استاد بزرگ: کوتاه‌ترین فاصله میان دو نقطه، زمان است
۱۳۹۱ بهمن ۲۰, جمعه
سرانجام شصت وسومین جشنوار فیلم برلین با یک فیلم حماسی از زندگی دو استاد کونگ‌فو آغاز شد. ونگ کار وای، کارگردان چینی با پذیرش ریاست امسال برلیناله ، فیلم "استاد بزرگ" خود را نیز به جشنواره برلین آورد.
دیتر کاسلیک، رئیس برلیناله همواره در پی آن بود که پای "ونگ کار وای" را به طریقی به جشنواره برلین بکشد. وی سرانجام موفق شد که نه تنها ریاست هئیت داوران برلیناله را به وی بسپارد، بلکه فیلمی از او را نیز به عنوان فیلم افتتاحیه و خارج از چارچوب رقابت‌ها در جشنواره ۲۰۱۳ به نمایش بگذارد.
فیلمی با رنج‌های فراوان
برخی بر این باورند که بدترین توصیف از یک فیلم این است که گفته شود، "بازیگران و دست‌اندرکاران با علاقه و لذت زیادی در ساخت فیلم شرکت داشتند."
این بدین معناست اگر تماشاگران هم لذتی نبرند و یا به فیلم علاقه‌ای نشان ندهند، چندان مهم نیست. اما پرسش این است که تا چد حد بازیگران و عاملان فیلم "استاد بزرگ" در حین تهیه این فیلم از آن لذت بردند؟
برای تونی لوینگ و ژانگ زئی دو بازیگر اصلی فیلم بی‌تردید دوران فیلم‌برداری بیشتر شبیه "جهنم" بوده است. تنها در پایان کار مجموع "جهنم‌های کوچک" محصولی در "شکل بهشت" پدید آورده است.
تونی لوینگ به عنوان بازیگر دوست‌داشتنی ونگ کار وای در آسیا معروف‌تر از جانی دپ یا جورج کلونی است. او می‌گوید که تولید فیلم "استاد بزرگ" سال‌ها طول کشیده و مسیر تهیه فیلم با "مجروحیت و درد" همراه بوده است.
"ونگ کار وای" که با ساخت فیلم "حال وهوای عشق" (درسال ۲۰۰۰) توانست به معبد سینماگران مشهور جهان راه یابد، کار با بازیگران خود را پیش از پخش فیلم‌نامه و توضیح کامل نقش به آنان آغاز می‌کند. البته موضوعی که برای "ونگ کار وای" تازگی ندارد.
اما تدارک مقدماتی برای "ونگ کار وای" به چه معناست؟ برای فیلم "استاد بزرگ" بازیگران پیش از فیلم‌برداری می‌بایست روزانه حدود ۵ ساعت به مدت ۱۸ ماه آموزش کونگ‌فو می‌دیدند. اما در یک روز شرجی تابستانی تونی لوینگ در خلال تمرین استخوان ساعدش می‌شکند. پزشک معالج دستور ۵ ماه توقف کار را می‌دهد.
لوینگ می‌گوید: «در صورت قبول این توقف ۵ ماهه، باید همه چیز را از نو آغاز می‌کردم.» لوینگ با دست گچ‌گرفته به تمرینات خود ادامه می‌دهد و در نخستین روز فیلم‌برداری در صحنه مبارزه‌ای که با ۶ بدل‌کار مواجه بوده بار دیگر استخوان ساعدش بطور کامل شکسته می‌شود.
لوینگ می‌گوید: «مایل نیستم نحوه‌ی رساندن خبر به "ونگ کار وای" و واکنش او را برای شما بازگو کنم، زیرا خاطره‌ی تلخی است.»
جذبه "فلسفه" کونگ‌فو برای سازندگان فیلم
تونی لوینگ (۵۰ ساله) در "استاد بزرگ" نقش استاد کونگ‌فویی را به نام "ایپ‌من" را بازی می‌کند. هر کس که از فیلم‌های کاراته و کونگ‌فو تنها به صحنه‌های زد و خورد، فیلم‌برداری با سرعت آرام و نمایش تصادم افراد با زمین و اشیا می‌اندیشد، به باور سازندگان فیلم دچار "غفلت غربی" است.
استاد بزرگ در این فیلم می‌گوید: «تنها دو کلمه، عمودی و افقی. با کوچکترین خطا افقی می‌شوی. آخرین کسی باش که ایستاده است و مبارزه را از آن خود کن.»
بی‌شک این جمله یکی از توصیه‌های همیشه مربیان و استادان ورزش‌های رزمی به شاگردان خود است، اما به باور قهرمان داستان این توصیه برای "تمامی مراحل زندگی" نیز اعتبار دارد.
