توقف رشد قد ایرانیان

هفته‌ی گذشته خبرگزاری “مهر“ این خبر را منتشر کرد که «رشد قد در ایران متوقف شده است». دکتر ایرج حیدری، دارای فوق تخصص غدد، در گفت‌وگو با “مهر“ گفته است که در ده سال اخیر رشد قد ایرانی‌ها متوقف شده است. وی بیش از هر چیز بر عوامل اجتماعی و بهداشتی به عنوان دلیل این مشکل تاکید کرده است.

در رشد جسمی کودکان و نوجوانان عوامل گوناگونی دخیل‌اند، از تغذیه گرفته تا برخورداری از عطوفت و احساس امنیت، از ورزش گرفته تا فضایی که در آن جسم و جان در آرامش و ایمنی باشد، فضایی که جسم بخواهد در آن خود را بگسترد.

به نظر می‌رسد که مشکل‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی فراوانی که منتقدان به جمهوری اسلامی همواره مطرح کرده و چه بسا به‌خاطر آن گرفتار شده‌اند، هم اکنون تاثیرات خود را بر رشد نسل‌های جدید نشان می‌دهد.

عامل اقتصاد و تغذیه

سال‌هاست که مشکل‌های اقتصادی بر نوع تغذیه‌ی بیشتر جمعیت مردم ایران تاثیر گذاشته است. زمانی به‌خاطر جنگ ایران و عراق اغذیه به صورت جیره‌ای و کوپنی تقسیم می‌شد و اکنون که مثل گذشته کوپنی در کار نیست، بسیاری از مردم توان خرید مواد غذایی‌ای را ندارند که برای رشد جسم و سلامت روح مهم است.

دکتر حسین موسویان، پزشک متخصص بیماری‌های داخلی در این مورد می‌گوید: «مسئله‌ی رشد قد، صرف نظر از عوامل ژنتیک و خانوادگی که عوامل لاتغیر و ثابتی هستند، مربوط می‌شود به تغذیه در یک جامعه، تغذیه‌ی نوجوانان در سن قبل از بلوغ، در دوران بلوغ و به طور کلی برای همه‌ی افراد جامعه. نحوه‌ی تغذیه و کافی بودن مواد غذایی لازم و ویتامین‌های لازم عواملی هستند که در رشد نوجوان و جوانان و کلا افراد جامعه می‌توانند تاثیر داشته باشند. وضعیت ناهنجار اقتصادی، گران شدن بسیاری از مواد غذایی به نحوی است که غذای کافی در دسترس عامه‌ی مردم قرار نمی‌گیرد.»

مقایسه‌ی قیمت‌ها تاییدگر این گفته است. اگر ۳۰ سال پیش بهای یک کیلو گوشت قرمز ۱۰ تومان بود، امروز بهای آن به ۱۰ هزار تومان رسیده است. رشد شدید قیمت‌ها که متناسب با افزایش درآمدها نبوده است، باعث شده که خانواده‌ها توان خرید بسیاری از مواد غذایی لازم برای رشد را از دست بدهند. دکتر موسویان از این موضوع به‌نام «سوء تغذیه‌ی مزمن» یاد می‌کند که ناشی از ناتوانی اقتصادی مردم است. وی از تجربه‌ی کار در مطب خود و گفت‌وگویش با بیماران یاد می‌کند و می‌گوید که وقتی غذای ویژه برای مبتلایان به بیماری‌های گوارشی تجویز می‌کند، آنها پوزخند می‌زنند و می‌گویند که امکان تهیه‌ی برای مثال کباب برگ یا جوجه کباب را ندارند.

عوامل بهداشتی و روانی

از دیگر عواملی که در رشد قد مؤثر هستند، عوامل روحی هستند. داشتن محیطی آرام و امن تقویت‌کننده‌ی رشد استخوان‌ها و تمام بدن است. دکتر موسویان که رئیس هیئت اجرایی جبهه‌ی ملی ایران نیز هست، در مورد تاثیر عوامل روحی و شرایط اضطراب‌برانگیز بر رشد جوانان می‌گوید: «جوانی که بیرون از منزل احساس می‌کند که به مناسبت وضع مویش یا لباسی که پوشیده، ممکن است هر لحظه تحت تعقیب قرار بگیرد، یا جوانی که اعتقادات سیاسی داشته باشد، و اضطراب اینکه ممکن است هر لحظه برایش گرفتاری و زندان پیش بیاید، این اضطراب‌ها در رشدش تاثیر دارد.»

علی پورسلیمان، عضو سازمان معلمان ایران، در کنار عامل تغذیه، عامل بهداشت را از عوامل مهمی می‌داند که عدم توجه به آن در مدارس ایران، باعث توقف رشد کودکان و نوجوانان شده است. وی نخست از آمار رسمی یاد می‌کند که می‌گوید، ۶۰ درصد مدارس ایران مخروبه هستند، یعنی جای درستی برای زندگی و رشد و شکوفایی دانش‌آموزان نیستند.

