هیپلر: "دولت اسلامی" در تلاش کسب قدرت سیاسی است

یوخن هیپلر، دانشمند علوم سیاسی و پژوهشگر صلح در دانشگاه دویسبورگ ایالت ایسن آلمان که ساحۀ تخصصی اش خاور میانه و نزدیک، به ویژه تحولات در کشور های اسلامی است، در مصاحبه‌ای با دویچه وله در رابطه به تلاش‌های این گروه تروریستی به تشکیل ساختارهای دولتی شرح می‌دهد.

دویچه وله: به اساس تحقیقاتی که رسانه های آلمانی "ان دی آر"، "دبلیو دی آر" و روزنامۀ "زود دویچه سایتونگ" انجام داده اند، در ساختار داخل ملیشه های "دولت اسلامی" خدماتی مانند بیمۀ صحی، کمک برای ازدواج و یا حمایت مالی از خانواده های جنگجویانی که کشته و زندانی شده اند، وجود دارد. افزون بر آن دوسیه های شخصی برای حمله کنندگان انتحاری موجود است. آیا با در نظر داشت این مسایل، می توان از یک "دولت" سخن گفت؟

یوخن هیپلر: از نگاه تخنیکی نه، زیرا مهمترین شرط در تعریف یک دولت، به رسمیت شناخته شدن آن از سوی دولت های دیگر است، و در مورد ملیشه "دولت اسلامی" چنین چیزی تا حال واقع نشده است. یعنی به مفهوم واقعی حقوقی آن تا هنوز نمی توان از یک دولت سخن زد. اما می توان گفت که این سازمان از مدت زیادی به این طرف برای ایجاد و گسترش ساختارهای دولتی تلاش می کند. در پهلوی جوانبی که شما از آن نام بردید، اخذ مالیات و داشتن یک اردو نیز در ساختار "دولت اسلامی" وجود دارد. همۀ اینها واقعاً هم این تصور را خلق می کند که "دولت اسلامی" چنین مسیری را می پیماید.

دویچه وله: آیا در مورد مافیا هم نمی توان از چنین چیزی حرف زد؟

یوخن هیپلر: تفاوت میان آنها واضح است. مافیا مناطق وسیع و مرتبط باهم را تحت کنترول ندارد. اما ملیشه های "دولت اسلامی" در عراق و سوریه در این میان چنان اهمیت کسب کرده اند که ساحۀ جغرافیایی تحت نفوذ شان قسماً بزرگتر از ساحه ای است که حکومت سوریه تحت کنترول خود دارد. در حالی که مافیا در بخش های مشخص یک کشور به طور مخفیانه به فعالیت های جنایتکارانه دست می زند، ولی توانایی این را ندارد که در برابر حکومت به پا خیزد و قدرت را در دست گیرد. اما این "دولت اسلامی" دارای محاکم، بخش خاص برای جمع آوری مالیات فراوان و یک مدیریت سختگیر پرسونل است. این سازمان همچنان یک اردوی سازماندهی شده مجهز با زرهپوش و نیروی توپخانه دارد. اینها همان چیزهای اند که مافیا آن را ندارد.

دویچه وله: شما گفتید که به رسمیت شناخته شدن از سوی کشورهای دیگر، شرط اساسی برای "دولت بودن" است. آیا چنین به نظر می رسد که "دولت اسلامی" برای چنین چیزی تلاش کند؟ مثلاً با رژیم های تماس برقرار کند که شاید آماده باشند این "دولت" را به رسمیت بشناسند؟

