امنیت غذایی برای جمعیتی ۹ میلیاردی، چالش بزرگ آینده

به گفته یونسکو نه فقط تا سال ۲۰۲۵ دو سوم مردم جهان دچار بحران کم‌آبی خواهند شد بلکه تا سال ۲۰۵۰ نیمی از مردم جهان به سوء تغذیه دچار می‌شوند و ۲۵ میلیون کودک به شمار کودکانی که از سوءتغذیه رنج می‌برند اضافه می‌شود.

اگر به کشاورزی پایدار، تغییر روش در تولید مواد غذایی و نیز تغییر عادات غذایی‌مان روی نیاوریم، به دشواری بتوانیم چشم‌انداز آینده را متحول کنیم. سهم هر یک از فعالیت‌های بشری در آلودگی محیط زیست و تغییرات اقلیمی چیست؟ جدولی که سازمان "اقدام برای گرسنگی" ACTION CONTER LA FAIM تهیه کرده، این اطلاعات را به دست می‌دهد:

سهم تولیدات کشاورزی در آلودگی محیط زیست ۱۵­−۱۱­ درصد، تغییر بهره‌برداری از زمین و نابودی جنگل‌ها ۱۵−۱۸­ درصد، پردازش، حمل و نقل و بسته‌بندی و خرده‌فروشی ­۱۵−۲۰ درصد و سایر فعالیت‌هایی که به تولید مواد غذایی مربوط نیستند ۴۳−۵۶ درصد و بالاخره هدر رفتن آب ۲­۴ درصد است.

افزایش سطح تولید لزوما ضامن امنیت غذایی نیست

امنیت غذایی ممکن نیست مگر از طریق مقابله با فقر و حفظ محیط زیست. در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که مصرف حرف اول و آخر را می‌زند. تنوع کالاها و افزایش کمی آن‌ها اگرچه بر آزادی انتخاب افزوده، اما لزوما به معنای بهبود کیفیت زندگی نیست. این رابطه اتفاقا معکوس است، به ویژه در رابطه با تولید مواد غذایی.

بنابر آمارها جمعیت جهان تا سال ۲۰۴۰ به بیش از ۹ میلیارد نفر می‌رسد. هم‌زمان تغییر قابل توجهی در عادات غذایی در کشورهای در حال توسعه دیده می‌شود. در این کشورها بخش بزرگ‌تری از جمعیت به تغذیه با کیفیت‌تر روی می‌‌‌‌‌آورند. اما این همه واقعیت نیست.

گسترش مراکز عرضه مواد غذایی در سراسر جهان، با خود سلسله‌ای از تغییرات را به همراه آورده است؛ تغییراتی که الگوی مصرف را نیز تحت تاثیر قرار داده است. این الگو در عین حال متاثر از رشد اقتصادی یک جامعه نیز هست. اهداف کشاورزی، زیست محیطی و سیاست تغذیه نه فقط در کشورهای پیشرفته، که در سراسر جهان در حال تغییر است. 

بیشتر بخوانید:تولد یک غول غذایی تازه در آمریکا

هم‌زمان این دست‌اندرکاران مبادله و تجارت مواد غذایی هستند که به شدت بر الگوی مصرف تاثیر می‌گذارند و تبلیغاتی بی‌وقفه برای افزایش مصنوعی سطح نیازها در جریان است. البته صنعت تولید مواد غذایی با تکنولوژی پیشرفته می‌تواند به نیازهای ایجاد شده پاسخ دهد، اما هم‌زمان به نابودی بخش‌هایی از منابع طبیعی منجر می‌شود.

پژوهشگران و فعالان محیط زیست می‌گویند که تجارت مواد غذایی در جهان امروز بر پایه افزایش تولید با تشدید بهره‌برداری از زمین، کاهش منابع طبیعی مانند فسفر و استفاده از مواد شیمیایی و آلوده کننده است؛ روندی که به گفته محققان محیط زیست باید متوقف شود و جای خود را به روش‌هایی دهد که بر پایه تضمین پایداری محیط زیست و امنیت غذایی با استفاده از روش بوم شناسی استوارند و به بهره‌برداری  موثر از آب روی آورده‌اند. 

زنجیره‌ای از عوامل مختلف از جمله تغذیه سالم

تامین امنیت غذایی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های قرن حاضر است، اما این چالش بعدی کمی و کیفی دارد. به گفته آنان، برای سازمان‌دهی تولید غذا، به نحوی که با معیارهای یک توسعه پایدار هماهنگ باشد، باید نگاهی همه‌جانبه به کل زنجیره تولید انداخت.

تغذیه سالم یک بخش از این چالش است. علاوه بر تاثیر مواد غذایی بر سلامت افراد قبل از هر چیز رابطه علت و معلولی الگوی غذایی باید مورد واکاوی قرار گیرد. در عین حال چارچوب‌هایی که امنیت غذایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، مدام در حال تغییر است و پیچیدگی این پروسه را نشان می‌دهد.

بوم شناسی به دنبال تولید مواد غذایی متنوع و با کیفیت بالا، بازتولید و باروری اکوسیستم‌ با محدود کردن استفاده از منابع تجدیدناپذیر است. زراعت بر پایه بوم‌شناسی می‌تواند ظرفیت جذب منابع طبیعی خارجی مانند انرژی خورشیدی، کربن و نیتروژن موجود در هوا و جذب آب را افزایش دهد. نتیجه افزایش تبادلات میان این منابع به تنوع گیاهان، غلات، سبزیجات و در مجموع طبیعتی متنوع‌تر می‌انجامد.

توسعه پایدار مواد غذایی مدلی جهانی­ خانگی

یکی از محورهای پژوهش محققان تکیه بر پژوهش‌های جهانی با در نظر گرفتن مشخصات محلی است تا راه‌حل‌هایی را پیدا کنند که به همه انسان‌ها امکان دسترسی به مواد غذایی با کیفیت بالا و قابل پرداخت را بدهد؛ مدلی از توسعه که مواد غذایی را برای "قد و قواره" مصرف‌کننده، بنا بر سن و وضعیت سلامت و بیولوژی بدن فرد تولید کند.

اما توسعه پایدار روش‌های مختلف کشاورزی که هم زیست‌بوم را حفظ کند، هم اقتصادی باشد و هم مسائل اجتماعی را در نظر بگیرد، کاری بسیار دشوار است و نیازمند تبادل اطلاعات و همکاری قوی میان دانشمندان در سراسر جهان است. نیاز به یک ارزیابی دقیق وجود دارد از بهره‌‌برداری از منابع محلی، اثرات استفاده از زمین، تنوع زیستی و حفظ محیط زیست یعنی سه عامل سلامت خاک، آب و انرژی.

دانشمندان برای یافتن روش‌های تولید مواد غذایی با کیفیت که در عین حال پاسخگوی جمعیت رو به افزایش مصرف کنندگان بر کره خاکی باشند، در حال تحقیقات پردامنه در توسعه فناوری‌های جدید و ساختارهای موثر در چرخه تولید هستند؛ چرخه‌ای که در ‌آن هم انسان و هم حیوان زندگی سالمی داشته باشند.

برای پاسخ به این پیچیدگی ‌محققانی در حوزه‌های مختلف در ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر در حال پژوهش‌‌اند. در آزمایشگاه‌هایی که مشغول این تحقیقات هستند دانشمندانی مشغول کارند که چراغ اتاق کارشان تا صبح روشن است و به دنبال معجزه‌ای هستند که به بسیاری از معضلات پایان دهد.

بیشتر بخوانید:كشورهاى در حال توسعه و نوآوريهاى ژنتيكى درعلم كشاورزى