توافق‌های جدید روسیه و ایران در گرماگرم انتقادها
۱۳۸۸ آذر ۹, دوشنبه
هشتمین اجلاس کمیسیون مشترک جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه با یک سال تأخیر روز دوشنبه، ۹ آذر، برگزارشد و با امضای ۴ توافق به کار خود پایان داد. منوچهر متکی، وزیر خارجه ایران و سرگئی اشماتکو، وزیر انرژی روسیه پس از امضای این توافق‌نامه‌ها به تشریح چشم‌انداز همکاری‌های دو کشور پرداختند.
متکی قبل از همه بر اشتراکات دو کشور در داشتن ذخایر بزرگ انرژی انگشت گذاشت و برخی اقدامات مشترک در این حوزه، از جمله تشکیل مجمع کشورهای تولید کننده گاز را یادآور شد. سرعت‌بخشیدن به ایجاد کریدور شمال- جنوب، جهت نقل و انتقال و صادرات کالا از شرق آسیا و شبه‌قاره هند به روسیه و آسیای مرکزی ومتقابلا انتقال انرژی فدراسیون روسیه به دیگر کشورها، همکاری‌های تنگاتنگ‌تر دو کشور در زمینه تولید برق، فعالیت شرکت‌های روسی در حوزه‌های نفت و گاز ایران و نوسازی شبکه‌های ریلی ایران با کمک روسیه از دیگر نکات مورد تآکید در اظهارات دو مقام یادشده بود.
خرما در برابر آهن
وزیر انرژی روسیه این نکته را ناگفته نگذاشت که تحت تاثیر بحران‌های مالی جهان مبادلات تجاری میان دو کشور، در سال جاری ۱۸ درصد کاهش یافته است. محمودرضا سجادی، سفیر ایران در روسیه حجم این مبادلات را در سال ۲۰۰۸ سه و نیم میلیارد دلار اعلام کرده است. پسته، خرما، کشمش و رب اقلام صادراتی ایران به روسیه را تشکیل می‌دهند. در مقابل روسیه آهن‌آلات، چوب و کاغذ به ایران صادر می‌کند. ورای مبادلات یادشده، آنچه در مناسبات میان روسیه و ایران در سال‌های اخیر شاخص بوده، قراردادهای تسلیحاتی برای فروش اسلحه به ایران و قرارداد مربوط به نیروگاه بوشهر است.
بازدید از نیروگاه بوشهر
سرگئی اشماتکو روزدوشنبه در ادامه سفرش به ایران از نیروگاه بوشهر هم دیدار کرد، بدون آن که در باره‌ی اتمام ساخت این نیروگاه و راه‌اندازی آن تاریخ دقیقی تعیین شده باشد. قبلاَ روسیه اعلام کرده بود که نیروگاه بوشهر را اواخر سال میلادی جاری تحویل خواهد داد، اما اخیراَ اعلام شد که روسیه قادر به انجام این قول و قرار خود نیست.
سفر وزیر انرژی روسیه به بوشهر و امصای توافق‌نامه‌های یادشده، در یکی از جنجالی‌ترین دوره‌ها در مناسبات میان دو کشور صورت می‌گیرد. در کنار چالش‌ها و دیدگاه‌های متفاوت دو کشور در زمینه‌ی تعیین رژیم حقوقی دریای خزر، مسائلی همچون تعلل روسیه در زمینه‌ی تکمیل و راه‌اندازی به موقع نیروگاه بوشهر، عدم تحویل سامانه‌های موشکی اس ۳۰۰ و رأی موافق این کشور به قطعنامه‌ی اخیر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در محکومیت رویکرد هسته‌ای جمهوری اسلامی، بار دیگر این بحث را در ایران دامن زده که تا چه حد مناسبات گسترده با روسیه و اتکا به این کشور در معادلات بین‌المللی درست و در راستای منافع ملی ایران است. و آیا روابط تنش‌آلود با غرب بستر مناسبی برای انزوا و تنهایی ایران در عرصه بین‌المللی و اتکای ناسودمند و زیان‌آور به کشورهایی مانند روسیه به وجود نیاورده است.