یوخن هیپلر: تا حال چنین چیزی مشهود نبوده است، و از سوی دیگر همچو چیزی قسماً مخالف با مفکورۀ "دولت اسلامی" است. این سازمان تا حال چند بار نامش را تغییر داده است. در گذشته "دولت اسلامی در عراق" نام داشت، پس از آن "دولت اسلامی در عراق و سوریه"، و حالا خود را تنها "دولت اسلامی" می نامند، با این ادعا که گویا دولتی برای همه مسلمان ها است. این بدان معناست که این ملیشه ها تا حدی در رقابت با همه کشورهای دیگر، از جمله عربستان سعودی، سوریه و عراق، قرار دارد. "دولت اسلامی" می خواهد به جای همۀ این دولت ها تنها یک دولت را ایجاد کند که پیرو محمد پیامبر اسلام باشد، که چنین چیزی کاملاً نامعقول و محال است. این طبعاً بدان معنا نیز است که چنین دولتی برتر از همه دولت های دیگر است، نه یکی از این دولت ها. بدیهیست که واقعیت طور دیگریست، اما آنها از نگاه ایدیالوژیک در وضعیت موجود خود را چنین تبارز می دهند.

دویچه وله: وقتی در سحۀ تحت تسلط "دولت اسلامی" ساختارهای دولتی ایجاد می شود، این در منازعه در شمال عراق و سوریه چه مفهومی دارد؟

یوخن هیپلر: ما باید نخست بدانیم که عملکردهای به شیوۀ دولت و ایجاد نهادها، آن طور که فکر می کنیم، یک امر غیر معمول نیست. ما چنین چیزی را در سازمان های دیگر نیز می توانیم مشاهده کنیم. طور مثال طالبان پاکستان نیز تلاش می کنند در برخی از نقاط آن کشور یک نظام حقوقی، مالیاتی و ساختارهای دیگر خود شان را ایجاد کنند. جنبش های شورشی همیشه تا حدی علیه دولت حاکم به چنین تلاش مبادرت می ورزند.

همچنان جنبش های آزادیبخش در گذشته، در دهه های 1970 و 1980 میلادی سعی می کردند ساحات آزاد را ایجاد کنند و در آنجا یک "حاکمیت ضد دولتی" را بسازند. به این ترتیب این ملیشه ها نیز، برای ایجاد قدرت، حفظ قدرت و تحکیم قدرت منطق خاصی را دنبال می کنند که به آن نیاز دارند. این کار را نمی توان در چارچوب یک اتحادیۀ ثبت شده انجام داد، بلکه برای ایجاد قدرت واقعاً به همچو ساختارها نیاز است. ملیشه های "دولت اسلامی" این کار را به صورت نسبی موفقانه انجام می دهند. از سوی هم کافی نیست که این گروه را به عنوان یک سازمان تروریستی دید، با آنکه آنها طبعاً در عمل چنین هستند. اما ملیشه های "دولت اسلامی" در نهایت سازمانی است که از ترور به منظور رسیدن به هدف خود، یعنی ایجاد یک حاکمیت سیاسی، استفاده می کند.

دویچه وله: در سوریه و شمال عراق ساختارهای دولتی از هم می پاشند. آیا "دولت اسلامی" این خلاء را پر می کند؟

یوخن هیپلر: این دقیقاً همان دلیلی است که چرا این گروه نیرومند شده است. طور مثال اگر وضعیت در آغاز تابستان را به یاد بیاورید، زمانی که ملیشه های "دولت اسلامی" در مدت بسیار کوتاه توانست بخش های وسیعی را در شمال و شمالغرب عراق به تصرف خود درآورد. دلیل آن نیرومندی آنها نبود، بلکه آنها خوب سازماندهی شده بودند و نسبت به دیگران قابل توجه بودند. اما دلیل اصلی موفقیت آنها فلج بودن دولت عراق در همه عرصه ها بود، که از جمله اردوی آن کشور یک باره منحل گردید. سربازان اردوی عراق دیگر نجنگیدند، بلکه از خدمت فرار کردند و به خانه های شان رفتند. همان بود که ملیشه های "دولت اسلامی" با یک خلاء قدرت روبرو شدند. اگر عراق یک دولت کارآ می داشت و یا در سوریه قدرت انحصاری دولتی وجود می داشت، آنگاه "دولت اسلامی" تا این حد نمی توانست اهمیت کسب کند.