهور، با این استدلال که هیچ قانون و آیین نامه­ای حضور هنرپیشگان ایرانی در فیلم­های هالیوودی را منع نکرده چنین تصمیم­هایی را موجب ایجاد جو بدبینی در میان سینماگران خواند. شمقدری می­گوید در اینباره نامه­ای به محمود احمدی­نژاد نوشته و او نیز به وزیر ارشاد دستور پیگیری ماجرا و رفع توقیف فیلم را داده است.

وزیر ارشاد هشتم بهمن ماه در نامه­ای به معاون سینمایی خود، محمدرضا جعفری جلوه، نوشت، پس از پیگیری موضوع اگر رئیس جمهور در مورد حضور این فیلم در جشنواره دستور ویژه­ای داده، مطابق نظر او عمل شود. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی جعفری جلوه چهارشنبه شب، نهم بهمن، با اشاره به نامه­های رئیس جمهور و وزیر ارشاد گفت ما از حضور فیلم درباره الی در جشنواره استقبال کرده و می­کنیم.

شمقدری مدیریت سینمایی را به ناتوانی در تصمیم­گیری متهم می­کند و معتقد است پیش آمدن چنین ماجراهایی به قصد لطمه زدن به وجهه­ی دولت انجام می­شود. در حالی که معاون سینمایی وزیر ارشاد نیز خود را از حامیان حضور «درباره الی» در جشنواره عنوان می­کند مشخص نیست، مسئول حذف فیلم چه کسانی هستند.

از سوی دیگر به رغم سخنان مشاور رئیس جمهور در مورد بی­اثر بودن سیاست حذف در مورد سینما، سختگیری­ها در این زمینه از سه سال پیش افزایش یافته است. گرچه شمقدری پیشتر نیز به سیاستهای وزارت ارشاد انتقادهای صریحی کرده، این وزارتخانه تدوین‌کننده و مجری سیاست‌های فرهنگی دولت محسوب می­شود. شمقدری شهریور ماه نیز در نامه­ای به وزیر ارشاد به نمایش فیلم‌های بدون پروانه نمایش در جشن خانه سینما اعتراض کرده بود.