در برابر این پرسش‌ها، مقام‌های دولتی و نمایندگان مجلس می‌کوشند رفتار و رویکرد روسیه را امری متعارف و ناشی از دلایل فنی و غیرسیاسی نشان دهند. به گفته‌ی این چهره‌ها، جایی برای بدبینی نسبت به سیاست‌های سیاست‌های روسیه وجود ندارد. به ادعای آنها این سیاست همچنان باثبات و فارغ از تاثیرپذیری از مناسبات این کشور با غرب و به ویژه آمریکا است.
مناسباتی که آماج انتفاد است
این در حالی است که محافل سیاسی غیردولتی و رسانه‌های منتقد همچنان ارزیابی انتقادآمیزی از نوع نگاه و اتکا جمهوری اسلامی به روسیه دارند. خبرگزاری ایلنا، روز ۹ آذر، یعنی در همان روز اجلاس مشترک ایران و روسیه در گزارشی انتقادی با عنوان «چکمه‌های روسی هنوز هم قابل اعتماد نیست»، نوشت: « این روزها رایزنی‌ها ایران و روسیه بیش از هر زمان دیگری افزایش یافته است. از یک سو نیروگاه اتمی بوشهر معطل روس‌هاست و از سوی دیگر ایران مذاکرات جدی خود را برای همکاری نفتی و گازی به شرکت روسی گازپروم عرضه می‌کند. موشک‌های اس ۳۰۰ هنوز تحویل ایران نشده است که تفاهم‌نامه توسعه میدان‌های نفتی آذر و چمگوله امضا می‌شود و در آخرین اتفاق روسیه در شورای حکام علیه ایران رای می‌دهد. اما ایران هنوز بر قرار و قول‌های خود برای همکاری‌های گازی و نفتی پابرجاست. آیا روسیه شریک قابل اعتمادی برای ایران است؟»
پاسخ ایلنا به این سوال خود مثبت و خوشبینانه نیست. این خبرگزاری منتقد دولت با شک و تردید به ابعاد حضور روسیه در حوزه نفت و گاز ایران نگاه می‌اندازد و با اشاره به جزئیات طرح‌ها در این زمینه، می‌نویسد: «این روزها اما تنور مذاکرات نفتی و گازی میان ایران و روسیه داغ است. شرکت گازپروم پیشنهادات جذابی از ایران دریافت کرده است، پیشنهاداتی برای توسعه ۱۶ میدان نفتی و گازی. هر چند رییس این شرکت اعلام کرده است که شرکت متبوعش مایل به سرمایه‌گذاری در حوزه‌های نفتی و گازی ایران است، اما نمی‌توان با اطمینان از پیشبرد پروژه‌ها سخن گفت.»
اذعان روس‌ها به تغییر در نگاه به ایران
در این میان، به رغم تأکید مقام‌های روسیه بر پایبندی به تعهدات این کشور در قبال ایران و با وجود خوشبینی محافل سیاسی حاکم در ایران به مناسبات با همسایه شمالی، شماری از رسانه‌های روسیه و کارشناسان این کشور نیز کتمان نمی‌کنند که در سیاست مسکو نسبت به ایران تغییراتی پدید آمده است. یکی از دلایل عمده‌دلیل این تغییرات تلاش باراک اوباما برای همگرایی بیشتر در مناسبات میان واشگتن و مسکو عنوان می‌شود.
این نیز هست که با موضع منفی‌ایران در برابر توافق اخیر وین برای حل مناقشه اتمی این کشور، بیش ازپیش روسیه در مخالفت با اعمال فشار علیه جمهوری اسلامی و به کارنگرفتن اهرم‌های خود برای اعمال چنین فشاری با مشکل مواجه شده است.
FW/RN