تاریخ سوسیالیسم در آلمان: تغییر یا تحریف؟
۱۳۸۸ اردیبهشت ۳۱, پنجشنبه
آگاهی یافتن از تاریخ و رویدادهای آن در آلمان، معمولاً از دوران مدرسه آغاز می‌شود؛ از اولین ساعت‌های کلاس درس تاریخ. کتاب‌های تاریخی‌ای که در این کلاس‌ها تدریس می‌شوند، در هر ایالت و حتی در این و آن مدرسه متفاوتند. در این تفاوت‌ها، ولی باید یک نکته‌ی مشترک در نظر گرفته شود: این که سطح آموزش تاریخی دانش‌آموزان، در همه‌ی مدارس، بر اساس برنامه‌‌ای معین و در یک حد تأمین شود.
حکم قانون اساسی
"حق برخوداری از آموزش"، برای شهروندان آلمان هر چند در قانون اساسی این کشور به عنوان یک اصل مستقل منظور نشده است، ولی بر تضمین آن در چندین اصل دیگر، تأکید شده است؛ از جمله در اصل هفتم که به امر آموزش و پرورش می‌پردازد، اصل ۱۲ که حق آزاد ی انتخاب شغل را مد نظر دارد و اصل ۹۱ که وظایف دولت مرکزی و ایالت‌ها را در اجرای امور آموزش و پژوهش تعیین می‌کند. از نگاه تدوین‌کنندگان قانون اساسی آلمان، "حق آگاهی و دانش"، از جمله حقوق بشر است، حقی که نسبت به سایر جوانب حقوق انسانی، اهمیت بیشتری دارد. چون بدون احراز حق آگاهی و برخورداری از آموزش، اعمال و حفظ دیگر حقوق انسانی شهروندان در جامعه‌های مدنی کمتر امکان‌پذیر است.
تاریخ سیاسی در آلمان
سیستم آموزشی مدارس آلمان نیز با الهام از روح قانون اساسی این کشور، بر همین مبنا استوار شده است. افزون بر این، یک عامل سیاسی نیز در شیوه‌ی پیاده کردن این اصول نقش بازی می‌کند: توافق احزاب حاکم بر سر اعمال خط‌مشی سیاسی مشترک. این عامل را می‌توان به ویژه در چگونگی تشریح و توضیح تاریخ جمهوری دموکراتیک آلمان در کتاب‌های درسی‌ای که پس از فروپاشی دیوار و وحدت آلمان صورت گرفت، به خوبی مشخص کرد. یکی از استادان تاریخ دانشگاه برانشوایک، هایکه متسینگ، معتقد است که مفاد کتاب‌های درسی آلمان، «اسنادی هستند که توافق‌های سیاسی بین احزاب حاکم را بازمی‌تابانند.» یعنی محتوای کتاب‌های درسی تاریخی، بسته به این که کدام یک از احزاب در ائتلاف دولتی شرکت داشته باشند، تغییر می‌کنند، کامل می‌شوند یا بسط و گسترش می‌یابند. برخی از منتقدان به این شیوه، آن را "تحریف تاریخ" ارزیابی می‌کنند.
تغییر سیاست، تغییر تاریخ
هایکه متسینگ، پس از سال‌ها بررسی کتاب‌های درسی مدارس، به این نتیجه رسیده است که چون سیاست احزاب در این و آن برهه‌ی زمانی، پیوسته در حال تغییر است، محتوای کتاب‌های درسی نیز تغییر می‌یابند. به عنوان مثال در دهه‌ی ۱۹۸۰، هنگامی که هنوز دو دولت آلمان وجود داشت و سیاست سوسیال دموکرات‌ها و لیبرال‌ها در آلمان غربی حاکم بود، خط‌مشی مسلط در رابطه با دولت دموکراتیک آلمان، "دگرگونی‌از راه نزدیکی" بود. از این‌رو در کتاب‌های تاریخی آلمان شرقی و غربی، انتقادی درباره‌ی "دولت همسایه" صورت نمی‌گرفت. متسینگ در این رابطه می‌گوید: «سیاست این بود که آلمان دموکراتیک، به عنوان یک دولت پذیرفته شود، هرچند که "دولتی خارجی" نبود. به این ترتیب در کتاب‌های درسی، سخنی از سازمان امنیت آلمان شرقی، اشتازی، یا عدم رعایت حقوق بشر در این کشور به میان نمی‌آمد».
پیروزی کاپیتالیسم؟
این برداشت در آغاز سال‌های ۱۹۹۰، پس از فروپاشی دیوار، تغییر کرد: آن وقت از سقوط سوسیالیسم و سقوط آلمان دموکراتیک سخن می‌رفت. هایکه متسینگ در این رابطه می‌گوید: «چون آلمان شرقی دیگر وجود نداشت، روحیه‌ی "ما پیروز شدیم" گل کرد. در این چارچوب، بیشتر روی برتری سیستم کاپیتالیسم تکیه می‌شد.»
بازتاب این وضعیت در کتاب‌های درسی این بود که به تاریخ آلمان شرقی، جای کمتری اختصاص داده می‌شد و بیشتر تاریخ آلمان فدرال مورد بحث و گفت‌وگو قرار می‌گرفت. شیوه‌ی برخورد به آلمان شرقی نیز چنان بود که گویا، جمهوری دموکراتیک آلمان، از لحظه‌ی تأسیس محکوم به شکست بود. هایکه متسینگ از این موضوع نتیجه می‌گیرد: «تاریخ آلمان شرقی و غربی طوری مطرح می‌شد، گویی از ابتدا این دو کشور به وحدتی دوباره و اجباری با یکدیگر می‌رسیدند.»
تاریخی مشترک کنونی
اتحاد دو آلمان، به معنای واقعی آن با آغاز هزاره‌ی جدید شروع شد. پس از ده سال بررسی و پژوهش در تاریخ ۴۰ ساله‌ی آلمان شرقی، تازه در سال ۲۰۰۰، کتاب‌های جدیدی به بازار آمدند که بیش از هرچیز به این پرسش می‌پرداختند: چگونه می‌توان به یک آگاهی تاریخی مشترک رسید؟ در این برهه، تاریخ جمهوری فدرال و جمهوری دموکراتیک آلمان در کتاب‌های درسی به یکسان بررسی می‌شد.
هر چند این "یکسان سازی"، در حال حاضر از نظر کمیتی صورت گرفته، ولی تاریخ‌شناسان می‌کوشند بررسی پیشینه‌ی این دو آلمان را از نظر کیفی هم با یکدیگر هماهنگ سازند. هایکه متسینگ معتقد است که تاریخ کنونی آلمان، ادامه‌ی تاریخ مشترک گذشته‌ی آنست که تنها دیواری، در برهه‌ای زمانی، بخش‌های آن را از هم جدا ساخته است. او می‌گوید: «اگر بتوان از این زاویه تاریخ آلمان را بررسی کرد، آن وقت، می‌توان مدعی شد که "حق برخورداری از آگاهی و دانش" مستتر در قانون اساسی آلمان، تأمین شده است».