پورسلیمان می‌گوید: «اولین مشکلی که در مدارس ما وجود دارد و بسیار به چشم می‌آید این است که میز و نیمکت‌هایی که استفاده می‌شوند، اصلا استاندارد نیستند، بلکه مستهلک و خارج از رده هستند و توجهی هم به آنها نمی‌شود. دانش‌آموزان هر روز حداقل ۵ تا ۶ ساعت روی اینها می‌نشینند و این روی رشد و نمو اسکلتی و سلامت بچه‌ها تاثیر می‌گذارد. همان میز و نیمکت‌هایی که در مدارس راهنمایی و دبیرستان‌ها هست، در مدارس ابتدایی هم استفاده می‌شود. یعنی فضای فیزیکی مدارس استاندارد نیست. هم مسئولان و هم اولیای دانش‌آموزان این را می‌بینند، اما توجه نمی‌کنند.»

پورسلیمان همچنین کمبود مربی بهداشت در مدارس ایران را در نهایت موجب عدم رشد کافی کودکان و نوجوانان می‌داند. وظیفه‌ی مربی بهداشت نظارت بر بهداشت دانش‌آموزان، معاینه‌ی آنان، ارائه‌ی برنامه‌های بهداشتی و تغذیه به آنان و مادران و پدران‌شان است. به گفته‌ی پورسلیمان در حالی که خود مسئولان گفته‌اند، به ازای هر ۷۰۰ دانش‌آموز یک مربی بهداشت لازم است. هم اکنون در ازای بیش از ۴ هزار دانش‌آموز یک مربی بهداشت وجود دارد.

وی می‌افزاید: «این نگرش فله‌ای در سیستم تعلیم و تربیت ما باعث شده که به علت نبود مربی بهداشت در مدارس، ‌به‌ویژه در مناطق محروم، بیماری‌های مختلفی شیوع پیدا کند.» همین اواخر حتی در مدارس تهران شپش به صورت اپیدمی درآمده بود که البته در باره‌ی آن سکوت برقرار بود.

نبود شادی و کم تحرکی

از دیگر عوامل بازدارنده‌ی رشد قد، کم‌تحرکی است. کم تحرکی کودکان و نوجوانان ناشی از دست کم دو مشکل است: نبود ورزشگاه‌های کافی در شهرها و نیز فشاری که هم اکنون بر کودکان و نوجوانان از سوی خانواده‌ها و جامعه وارد می‌آید. دکتر حسین موسویان در این مورد به دولت ایران انتقاد می‌کند و می‌گوید: «متاسفانه ما الان در شرایطی قرار داریم که حاکمیت به مسائل مربوط به جامعه و تامین نیازهای نسل جوان که سازندگان آینده‌ی این مملکت‌اند، توجهی ندارد و بودجه‌ها در مسیرهای خلاف خرج می‌شود. در نبود امکانات و با این وضعیت اقتصادی، خانواده‌ها همه به‌خاطر اینکه بچه‌ها در آینده کاری داشته باشند، فشارهای درسی می‌آورند. بچه‌ها مجبورند بدون تحرک، در فضاهای کوچک منازل درس بخوانند، بجای اینکه در سنی که هستند از امکانات ورزشی کافی هم برخوردار باشند.»

علی پورسلیمان به عاملی فرهنگی اشاره می‌کند که پدیدآورنده‌ی کم‌تحرکی به‌خصوص در میان دختران است و در نهایت موجب افسردگی آنان می‌شود. وی می‌گوید: «متاسفانه دیدگاهی در جامعه‌ی ما وجود دارد، که می‌گوید دختران باید دارای وقار و متانت باشند، یعنی از دانش‌آموزان دختران به صورت ضمنی خواسته می‌شود که تحرک نداشته باشند. وقتی در درازمدت فضای فیزیکی مدارس غیراستاندارد باشد و در آن تحرک به اندازه‌ی کافی وجود نداشته باشد، در دانش‌آموزان دختر - البته وضع پسرها هم بهتر از دخترها نیست - افسردگی بوجود می‌آید.»

وی در پایان هشدار می‌دهد و می‌گوید: «نگرش جامعه در درجه‌ی اول، و نیز نگرش مسئولان باید نسبت به مقوله‌ی تعلیم و تربیت عوض شود. این نگرش، نگرشی مصرفی است. اگر قبلا این شیوه‌ی نگرش اثرات نامرئی داشت، برای مثال در اقتصاد و بخش‌های دیگر جامعه، ولی الان نگاه کنید، اولین اثرات خودش را در زمینه‌ی بی‌توجهی یا کم‌توجهی مسئولان نسبت به آموزش و پرورش نشان می‌دهد که همان توقف رشد قد ایرانیان است. این اولین نشانه‌است. وقتی که سلامت در جامعه کاهش پیدا کند، مستعد افسردگی اجتماعی در سطح کلان جامعه خواهد شد و ما در آینده باید شاهد اثرات تخریبی بیشتر باشیم و این به ما هشدار می‌دهد که جامعه و مسئولان باید نگرش خود را به آموزش و پرورش عوض کنند و این را در عمل نشان دهند.»

نویسنده: کیواندخت قهاری

تحریریه: شهرام احدی