۲۵ سالگی توافقنامه اسلو: پایان یک امیدواری بزرگ؟

پیش از این دیدار، هر دو طرف توافقنامه اسلو را که در آن به رسمیت شناسی متقابل درج شده بود، امضا کرده بودند. اما امیدواری آنها برآورده نشد. در میان چیزهای دیگر، قتل رابین توسط یک اسرائیلی راستگرا یک دلیل آن بود.

به تاریخ ۱۳ سپتمبر سال ۱۹۹۳، دقیقا ۲۵ سال پیش، اسحاق رابین نخست وزیر اسرائیل و یاسر عرفات، رهبر فلسطینی ها، در باغ کاخ سفید با هم دست دادند. تصاویر این دیدار در سراسر جهان پخش گردید. بیل کلینتون، رئیس جمهور اسبق ایالات متحده امریکا، در عقب رهبران اسرائیل و فلسطینی ها با دست های باز ایستاده بود. این یک دستاورد تاریخی دو دشمن سرخت بود که می خواستند در یک مسیر جدید حرکت کنند. رابین در آن زمان گفته بود: ««ما با فلسطینیان جنگیدیم. حالا به وضوح به شما می گوییم: خون و اشک به اندازه کافی ریخته است. به اندازه کافی.»

هر دو طرف، اسرائیل و سازمان آزادی بخش فلسطین (پی ال او)، پس از چند ماه مذاکرات مخفی در اسلو، یکدیگر را متقابلاَ به رسمیت شناختند. آنها در اعلامیه اصولاَ روی توقف خشونت و یک دوره انتقالی ۵۰ ساله توافق کردند که قرار بود در جریان آن فلسطینی ها در بخش هایی از کرانه غربی رود اردن و نوار غزه اداره های خودگردان را به دست بگیرند. برای اولین بار بعد از دهه ها درگیری در خاورمیانه  یک راه حل امکان پذیر گردید. اما این تنها یک توافق کوتاه مدت بود.

بیست و پنج سال بعد، توافقنامه اسلو که در آن صلح پایدار پیش بینی شده بود، بی نتیجه و بی اثر مانده است. محمود عباس، رئیس فعلی اداره خودگردان فلسطنی ها که یکی از امضا کنندگان توافقنامه اسلو است، به نظر می رسد ناامید شده است. او می گوید: «آنچه مربوط به توافقنامه اسلو می گردد، من می گویم که آن توافقنامه مرده است. اسرائیل توافقنامه اسلو را به پایان رساند.»

یوسی بیلین در سال ۱۹۹۳ معاون وزیر خارجه اسرائیل بود. او به عنوان یکی از معماران توافقنامه اسلو به شمار می رود. برای او روشن است که نقاطی که به شکست منجر شد، قبلا در این توافقنامه گنجانده شده بود. او می گوید: «اشتباه این بود که ما از این لحظه خاص، یعنی زمانی که کلینتون رئیس جمهور بود و رابین نخست وزیر و عرفات نظرش را تغییر داده بود، استفاده نکردیم تا به توافق پایدار با فلسطینیان برسیم. در عوض، ما یک توافق انتقالی را انتخاب کردیم که پنج سال برای نیروهای افراطی در هر دو طرف وقت داد تا این توافقنامه را مانع شوند و آنها موفق هم شدند.»

به زودی، بی اعتمادی و خشونت به زندگی روزمره در خاورمیانه برگشت. مخالفان این توافقنامه حملات بر هر دو جانب را افزایش دادند. قتل رابین توسط یک راستگرای افراطی اسرائیلی در سال ۱۹۹۵، آغاز شکست این توافقنامه را رقم زد.

سازمان افراطی حماس در ميان فلسطينيان دوباره قدرت پیدا کرد، در حالی که اسرائيل تحت رهبری بنیامين نتانياهو، نخست وزير جديد، همچنان ساخت شهرک ها در مناطق اشغالی اسرائیل را گسترش بخشید که تا امروز ادامه دارد.

بنیامین نتانیاهو، رهبری فعلی فلسطینی ها را مسئول شکست پروسه صلح می خواند. صائب عرقات، دبیر کل سازمان آزادی بخش فلسطین، یکی از اعضای هیئت مذاکره کننده فلسطینی ها در اسلو بود. او می گوید: «۲۵ سال بعد، او (نتانیاهو) موفق شد اسرائیلی ها و فلسطینی ها را به وضعیت سال ۱۹۹۲ بازگشت دهد. فعلاَ یک قدرت از اردن تا بحیره مدیترانه، از جمله غزه وجود دارد و آن قدرت اشغالگر اسرائیل است.»

تا سال ۱۹۹۹، مذاکرات صلح نهایی باید صورت می گرفت. این امر در توافقنامه تعیین شده بود. اما پس از سال ۱۹۹۳ هر دور مذاکرات با شکست همراه بود. اگرچه در برخی از قسمت های کرانه غربی یک اداره خودگردان فلسطینی هنوز وجود دارد اما مسائل کلیدی همچنان بحث برانگیز باقی مانده اند. از جمله می توان از شهرک های یهودی در کرانه غربی اشغالی، مرزهای یک دولت آینده فلسطینی و وضعیت بیت المقدس شرقی یاد کرد.

در عوض، بعد از آغاز ریاست جمهوری دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده امریکا، مسایلی پیش آمده است که روند صلح را بیشتر دشوار کرده است. طور مثال، انتقال سفارت ایالات متحده امریکا از تل ابیب به بیت المقدس. این امر مسیری را که نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل پیش گرفته است، تایید کرد. در این ارتباط نتانیاهو گفته است: «تصمیم رئیس جمهور ایالات متحده امریکا گامی مهم در جهت صلح است. زیرا بدون بیت المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل هیچ صلحی وجود نخواهد داشت. من از همه کشورهای که خواستار صلح هستند می خواهم که بیت المقدس را به عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت بشناسند و سفارت هایشان را به این شهر انتقال دهند.»
دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده امریکا، مدتهاست از "توافق قرن" در منازعه اسرائیل و فلسطینیها سخن می گوید. این که آیا این توافق متکی به راه حل ایجاد "دو دولت"، به الحاق یک بخش از کرانه غربی، به یک کنفدراسیون، یعنی اتحاد دو دولت است، یا اینکه همه چیز در وضعیت نامعلوم فعلی اش باقی می ماند، هنوز معلوم نیست. ترامپ می خواهد جزئیات برنامه صلح اش را در جریان امسال نشر کند.

با این حال، برخی نمی خواهند امیدواری شان را برای راه اندازی روند صلح از دست دهند. یوسی بیلین، یکی از شخصیت های اصلی منطقه، امیدش را از دست نداده است. او می گوید حفظ وضعیت حاکم فعلی برای مدت طولانی دیگر ممکن نیست. او می گوید: «ما فلسطینی ها را خیلی خوب می شناسیم و آنها ما را می شناسند. ما دیگر بیگانگان گذشته نیستیم. اگر شخصیتی در اسرائیل به قدرت برسد که بخواهد برای صلح خطر را قبول کند، حتی خطر مرگ را، بعد صلح تامین می شود. این همچنین در مورد طرف فلسطینی ها نیز صدق می کند.»

یولیو زیگادور/ ن. ک. ا.