اهداف ایران از تلاش برای رابطه با مصر
۱۳۸۹ مهر ۲۰, سه‌شنبه
روابط ایران و مصر تا پیش از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷، در بالاترین سطح قرار داشت. اما پس از انقلاب اسلامی در ایران این روابط همواره دچار بحران و تشنج بوده است.
با پیروزی انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷، آخرین شاه ایران به دعوت انور سادات به مصر رفت و در آنجا درگذشت. انور سادات مراسم تدفین رسمی و باشکوهی برای محمدرضا پهلوی برگزار کرد.
جنگ لفظی میان ایران و مصر در سال ۱۳۵۸ بالا گرفت و در همین سال به دستور آیت‌الله خمینی روابط این کشور قطع شد. سفر سادات به بیت المقدس و سپس انعقاد پیمان کمپ دیوید مقارن با وقوع انقلاب اسلامى ایران نیز در قطع این رابطه موثر بود.
در جریان جنگ ایران و عراق مصر به حمایت از رژیم صدام پرداخت. در روز ۶ اکتبر ۱۹۸۱ (۱۴ مهر ۱۳۶۰) انور سادات در یک رژه نظامی توسط یک افسراسلامگرای عضو جهاد اسلامی مصر ترور شد. خالد استانبولی که عامل اصلی ترور سادات بود دستگیر، محاکمه و اعدام شد.
پس از این رخداد دولت اسلامی ایران خالد اسلامبولی را "شهید" نامید و خیابانی را به نام وی نام‌گذاری کرد. خیابانی که به یک معضل بزرگ در روابط ایران و مصر تبدیل شده است.
در زمان ریاست جمهوری محمد خاتمی، تلاش‌هایی برای تغییر نام خیابان خالد استانبولی و بهبود روابط ایران و مصر صورت گرفت که به علت مخالفت تندروها در جمهوری اسلامی و عدم استقبال مصری‌ها ناکام ماند.
محمود احمدی‌نژاد در اولین دوره ریاست جمهوری خود برای ارتقای روابط اعلام آمادگی کرد. وی در اردیبهشت ۸۶ در اظهارتی غیرمترقبه گفت که ایران آماده است در صورت موافقت طرف مصری در مدت ۲۴ ساعت سفارتش را در مصر دایر کند.
از «اعدام فرعون» تا «امام خون»
در تیرماه ۱۳۸۷ پخش فیلم مستندی با عنوان "اعدام فرعون" توسط صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، خشم دولت مصر را در پی داشت. در این فیلم از انور سادات رئیس جمهور فقید مصر، به‌خاطر صلح با اسرائیل به عنوان "خائن" و از خالد استانبولی، قاتل وی، "یک قهرمان" ترسیم شده است.
دولت مصر در واکنش به پخش این فیلم، دفتر قاهره شبکه عرب‌زبان "العالم" متعلق به جمهوری اسلامی را پلمپ کرد. همچنین مسابقه دوستانه میان تیم‌های ملی فوتبال ایران و مصر نیز توسط مقامات مصری لغو شد.
چندی بعد سخنگوی حزب ملی حاکم در مصر از تولید فیلمی به نام "خمینی امام خون" خبر داد. وی این فیلم را پاسخ مستقیم دولت مصر به توهین مقامات ایرانی در تولید فیلم "اعدام فرعون" خواند.
روابط ایران و مصر همچنان با فراز و فرودها روبروست. اما به نظر می‌رسد اراده‌ای جدی برای بهبود روابط خصوصا از طرف ایران وجود دارد. گرچه در طرف مقابل آمادگی و اشتیاق چندانی دیده نمی‌شود.
مشاوران دستگاه دیپلماسی ایران تفکرات حسنی مبارک و همچنین مخالفت آمریکا با بهبود روابط را مانع جدی می‌دانند. این کارشناسان معتقدند که گروه اخوان المسلمین و همچنین افراد با نفوذی همچون حسن الهیکل و البرادعی از اهرم‌های فشار ایران بر دولت مصر برای بهبود روابط محسوب می گردند.
تلاش ایران برای تضعیف عربستان سعودی و فشار به اسرائیل
ایلیا جزایری خبرنگار در لبنان معتقد است که طول کشیدن قطع رابطه میان این دو کشور به شکل فعلی ماجرای عجیبی است. وی متذکر می شود: «اگر بگویم دلایل قطع این رابطه ارتباطی به مصر و اسراییل دارد، این نمی‌تواند درست باشد. چون به هرحال ترکیه با اسراییل یک پیمان نظامی استراتژیک دارد.»
این خبرنگار ساکن بیروت در مورد علت علاقه ایران به بهبود رابطه معتقد است، اولین دلیل برای ایران، تضعیف جایگاه عربستان در برهه زمانی فعلی است. وی می‌گوید، میان ایران و عربستان در مسایل مختلف منطقه همچون عراق، لبنان و فلسطین اختلافات زیادی وجود دارد.
ایلیا جزایری تلاش ایران برای تاثیرگذاری بر مذاکرات صلح میان فلسطین و اسراییل را دومین دلیل می‌داند. وی معتقد است: «مصر به علت تاثیرگذاری و ارتباط با گروه‌های مختلف فلسطینی و همچنین اسراییل تاثیر زیادی در جریان روند صلح خاورمیانه دارد و ایران می‌خواهد از طریق مصر نقش پررنگ‌تری را ایفا کند.»
اثرگذاری و ارتباط با گروه‌های مصری مخالف حکومت سومین دلیل است که جزایری بر آن تاکید دارد. وی قطع ارتباط مصر و ایران را مانعی برای ارتباط با این گروه‌ها می‌داند و می افزاید: «ایران بر خلاف عراق، لبنان و بحرین نتوانسته ارتباط مناسبی با مخالفان حکومت مصر برقرار کند.»
وی در پاسخ به این پرسش که ایران به چه میزان می‌تواند بر گروه‌های اپوزیسیون مصری اثرگذار باشد، در حالی که بر خلاف کشورهای عراق و لبنان، جریانات مخالف دولت مصر شیعه نیستند، می‌گوید: «جمهوری اسلامی ثابت کرده است که حتی می‌تواند با گروه‌های سلفی هم تعامل کند و دلیل من ارتباطی است که جمهوری اسلامی با حماس دارد.»
جزایری می‌افزاید: «حماس یک گروه کاملاً سلفی است. به‌خاطر دارم یکبار آقای خالد مشعل رئیس دفتر سیاسی حماس که ارتباط بسیار نزدیکی با جمهوری اسلامی دارد، در یک سخنرانی گفت "ما افتخار می‌کنیم که رافضی نیستیم". اما در عین حال جمهوری اسلامی به خاطر سیاست‌های خود و پیشبرد تاکتیک‌هایش ارتباطی بسیار قوی با جنبش حماس دارد. از همین رو جمهوری اسلامی (با این گروه‌ها) رابطه برقرار می‌کند.»
با این وجود حسنی مبارک در گفت‌وگو با مجله "القوات المسلحة" چاپ مصر اظهار داشت که مسائل امنیتی، سیاست‌های ضدصلح ایران و پشتیبانی این کشور از جریان‌های تندرو، از مسایل مورد اختلاف ایران و مصر است که به این زودی‌ها قابل حل نیست.
مهدی محسنی
تحریریه: داود خدابخش