بهروز بیات: همه چیز در گرو پذیرش پروتکل الحاقی است
۱۳۹۴ اردیبهشت ۳۱, پنجشنبه
آیت‌الله خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، روز چهارشنبه (۳۰ اردیبهشت، ۲۰ مه) طی سخنرانی در دانشگاه نظامی امام حسین در تهران و در جمع دانشجویان افسری و تربیت پاسداری گفت: «اجازه نمی دهیم از هیچیک از مراکز نظامی ایران هیچگونه بازرسی از سوی بیگانگان صورت بگیرد».
یک روز بعد، حسن روحانی رئیس جمهوری ایران نیز در سخنرانی‌اش در تبریز سخنان خامنهای را تایید کرد و گفت: «هرگز توافقی را امضا نمی‌کنیم که به کسی اجازه دسترسی به اسرار علمی و نظامی کشور را بدهد.»
سخنان خامنهای با واکنش وزارت امور خارجه آمریکا روبرو شد. ماری هارف، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا چند ساعتی پس از انتشار سخنرانی خامنهای گفت: «بازرسی از تأسیسات نظامی ایران بخش مهمی از هرگونه معامله‌ای با ایران بر سر برنامه هستهای این کشور خواهد بود.»
مجادله بر سر چیست؟ حق با کدام طرف است؟ آیا واقعا بازرسی از تاسیسات نظامی ایران جزو مفاد توافق لوزان بوده؟ آیا ایران در حال "دبه درآوردن" است؟
بهروز بیات، مشاور پیشین آژانس بینالمللی انرژی اتمی، در گفت‌وگو با دویچه‌وله (فارسی) توضیح میدهد که کار اصلی صورت گرفته در لوزان، تبیین و تدقیق خط قرمزهای دو طرف بوده است. یکی از این خطوط قرمز برای غرب ادامه غنی‌سازی اورانیوم در ایران بوده که با شرط اطمینان از صلحآمیز بودن برنامه اتمی ایران آن را پذیرفته است.
به گفته این کارشناس، راه اطمینان غرب از صلحآمیز بودن برنامه اتمی ایران هم پذیرش پروتکل الحاقی است. ایران به طور داوطلبانه در دوران دولت خاتمی این پروتکل را امضا کرد اما تا این عهدنامه در مجلس ایران به تصویب نرسد، لازم‌الاجرا نخواهد بود.
پروتکل الحاقی این امکان را به آژانس بینالمللی انرژی اتمی میدهد که بیش از گذشته از تاسیسات اعلام‌شده اتمی ایران بازدید کند. بر اساس این مقاوله‌نامه، آژانس همچنین اجازه دارد از تاسیساتی که مواد هستهای در آنها نیست اما مرتبط با برنامه اتمی ایران هست نیز بازدید کند.
سومین امکانی که پروتکل الحاقی به آژانس میدهد و الان محل مناقشه است، امکان بازدید از مراکز نظامی است. بهروز بیات اما تاکید میکند که این بدان معنا نیست که آژانس هروقت دلش خواست میتواند از تاسیسات نظامی ایران بازدید بکند، بلکه تحت شرایط معینی این دیدارها باید صورت بگیرد.
آقای بیات می‌گوید: «در مقدمه پروتکل الحاقی آمده که آژانس باید فعالیتهایش را در ارتباط با پروتکل الحاقی در حد حداقل نگه دارد برای اینکه مزاحم آن کشور نشود؛ چه به لحاظ تکنولوژی چه به لحاظ حاکمیت ملی. در این مقدمه همچنین آمده که آژانس نمیتواند همین طوری هر وقت خواست از این مراکز بازدید کند بلکه به این ترتیب است که هرآینه نهادی؛ چه عادی و چه نظامی، مورد شک آژانس قرار بگیرد، میتواند از دولت مربوطه و در اینجا از ایران درخواست بازدید از آنجا را بکند.
برداشتن تحریم‌های سازمان ملل، موکول به پذیرش پروتکل الحاقی
پروتکل الحاقی تنها برای اثبات صلحآمیز بودن برنامه اتمی ایران مهم نیست بلکه به گفته بهروز بیات، پذیرش این مقاوله‌نامه برای رفع تحریم‌های سازمان ملل نیز اهمیت دارد.
