بن بست سیاست مسکو در قبال دمشق
۱۳۹۱ خرداد ۱۴, یکشنبه
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در دیدار با آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان و فرانسوا اولاند، رئیس‌جمهور فرانسه همچنان بر سیاست روسیه در برخورد با بحران سوریه تأکید کرد. سیاستی که از ابتدا اعمال تحریم‌های شدید علیه رژیم سوریه و یا دخالت نظامی در این کشور را قویا نفی کرده و در ازای آن مذاکره تا زمان یافتن یک راه حل سیاسی را بهترین گزینه برای مواجه با آنچه در سوریه می‌گذرد، می‌داند.
در دیداری که روز جمعه (اول ژوئن/۱۴ خرداد) میان آنگلا مرکل و ولادیمیر پوتین در برلین روی داد، صدر اعظم آلمان تمام تلاش خود را به کار بست تا به صراحت از سیاست روسیه در قبال رهبری دمشق انتقاد نکند. هر دو طرف نسبت به احتمال وقوع جنگ داخلی در سوریه هشدار دادند و خواستار پای‌بندی به طرح آتش‌بس سازمان ملل شدند. با این حال آنگلا مرکل تلویحا به تفاوت‌نظرها در مورد گزینه‌های ممکن برای پیاده کردن این طرح اشاره کرد.
فرانسوا اولاند اما برخلاف صدراعظم آلمان در دیدار با رئیس‌جمهور روسیه صراحتا خواستار کنارهگیری بشار اسد از قدرت شد و آن را تنها راه برای حل بحران کنونی در سوریه دانست. در واکنش به این گفته نیز پوتین از بی‌طرفی روسیه سخن گفت و اظهار داشت که این کشور نه طرفدار بشار اسد است و نه طرفدار مخالفان او.
این موضع از سوی پوتین در حالی ابزار شد که وزارت امورخارجه روسیه قتل عام در شهر حولة را که یک هفته پیش رخ داد، "کمپین به خوبی سازماندهی شده از سوی شبه‌نظامیان برای جلوگیری از حل و فصل بحران در سوریه" تعبیر کرد و به این ترتیب به رژیم بشار اسد پیوست که نظری مشابه را در مورد این قتل‌عام اظهار داشته بود.
روسیه ماه‌هاست که مدعی است نه خود را در جبهه اسد و نه در جبهه مخالفان وی جای می‌دهد و حتی تلاش‌هایی را نیز به طور یکجانبه، هر چند ناموفق، برای پیشبرد مذاکرات در دمشق انجام داده؛ و از سوی دیگر هم‌زمان قویا با اعمال تحریم‌ها علیه دمشق در شورای امنیت سازمان ملل مخالفت ورزیده است.
اشتفان مایستر، کارشناس امور روسیه در شورای روابط خارجی آلمان بر این باور است که روس‌ها در حال حاضر "یکدندگی" به خرج می‌دهند و "درون بن بست گیر افتاده‌اند".
سوریه؛ آخرین پایگاه مسکو در خاورمیانه
دلایل زیادی برای این "یکدنگی" مسکو در قبال بحران سوریه وجود دارد که از مهم‌ترین آنها منافع اقتصادی را می‌توان نام برد. شرکت‌های تأمین‌کننده انرژی در روسیه نیاز شدیدی به نفت و گاز دارند و در عین حال صنایع دفاعی روسیه سود زیادی را از بازار سوریه به دست می‌آورند، چراکه دمشق سومین خریدار مهم تجهیزات نظامی ساخت روسیه است.
ولادیمیر پوتین در نشست مطبوعاتی با خبرنگاران در برلین در مواجه با این حقیقت ابراز داشت که کشورش هیچ‌سلاحی که بتوان در جنگ داخلی از آن بهره برد را به سوریه صادر نکرده است.
اشتفان مایستر، کارشناس آلمانی اما این گفته را تنها یک "عبارت دیپلماتیک" ارزیابی می‌کند و می‌گوید: «وقتی سلاح‌‌های نظامی به سوریه فروخته شوند، نه ارتش و نه رئیس‌جمهورروسیه قادر خواهند بود بر استفاده از آنها علیه مخالفان در سوریه نظارت داشته باشند. من حتی می‌توانم بگویم که این سلاح‌ها قطعا علیه مخالفان به کار گرفته می‌شوند.»
مارگارت کلاین، کارشناس بنیاد علوم و سیاست آلمان، منافع استراتژیک منطقه‌ای را برای روسیه حتی مهم‌تر از منافع اقتصادی می‌داند، زیرا سوریه آخرین متحد باقی‌مانده مسکو در خاورمیانه است. به گفته‌ی وی دمشق برای روسیه در جهان عرب همانند "وزنه تعادلی در برابر سلطه آمریکا در منطقه" است و همچنین نباید از خاطر دور داشت که شهر بندری طرطوس در سوریه آخرین پایگاه نیروی دریایی روسیه در خارج از مرزهای این کشور به شمار می‌رود.
پیشنهاد ناوی پیلای
سقوط احتمالی بشار اسد از قدرت باعث خواهد شد تا تمامی این موارد به خطر افتند. اشتفان مایستر این مقطع را دوراهی بزرگ روسیه خوانده و می‌گوید: «روسیه به مدت طولانی از رژیم اسد پشتیبانی کرده، حالا پرسش اینجاست که آیا کنارهگیری از این موضع برای روسیه خیلی دیر نشده است؟»
این کارشناس آلمانی تردیدی ندارد که روسیه همچنان بر موضع خود در قبال سوریه پافشاری خواهد کرد: «روسیه در جبهه‌ی نادرست ایستاده است. اسد در نهایت رفتنی است و روسیه شریکش را از دست خواهد داد.»
اما در برابر مارگارت کلاین نشانه‌هایی را در سیاست خارجی روسیه می‌بیند که حاکی از آن هستند که مسکو "رفته رفته به این امر پی‌برده که اسد از نظر سیاسی احتمالا شانس زنده ماندن ندارد".
جف لارنتی، کارشناس سازمان ملل در نیویورک پیشنهاد اخیر ناوی پیلای، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل را روزنه امیدی برای پایان بحران در سوریه می‌داند. خانم پیلای پیشنهاد کرده بود که پرونده کشتار شهر حولة به دادگاه بین‌المللی حقوق بشر در شهر لاهه ارجاع شود.
به گفته‌ی جف لارنتی این پیشنهاد می‌تواند راهی برای خروج ایجاد کند، به این صورت که یک گروه تحقیق بی‌طرف وارد عمل شود و این فرصتی خواهد بود تا بدون نیاز به تشدید تحریم‌ها و یا تهدید به سرنگونی، بشار اسد به کنارهگیری از قدرت واداشت.
در صورت اتخاذ چنین راهکاری نیز موضع روسیه همچنان در پرده‌ای از ابهام قرار می‌گیرد.