ژانگ زئی، بازیگر زن در این فیلم نیز از محبوبیتی بی‌نظیر در آسیا برخوردار است. او که در فیلم "ببر و اژدها" نقش‌آفرینی کرده آشنایی‌اش با کونگ‌فو و ورزش‌های رزمی بیش از همکارش تونی لوینگ بود. با این وجود ژانگ زئی می‌گوید: «این آخرین فیلم اکشن من است.» او که ۳۳ دارد می‌گوید که بدنش مملو از آثار جراحت از برای تهیه فیلم‌های مختلف در سال‌های گذشته است. او می‌افزاید: «دیگر برای بازی در چنین فیلم‌هایی پیر شده‌ام.»
ژانگ زئی نیز در این فیلم نقش یک استاد کونگ‌فو از شمال چین را ایفا می‌کند که تمامی فنون را از پدرش آموخته است. جالب اینکه قرار بوده که عنوان فیلم نیز "استادان بزرگ" باشد که سرانجام به شکل مفرد کلمه یعنی "استاد بزرگ" تغییر یافته است. که البته به نوعی تداعی‌گر فیلم بروس لی با عنوان"رئیس‌بزرگ" نیز است. فیلم نیز سرانجام با جمله‌ای از بروس لی پایان می‌یابد.
ونگ کار وای و تونی لوینگ بیش از تاثیرات کونگ‌فو بر تن، از فلسفه و ابعاد فکری و روانی آن متاثر هستند. "ایپ‌من" که مکتب "وینگ چون" را در این فیلم به شاگردانش می‌آموزد می‌گوید: «شاید کوتاه‌ترین فاصله میان دو نقطه خط راست باشد. و هندسه‌دانان نیز آن را تایید می‌کنند. اما در فضای فکری کونگ‌فو کوتاه‌ترین فاصله میان دو نقطه، زمان است.» این شعار طلایی "می‌تواند برای تمام زندگی مورد استفاده قرار گیرد."
ارزیابی از فیلم
فیلم "استاد بزرگ" حدود ۴۰ میلیون یورو هزینه داشته که برای سینمای چین زیاد به نظر می‌رسد، بویژه که زمان ساخت فیلم نیز طولانی بوده است. البته گفته می‌شود که بخشی از هزینه‌ها در هفته اول نمایش آن در چین جبران شده است.
در چین ارزیابی و انتقاد از این فیلم دوگانه بوده است. تجلیل از صحنه‌های نبرد و تردید درباره ساختار و داستان فیلم. ژانگ زئی می‌گوید این فیلم در چین سبب "بحث‌های پرشور روشنفکرانه" شده و بسیاری از این فیلم به عنوان "یک پدیده فرهنگی" یاد می‌کنند.
به نظر نمی‌رسد که تنها تصاویر زیبا و فیلم‌برداری فوق‌العاده از صحنه‌های مبارزه سبب شود که منتقدان غربی نسبت به این فیلم نظری مثبت ارائه دهند. اشغال چین توسط ژاپن تنها به صورت اشاراتی مبهم در فیلم عنوان می‌شود و طرح آن تقابل همیشگی "حق و باطل" را در خاطره زنده می‌کند.
زمان داستان فیلم، اواخر دهه ۳۰ در سده بیستم است، زمانی که مدارس و آموزشگا‌ه‌های کونگ‌فو و ورزش‌های رزمی به آرامی جایگاه خود را به عنوان "روشی برای زندگی" از دست می‌دادند. اما فیلم "استاد بزرگ" می‌کوشد خاطره کونگ‌فو را در دورانی پاسداری کند که اغلب ارزش‌های فکری و عملی آن در چین و هنگ‌کنگ امروز فرو ریخته‌اند.
ونگ کار وای درباره ناکامی احتمالی فیلمش پیشتر گفته بود: «حاضر بودم که این فیلم را در چارچوب یک جشنواره آسیایی نیز به نمایش بگذارم، اما حضور در برلیناله چیز دیگری است.»
ونگ کار وای تجربه کافی برای هدایت داوران برلیناله را دارد، زیرا وی در سال ۲۰۰۶ نیز ریاست جشنواره فیم کن را به عهده داشت. ونگ کار وای در نشست خبری در برلین گفت: «ما نه برای ارزیابی فیلم‌ها، بلکه برای تجلیل از آن‌ها اینجا جمع شده‌ایم.» گرچه این سخنان بیانگر فروتنی آسیایی است، اما "تجلیل" از فیلم‌ها می‌تواند درجات مختلف داشته باشد که سرانجام باید به نوعی "ارزیابی" منجر شود.