آقای بیات در این باره می‌گوید: «علت این که پرونده ایران از آژانس به شورای امنیت سازمان ملل داده شد، این بود که آژانس از پاسخهای ایران راضی نبود. یکی از درخواست‌های آژانس از ایران پیوستن به پروتکل الحاقی بود. حالا برای آنکه شورای امنیت قطعنامه‌هایی را که علیه ایران صادر کرده ملغی کند، شرطش این است که اقلا بهطور صوری آژانس اعلام کند که برنامه هستهای ایران مسالمتآمیز است. از این نقطه نظر هر جوری بچرخانیم به پروتکل الحاقی ارتباط پیدا میکند و عملا ایران هم متوجه این موضوع بوده و در مذاکرات لوزان این را ملحوظ کرده است».
نپذیرفتن پروتکل الحاقی از سوی ایران به معنای عدم توافق است
ظاهرا همه چیز زیر سر پروتکل الحاقی است. با این اوضاع اگر ایران در آخرین لحظات حصول توافق از پذیرش پروتکل الحاقی سر باززند، چه اتفاقی می‌افتد؟
بهروز بیات معتقد است در این صورت احتمالا توافقی در کار نخواهد بود: «آژانس بینالمللی انرژی اتمی، سالهاست اعلام کرده که شرط اینکه ما بتوانیم اعلام کنیم برنامه هستهای ایران صرفا صلحآمیز است، این است که ایران به پروتکل الحاقی بپیوندد. و دیگر اینکه در توافقنامه یا در بیانیه لوزان پذیرفتن و اجرای پروتکل الحاقی جزو شرایط است. یعنی بهطور قطع میتوان گفت چنانچه ایران به پروتکل الحاقی نپیوندد، امکان توافقی هم وجود نخواهد داشت.»
بیشتر بخوانید: "ایران برای تمام احتمالات اماده است"
البته بیات امیدوار است که خامنهای این سخنان را تنها برای حامیان داخلی خود گفته باشد و قصد تاثیرگذاری بر مذاکرات را نداشته باشد اما معتقد است اگر چنین نباشد، سخنان خامنهای میتواند بسیار خطرناک باشد: «صحبتهای آقای خامنهای بسیار ستیزهجویانه بود. این موضوعی که ابدا حق بازرسی از مراکز نظامی ما وجود ندارد، در واقع نوعی دبه درآوردن روی توافقی است که در لوزان صورت گرفته و ازجمله مفاد آن پذیرش پروتکل الحاقیست.»
بهروز بیات می‌گوید برداشت او این است که خامنهای مایل است تحریمها برداشته شوند بدون اینکه هیچ تغییر رفتاری در ایران روی دهد و این به نظر بیات، غیرممکن است.
"اگر واقعیت‌ها دیده شود، توافق صورت خواهد گرفت"
این واقعیت که در هر دو سوی مذاکرات کسانی هستند که مایل به حصول توافق نیستند بر کسی پوشیده نیست؛ سناتورهای امریکایی از آن سو و "دلواپسان" داخلی در این سو. اما با وجود این موانع بهروز بیات می‌گوید واقعیت‌های داخل ایران و نیز کل منطقه خاورمیانه تحلیلگران را امیدوار میکند که این توافق بالاخره حاصل خواهد شد.
او می‌گوید: «واقعیت، وضعیت بسیار وخیمیست که بر اثر تحریمها در ایران به وجود آمده و بر مشکلاتی که از پیش وجود داشته، مزید بر علت شدهاند. واقعیت این آشوب بزرگی است که در خاورمیانه پدید آمده و به همین دلیل در غرب این کوشش و علاقه وجود دارد که چنانچه ایران رفتارش را اندکی تغییر دهد، در آن صورت سازش هستهای گام نخست باشد در جهت تعدیل رفتار ایران و بهتر شدن روابط طرفین. این موضوعیست که به طور واقعی وجود دارد و به من خوشبینی میدهد که شانس موفقیت این مذاکرات برای رسیدن به یک توافق جامع را بیشتر ارزیابی کنم.»
تا پایان ماه ژوئن ومهلت رسیدن به توافق جامع، زمان زیادی باقی نمانده است. تنها ۴۰ روز فرصت است برای رسیدن به توافقی که میتواند سرنوشت کل خاورمیانه را تغییر دهد.