اتحاد سه‌جانبه‌ی گازی ایران، مسکو و قطر

روسیه، ایران و قطر، سه کشور بزرگ صادرکننده‌ی گاز در جهان، قصد دارند، از این پس با هماهنگی بیشتری در حوزه‌ی صادرات گاز با یکدیگر همکاری کنند. امضای توافقنامه‌ی ایجاد "اتحاد سه‌جانبه‌ی گازی" در تهران توسط نمایندگان این سه کشور، سرآغازی برای این همکاری است.

روز سه‌شنبه (۲۱ اکتبر/ ۳۰ مهر)، آلکسی میلر، مدیر عامل شرکت "گاز پروم" روسیه، به همراه وزیران انرژی ایران و قطر، توافقنامه‌‌ی ایجاد "اتحاد سه‌جانبه‌ی گازی" امضا کردند که می‌تواند پایه و اساسی برای تأسیس "اپک گازی" در آینده باشد. به گفته‌ی آلکسی میلر، اعضای این اتحاد سه جانبه، هر سه تا چهار ماه یک بار، با هم دیدار می‌کنند و درباره‌ی راه‌کارهای مشترک در حوزه‌ی تولید و صادرات گاز با هم تبادل نظر خواهند کرد. هدف اصلی این سه کشور از تشکیل اتحاد سه جانبه، تلاش برای جلوگیری از افت بهای گاز در بازارهای جهانی اعلام شده است.

سه کشور روسیه، ایران و قطر، ۶۰ درصد از ذخائر گازی جهان را در اختیار دارند و بیش از ۲۷ درصد از صادرات گاز به بازارهای جهانی از طریق این سه کشور انجام می‌شود.

در حالی که غلامحسین نوذری، وزیر نفت ایران، از سازمانی گازی طبق الگوی اپک، سخن می‌گفت، نمایندگان روسیه و قطر از اظهار نظر در این مورد خودداری کردند. اما به گفته‌ی آلکسی میلر این اتحاد سه جانبه‌ی، عملکردی غیر از ائتلاف کشورهای تولیدکننده‌ی گاز (GECF) خواهد داشت.

GECF ائتلاف کشورهایی است که بیشترین سهم تولید گاز جهان را به خود اختصاص می‌دهند. طرح تشکیل این ائتلاف سال ۲۰۰۱ در تهران شکل گرفت. کشورهای روسیه، ایران، الجزایر، لیبی، ونزوئلا از جمله اعضای این ائتلاف‌اند. از همان زمان شکل‌گیری، گمانه‌زنی‌های بسیاری ‌شد که این کشورها و بیش از همه روسیه و ایران قصد تأسیس سازمانی گازی با نقشی همچون اپک در کنترل بازار گاز را در سر می‌پرورانند.

روسيه بيشترين ميزان ذخاير گاز در جهان را داراست و ايران در مقام دوم قرار داد.

تردید درباره‌ی نقش اپکی اتحادیه‌ی گازی

اما گفته می‌شود که "اتحاد سه‌جانبه‌ی گازی" عملکردی همانند اپک با تصمیم‌های الزام‌آور برای اعضا، نخواهد داشت. کارشناسان نیز به "نقش اپکی" این اتحادیه با دیده‌ی تردید می‌نگرند چرا که این سه کشور وجه تمایزهای بسیاری در حوزه‌ی گاز دارند: روسیه بیش از هر چیز بر روی شبکه‌ی انتقال گاز خود سرمایه‌گذاری می‌کند. قطر در تلاش برای تبدیل شدن به بزرگترین صادرکننده‌ی گاز مایع در جهان است. ایران اما در حال حاضر حتی مجبور به واردکردن گاز از خارج است. دلیل این واردات کمبود سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت گاز کشور و افزایش تقاضای داخلی عنوان می‌شود. به همین دلیل به اعتقاد کارشناسان این سه کشور موفق نخواهند شد بر اساس مدلی همچون سازمان اپک، با کنترل تولید و پی‌آمد آن بهای گاز، نبض بازارهای گاز جهانی را در دست خود بگیرند. به علاوه اصولاً قراردادهای صادرات گاز برای مدت زمان طولانی بسته می‌شوند، در حالی که بهای نفت مدام تغییر می‌کند. دلیل دیگر ناکارآمدی "اپک گازی" را به اعتقاد کارشناسان، باید در راه‌های انتقال و حمل مواد سوختی دید؛ در حالی‌که نفت را می‌توان به هر گوشه‌ای از جهان صادر کرد، اما برای انتقال گاز به زیرساخت‌هایی با هزینه‌های بیشتری احتیاج است.

ایده‌ی تشکیل "اپک گازی" به سال ۱۳۸۵ بازمی‌گرد. در بهمن ماه این سال رئيس شورای امنيت فدرال روسيه با آيت الله خامنه‌ای، رهبر ايران، دیدار کرد. رهبر ایران، در این ديدار با اشاره به وجود نيمی از ذخاير گاز جهان در دو کشور روسيه و ايران، گفته بود، دو کشور با کمک يکديگر می‌‌توانند بنای سازمانی همچون اوپک را در زمينه گاز بگذارند. اما پس از اعلام اين پيشنهاد، مشاور رئيس جمهور روسيه احتمال تشکيل چنين سازمانی را رد کرده بود.

کاهش بهای نفت و تصمیم کاهش تولید در نشست اپک

شاید برای ایران که با نوسان شدید بهای نفت، اقتصاد وابسته به نفت خود را بیش از پیش در معرض خطر می‌بیند، ایجاد "اپک‌ گازی" معنای مهم‌تری داشته باشد. روز چهارشنبه (۲۲ اکتبر)، در بازار نیویورک، هر بشکه نفت سبک شیرین برای تحویل در ماه دسامبر با ۲دلار و ۵۸ سنت کاهش، ۶۹ دلار و ۶۰ سنت مبادله شد. هر بشکه نفت برنت دریای شمال هم با ۲ دلار و ۵۰ سنت کاهش، به ۶۷ دلار و ۲۲ سنت رسید.

غلا‌محسین نوذری در حاشیه‌ی اجلاس اتحادیه‌ی گازی، از لزوم کاهش نفت خام اپک تا سقف ۲ تا ۵ / ۲ میلیون بشکه در روز، "برای بهبود شرایط تولید نفت خام"، سخن گفت. به گفته‌ی وزیر نفت ایران، اگر نفت قیمت واقعی خود را به دست نیاورد، در فاصله‌ی زمانی نه چندان دور قیمت‌های بیش از ۱۵۰ دلار به خود خواهد دید. نوذری معتقد است که بهای پایین نفت برخی کشورها مانند کانادا را که در آبهای عمیق نفت تولید می‌کنند، به دلیل هزینه‌ی بالای تولید از چرخه‌ی تولید خارج خواهد کرد.

وضعیت کنونی بهای نفت، این احتمال را افزایش می‌دهد که در نشست آتی اپک، اعضا، درمورد کاهش سقف تولید به توافق برسند. برخی کشورها از هم‌اکنون حمایت خود را از کاهش تولید عنوان کرده‌اند. سازمان تولیدکنندگان نفت، اپک، روز جمعه‌ (۲۴ اکتبر) در وین تشکیل جلسه می‌دهد.