بازتاب درد و رنج در آثار هنرمندان پناهجوی سوری در آلمان

در پی جنگ خانمان‌سوز در سوریه صدها هزار نفر آواره شده‌اند. اکثر آنان به کشورهای همسایه سوریه پناه برده‌اند و شماری نیز در کشورهای اروپایی از جمله آلمان پناه گرفته‌اند. در میان آنان هنرمندانی هستند که می‌کوشند با خلق آثار هنری به آسیب‌شناسی جنگ بپردازند؛ آثاری که توجه مردم آلمان را بیش از گذشته به آنچه در سوریه می‌گذرد، جلب می‌کنند.

حسام سارة، کارتونیست مشهور سوری پس از کشیدن کارتون‌هایی از بشار اسد، رهبر حکومت سوریه در بحرین مورد تهدید و حمله قرار گرفت. او که اکنون در کمپ پناهجویان در نزدیکی شهر فرانکفورت به‌سر می‌برد، می‌گوید: «نمی‌توانم کارتونیست باشم، ولی خطر نکنم. در جبهه مقابله با دیکتاتورها، کارتونیست‌ها همیشه در خط مقدم ایستاده‌اند.»

او از سرنوشت خود می‌گوید و آنچه بر او و خانواده‌اش گذشته است: «مأموران امنیتی یک بار من و خانواده‌ام را در درون یک ماشین حبس کردند و می‌خواستند ماشین را به آتش بکشند.»

حسام سارة در اواخر سال ۲۰۰۲ پس از آن‌که سیاستمداران سوریه را در طرح‌هایش مورد انتقاد قرار داد، به مدت ۶ ماه بازداشت شد، آن‌هم بدون آنکه محاکمه شده باشد.

او همچنین در روزنامه‌ها به مسائل اجتماعی از جمله فساد و حقوق زنان می‌پرداخت. با شروع بهار عربی و نخستین جنبش‌های آزادی‌طلبانه در سال ۲۰۱۱ شکل و محتوای کارهای او نیز تغییر کرد. حسام سارة در مورد آن دوران می‌گوید: «نخستین قدم بزرگی که در این راه برداشتم، کشیدن طرح‌هایی کارتونی از بشار اسد بود. از عواقب این کارمی‌ترسیدم، چون پرداختن به هنر طنز اگرچه جذاب است، اما خطراتی هم به همراه دارد.»

راه‌های قانونی برای گریز

حسام سارة نیز مانند بسیاری دیگر از پناهجویان سوری در کمپ‌زندگی می‌کند و اجازه کار یا فراگیری زبان آلمانی ندارد. اکثر پناهجویان بدون اجازه رسمی حتی نمی‌توانند به خارج از منطقه خود سفر کنند.

سارة که با ویزای توریستی از طریق ترکیه وارد آلمان شد، اکنون دوران سخت پناهندگی را تجربه می‌کند. گرچه زندگی در کمپ مانعی بر سر راه فعالیت‌های حرفه‌ای هر هنرمند محسوب می‌شود، اما نظام دیوان‌سالاری آلمان نتوانسته بلند‌پروازی و مثبت‌اندیشی او را تحت تاثیر قرار دهد.

او نسبت به آینده هنری‌اش در آلمان خوشبین است و در مورد پروژه‌های آتی خود می‌گوید: «آلمان فضا و آزادی لازم را برای خلق هر نوع اثر هنری فراهم می‌کند. بسیاری از زنان و کودکان سوریه دربند هستند، مورد ضرب و شتم قرار گرفته‌اند، یا زندگی‌شان به‌دست حکومت سوریه نابود شده است. من می‌خواهم توجه جهانیان را به آن‌ها جلب کنم».

خوشبین به آینده

آلمان در برخی موارد هنرمندان سوریه را مورد حمایت مالی قرار می‌دهد. "خانه هاینریش بل" از سال ۲۰۱۱ برای هنرمندان سوریه حقوقی را در نظر گرفته تا برای چندین ماه نگرانی مالی نداشته باشند.

