آیا اختلاف‌نظر بر سر برجام دلیل برکناری تیلرسون بود؟

روز سه‌شنبه (۱۳ مارس/۲۲ اسفند) دونالد ترامپ، وزیر امور خارجه‌ی خود رکس تیلرسون را برکنار و مایک پومپئو، رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) را به عنوان جانشین او معرفی کرد.

به باور بسیاری از ناظران سیاسی، در این جابه‌جایی یک "باز" جانشین یک "کبوتر" می‌شود و فراکسیون شخصیت‌های میانه‌رو در دولت آمریکا بیش از پیش تضعیف می‌گردد.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

ترامپ دلیل چنین تصمیمی را وجود "اختلاف‌نظر" با تیلرسون اعلام کرده و گفته که "شیوه‌ی تفکرش" با تیلرسون یکی نبوده است. رئیس‌جمهوری آمریکا همچنین تصریح کرده که خواهان کسی در راس وزارت خارجه است که "طول موج‌اش" با او یکی باشد. ترامپ افزوده که به پمپئو "اعتماد تام" دارد، چرا که او مثل خودش فکر می‌کند.

گفتنی است که پومپئو در جریان گزارش‌دهی منظم خود به ترامپ در کاخ سفید درباره‌ی امور امنیتی، بیش از پیش نظر رئیس‌جمهوری را به خود جلب کرده است.

"باز" مخالف با "برجام"

استیو گولدستاین مقام بلندپایه‌ی وزارت خارجه‌ی آمریکا گفته است که برکناری تیلرسون بر خلاف میل او صورت گرفته و وزیر خارجه‌ی آمریکا قصد داشته به دلیل "پیشرفت‌های ملموسی که در مسائل مربوط به امنیت ملی به دست آمده" همچنان در مقام خود بماند. او افزوده که رئیس‌جمهوری صبح امروز با وزیر خارجه‌ی خود صحبت نکرده و تیلرسون از علل برکناری خود آگاه نیست.

بیشتر بخوانید: ملاقات کیم و ترامپ، خطری تازه در کمین برجام

ناظران سیاسی یکی از دلایل مهم برکناری تیلرسون را اختلاف نظر ترامپ با او درباره‌ی توافق اتمی با ایران ارزیابی می‌کنند. خود ترامپ گفته است: «به نظر من توافق اتمی با ایران وحشتناک است، اما به نظر او خوب می‌آید».

ترامپ افزوده که به همین دلیل می‌خواسته یا از این توافق خارج شود یا در آن تغییراتی ایجاد کند، اما تیلرسون به این مساله نگاه دیگری داشته است. در حالی که تیلرسون تلاش می‌کرده توافق اتمی با ایران را حفظ کند، پمپئو مخالف قاطع توافق با ایران است.

پمپئو پس از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری گفته بود خوشحال است که "توافق فاجعه‌بار با حکومتی متوقف می‌شود که بدترین پشتیبان مالی تروریسم است".

پمپئو پیش‌تر نیز توجه عمومی را نسبت به خود به عنوان یک "باز" جلب کرده بود. او در زمان ریاست‌جمهوری باراک اوباما قاطعانه با بستن اردوگاه گوانتانامو مخالفت کرده بود.

ناهماهنگی در سیاست خارجی

در محافل کاخ سفید گفته می‌شود که اما برکناری تیلرسون دلایل دیگری هم داشته است. یکی از این دلایل، نقشه‌ی ترامپ برای ملاقات با کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی است. در محافل دولتی آمریکا گفته می‌شود که ترامپ می‌خواسته در آستانه‌ی چنین دیداری، تیم خود را تازه کند.

افزون بر آن، درباره‌ی برکناری تیلرسون از ماه‌ها پیش گمانه‌زنی می‌شد. رفتار ترامپ هم این ظن را تقویت می‌کرد که میان آن دو اختلاف‌نظر شدیدی وجود دارد. ترامپ بارها با سخنان خود مایه‌ی رنجش تیلرسون شده بود و این استنباط را پدید آورده بود که قصد دارد او را آشکارا تحقیر کند.

برای نمونه ترامپ در ماه اکتبر سال گذشته تلاش‌های تیلرسون برای ارائه‌ی راه‌حلی دیپلماتیک در مناقشه با کره شمالی را "اتلاف وقت" خوانده بود.

بیشتر بخوانید: تیلرسون: برجام تنها یکی از مشکلات ما با ایران است

همچنین به نظر می‌رسد که چرخش ناگهانی ترامپ در سیاست نسبت به کره شمالی و اعلام آمادگی او برای دیدار با رهبر این کشور، بدون مشاوره با تیلرسون صورت گرفته است. پنجشنبه‌ی هفته‌ی گذشته تیلرسون اعلام کرد که تا انجام گفت‌وگوهای مستقیم با رهبر کره شمالی هنوز "راهی طولانی" در پیش است. اما چند ساعت پس از این موضع‌گیری ترامپ اعلام کرد که دعوت کیم را برای دیدار میان سران دو کشور پذیرفته است. پس از این رویداد بود که تیلرسون قرارهای بعدی خود را به دلیل "بیماری" لغو کرد.

اما به نظر می‌رسد که اختلاف نظر میان ترامپ و تیلرسون به رویکرد نسبت به ایران و کره شمالی محدود نبوده است، بلکه آن دو در برخی از مسائل اساسی سیاست خارجی نیز اظهارنظرهای متناقضی کرده بودند. برای ناظران سیاسی این برداشت پیش آمده بود که در کانونی‌ترین مسائل سیاست خارجی آمریکا نیز هماهنگی وجود ندارد.

تیلرسون نیز ناخشنودی خود را از این وضعیت پنهان نمی‌کرد. بیهوده نیست که ۶ ماه پس از آغاز کار خود به عنوان وزیر امور خارجه‌ی آمریکا آشکارا اعلام کرد که "خسته" است.