چرا ترکیه کانون زلزله است؟
۱۴۰۱ بهمن ۱۹, چهارشنبه
حدود ۵۰۰۰ نفر در زلزله‌‌قدرتمندی که روز دوشنبه ترکیه و سوریه را لرزاند، کشته شدند و هزاران تن دیگر زخم برداشتند. شمار قربانیان این حادثه ممکن است افزایش یابد. کارمندان حالات اضطرار شب و روز کار می‌کنند تا آن‌هایی را که در زیر آوار گیر مانده اند، نجات دهند؛ ولی این کارمندان باید همزمان با شرایط آب و هوای نامساعد مبارزه کنند. دمای هوا در مناطق زلزله‌زده زیر صفر است و برخی از مناطق آسیب‌دیده شاهد برف‌باری سنگین بوده اند.
مرتبط: افزایش قربانیان زلزله در سوریه و ترکیه نزدیک به ۵۰۰۰ تن
براساس معلومات آژانس مدیریت حوادث طبیعی ترکیه (آفاد)، مرکز اصلی زلزله ۷.۴ ریشتری در ولایت قهرمان‌مرعش در نزدیکی مرز سوریه موقعیت داشت. آفاد گفت که زلزله دیگری با شدت ۶.۶ درجه ریشتر اندکی پس از آن در ولایت غازی‌عینتاب رخ داد.
جریان متحرک پوسته زمین
وقوع زلزله در ترکیه و مناطق دیگر جهان غیرمترقبه نیست. ولی چرا؟ این مهم است که بدانیم پوسته زمین به نحوی متشکل از صفحات تکتونیکی به‌هم پیوسته و متحرک می‌باشد: یعنی چند صفحه تکتونیکی اقیانوسی غول‌پیکر و چندین صفحه تکتونیکی قاره‌ای کوچک. علم هنوز تعداد این قطعات را مشخص نکرده است.
دانشمندان می‌دانند که این صفحات تکتونیکی به اندازه حدود دو سانتی متر (حدوداً ۱ انچ) همه ساله حرکت می‌کنند. آن‌ها می‌توانند از همدیگر دور شوند، به‌هم نزدیک شوند و یا گاهی در برابر هم حرکت کنند که سبب حرکات در قاره‌ای می‌شوند که در بالای آن قرار دارند.
«سوال این نیست که زلزله رخ خواهد داد، بلکه این است که چه زمانی رخ می‌دهد»
در اکتبر ۲۰۲۰ زلزله‌ای دریای اژه را لرزاند. مرکز زلزله در ولایت ازمیر ترکیه و در نزدیکی سطح دریا موقعیت داشت. در نتیجه این زلزله بیش از ۱۰۰ نفر کشته شدند و بالغ بر ۱۰۰۰ نفر دیگر مصدوم گردیدند.
ترکیه از زمان‌های دور به این سو به ویژه مورد توجه محققان زلزله بوده است. مرکز تحقیقات زمین‌شناسی آلمان در پوستدام ابزار اندازه‌گیری را در ترکیه نصب کرده و از دهه ۱۹۸۰ به این سو لرزه‌ها را در این کشور نظارت می‌کند. یافته‌های این مرکز نشان می‌دهد که خطر زلزله در این منطقه و اطراف دریای مرمره خیلی بالا است، مثلاً جایی که استانبول واقع شده است.
مارکو بانهوف، زلزله‌شناس در مرکز تحقیقات زمین‌شناسی و متخصص این منطقه در سال ۲۰۱۹ گفت: «سوال این نیست که آیا زلزله می‌شود یا نه، سوال این است که چه زمانی رخ می‌دهد.»
بانهوف و متخصصان دیگر براساس چندین زلزله قدرتمند در تاریخ استانبول، رانش قاره‌ای در قعر دریای مرمره و موجودیت یک زون زلزله‌خیز در خارج از استانبول که به طور مشکوکی مدت‌ها ساکت بوده است، به این نتیجه دست یافته اند.
بانهوف گفت شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد صفحات تکتونیکی در این منطقه «برخورد» کرده و سبب ایجاد فشار شده است. او به این نظر است که در نهایت صخره‌ها دیگر قادر به مقاومت در برابر این فشار نخواهد بود و صفحاتی که در مقابل یک دیگر فشار می‌آورند در چند ثانیه مترها تغییر موقعیت داده و تکان بزرگی را ایجاد خواهد کرد.
ثبات ساختارهای ساختمانی و خاک‌برداری برای حفاظت از زلزله بسیار مهم است
خطر جدی برای ساختمان‌ها، زیربناها و مردم توسط موج‌های زلزله‌ای ایجاد می‌شود که در اثر آن زمین حرکت می‌کند. قدرت تخریب این زلزله‌ها مستقیماً وابسته به استحکام ساختمان‌ها می‌باشد.
بهترین راه حفاظت از مردم، ساختمان‌سازی‌های ضد زلزله است. بانهوف گفت متاسفانه چنین ساختمان‌هایی بسیار قیمت هستند. او افزود که مردم باید از خود بپرسند که آیا ساختمان‌های قدیمی را مستحکم‌سازی کنند و یا آن‌ها را تخریب و ساختمان جدید بسازند.
در جریان زلزله صبح دوشنبه در منطقه مرزی ترکیه و سوریه گفته می‌شود بیش از ۱۷۰۰ ساختمان ویران شده اند.
محمد کاشانی، پرفیسور مهندسی ساختمانی و زلزله در دانشگاه سوتهمپتون در بریتانیا گفت: «تصاویر نشان می‌دهند که بعضی از ساختمان‌های ویران شده ممکن است قبل از قواعد مدرن مرتبط با زمین‌لرزه ساخته شده باشند، بنابراین ممکن است برای زلزله‌ای با چنین بزرگی طراحی نشده باشند.»
مرتبط: تعداد قربانیان زلزله در ترکیه و سوریه به بیش از ۱۸۰۰ تن رسید
او گفت: «ترکیبی از شدید بودن و کم‌عمق بودن این زلزله سبب شده تا به شدت ویران کننده باشد. ما نیاز داریم تا در باره جزئیات ساختمان‌های ویران شده تحقیق کنیم و از این حادثه ویرانگر بیاموزیم تا ساختمان‌ها و شهرها را طوری طراحی کنیم که در برابر چنین حوادث مقاوم باشند.»
اما این تنها ستون‌ها و اسکلیت‌بندی یک ساختمان نیست که نقش اساسی را در مقاوم بودن در برابر زلزله دارد، بلکه زمینی که ساختمان در آن اعمار می‌شود نیز نقش دارد. بانهوف گفت: «بهتر است که زیرخاک این ساختمان‌ها گرانیت باشد. رسوبات خشک مانند ریگ و یا خاک کمتر قابل ترجیح اند.»