زیگرون رکهاوس (Sigrun Reckhaus) که در زمینه انتقال هنرمندان سوریه به آلمان فعالیت می‌کند، در این‌باره می‌گوید: «هدف ما در سه سال گذشته کمک به هنرمندانی بوده که در سوریه مورد آزار سیاسی قرار گرفته‌اند، تا بتوانند از آن کشور خارج شده و در آلمان امنیت لازم را پیدا کنند».

این کار که تلاش بسیار زیادی را می‌طلبد، از طریق ایجاد کانال‌های ارتباطی با مؤسسات و گروه‌های مختلف صورت می‌گیرد. بزرگترین مشکل در این زمینه، گرفتن ویزا است.

رکهاوس تخصص و اضطراری بودن مورد را به عنوان دو عامل اصلی در گزینش هنرمندان عنوان می‌‌‌‌‌‌‌کند و می‌گوید: «اولین معیار کیفیت اثر هنری است. یک کمیته هنری هر مورد را به‌طور جداگانه بررسی می‌کند و تصمیم می‌گیرد کدام هنرمند را که به لحاظ سیاسی تحت پی‌گرد قرار دارد، در اولویت بگذارد».

بازتاب دردها در هنر

عبدالرزاق شبلوط ، نقاش معروف سوری، از جمله هنرمندانی است که در اکتبر ۲۰۱۴ به کمک "خانه هاینریش بل" به آلمان آمد.

او که به همراه دو میلیون نفر از هموطنانش در سال ۲۰۱۲ به بیروت گریخته بود، می‌گوید: «به عنوان یک هنرمند باید نقاشی بکشم تا زنده بودن را حس کنم. به همین دلیل از کشورم گریختم».

شبلوط برای بازتاباندن وقایع جنگ در سوریه سبک فزون‌واقع‌گرایی یا "هایپررئالیسم" (Hyperrealism) را به کار بسته است. در این سبک سعی بر آن است تا از هنر عکاسی الهام گرفته شده و سوژه به‌صورت بسیار دقیق و عکس‌گونه تصویر گردد.

این نقاش سوری در حال حاضر روی یک پروژه هنری به یادبود انسان‌هایی که او را تحت تاثیر قرار داده‌اند، کار می‌کند.
شبلوط با غمی عمیق از پدرش می‌گوید که ناگهان ناپدید شد، یا از برادرش که به دلیل شرکت در تظاهرات اعتراضی در حمص علیه رژیم اسد، بازداشت و سپس آنقدر شکنجه شد تا جان باخت.

او می‌گوید که در نقاشی‌هایش از احساس ترس و خاطرات خانواده و دوستانش الهام می‌گیرد تا بتواند به ‌‌‌‌آن‌ها جانی دوباره ببخشد.

شکستن مرزها

یکی دیگر از چهره‌های فرهنگی سوریه که در آلمان به‌سر می‌برد، ریبال الخضری موزیسین، نوازنده و خواننده سوری است. او از ابتدای جنگ و درگیری در کشورش فعال سیاسی و هنری بود و در نهایت ناچار شد به اردن بگریزد.

او درباره مبارزاتش می‌گوید: «من از اولین کسانی بودم که در خیابان‌های سوریه تظاهرات به‌راه انداخته و شعار آزادی و برابری سردادند. موسیقی و ترانه‌های من از سختی‌های مردم سوریه سخن می‌گفتند، به همین دلیل تحت تعقیب وزارت اطلاعات قرار گرفتم».

ریبال الخضری به آینده هنری خود در آلمان بسیار امیدوار است: «من اینجا نگران آینده‌ام نیستم زیرا دوستان آلمانی‌ام از من حمایت می‌کنند». بازگشت به سوریه گزینه مناسبی برای او نیست چرا که به اعتقاد او بحران سوریه پایان‌پذیر نیست.

او در پروژه کنونی‌اش که Arabesica نام دارد، به شکستن مرز بین فرهنگ‌ها می‌اندیشد. هنر برای او وسیله‌ای است که فاصله بین انسان‌ها را از بین می‌برد: «ایده اصلی Arabesica این بود که موزیسین‌های آلمانی و موزیسین‌های پناهجوی سوری به‌هم نزدیک شوند، زیرا هنر به زبانی جهانی سخن می‌گوید که مرز نمی‌شناسد و همگان آن را می‌فهمند».