آیا ایران سیاست دوره رئیسی با طالبان را تغییر خواهد داد؟
۱۴۰۳ اردیبهشت ۳۱, دوشنبه
وقتی سرنوشت رئیس جمهور ایران در پی سقوط چرخبال حاملش مشخص نبود، مقامات اداره طالبان گفتند که وضعیت را با "بیم و امید" دنبال می‌کنند. همین که خبر کشته شدن وی و وزیر خارجه اش نشر شد، طالبان نیز پیام تسلیت نشر کردند.
مرتبط: طالبان و چهره‌های سیاسی مرگ رئیسی و همراهانش را تسلیت گفتند
ملا محمد حسن آخوند، رئیس الوزاری اداره طالبان و امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه اداره طالبان از جمله کسانی هستند که با ایران غم شریکی کرده اند. ملاحسن در پیامی گفته است که در این شرایط دشوار در کنار ایران قرار دارند: «ما با جمهوری اسلامی ایران و مردم آن کشور در این غم خود را شریک می دانیم و مراتب تسلیت خویش را به تمام خانواده‌های قربانیان، ملت و حکومت ایران تقدیم می‌‌نمائیم.»
تغییری در سیاست منطقه‌ای ایران؟
احمد سعیدی، کارشناس مسائل سیاسی و منطقوی در مصاحبه با دویچه وله گفت که ایران از جمله کشورهایی بود که در پی به قدرت رسیدن مجدد طالبان در افغانستان در آگست ۲۰۲۱، تعامل با این گروه را آغاز کرد و در گذشته نیز از آنان به عنوان نیروی نیابتی برای خروج امریکا و ناتو از منطقه استفاده می‌نمود: «مرگ آقای رئیسی، رئیس جمهور ایران و وزیر خارجه اش حسین امیر عبداللهیان که آدمی کارکشته و تاثیرگذاری بود، تغییر بزرگی در سیاست منطقه است.»
محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور ایران براساس حکم سیدعلی خامنه ای، رهبر مذهبی این کشور مسئولیت‌های ریاست جمهوری را تا زمانی پیش می‌برد که انتخابات زودهنگام برگزار شده و رئیس جمهوری جدید تعیین شود. این مدت زمان براساس اصل ۱۳۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ۵۰ روز می باشد.
ف.رحمانی، یکی از مقامات نیروهای ویژه کماندوی ارتش سابق افغانستان که حالا در ایران به سر می‌برد، در مصاحبه با دویچه وله گفت: «اگر در این مدت زمان ایران نتواند فرد مناسبی را پیدا کند که جایگزین رئیسی شود و از سیاست های خامنه ای و سپاه قدس حمایت کند، طبعا حمایت طولانی مدت ایران از طالبان مختل شده و همین باعث نگرانی طالبان شده که به کمک قدرت‌های منطقه ای دوباره بر مردم افغانستان حاکم شدند.»
مرتبط: واکنش‌ها به مرگ رئيس جمهور ایران در سانحه سقوط هلیکوپتر
هرچند روابط میان حاکمان فعلی افغانستان و ایران بر سر مسائلی چون آب، درگیری های مرزی و دیگر موارد در سال های اخیر شکننده شده بود، اما این نظامی سابق افغان افزود: «طالبان امیدوار بودند که ایران حاکمیت این گروه را به رسمیت بشناسد و حالا طبعا در سیاست این کشور تغییراتی خواهد آمد و درگیر جنجال‌های داخلی می‌شود.»
او به این باور است که نارضایتی های مردم در ایران از حاکمیت این کشور، ممکن است باعث به میان آمدن بحران سیاسی و امنیتی در این کشور گردد: «مردم ایران روز به روز فقیرتر می شوند و سیاست های حکومت را مقصر می دانند. ما اینجا می بینیم که بسیاری از مردم به خاطر سقوط هلیکوپتر و کشته شدن رئیس جمهور و وزیر خارجه شان جشن گرفته و شادی می‌کنند.»
اما سیدعلی خامنه ای، رهبر مذهبی جمهوری اسلامی ایران در پیامی گفته که "هیچ اختلالی در کار کشور به وجود نمی آید".
نقش وزیر امور خارجه متوفی ایران چه بود؟
حسین امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران زمانی گفته بود که طالبان "بخشی از واقعیت جامعه افغانستان" است و از مبارزه طالبان در مقابل گروه تروریستی داعش یا "دولت اسلامی" تمجید کرده بود. این سخنان وی در پایان سال گذشته میلادی با واکنش های زیادی روبرو شد.
اما مشکور کابلی، امام مسجد امام مهدی در شهر لانگن آلمان و عضو «جبهه مقاومت ملی» افغانستان، به این باور است که عبداللهیان از جمله مخالفان به رسمیت شناختن اداره طالبان بود: «برخلاف پندار بقیه، ایشان کسی نبود که بخواهد طالبان را به رسمیت بشناسد و طالبان را به عنوان یک فرصت تلقی کند.» او افزود: «عمدتاً سیاست خارجی در کشورهای درگیر جنگ در منطقه مثل افغانستان، در دست رئیس جمهور و وزیر خارجه ایران نیست و توسط سپاه قدس و سایر بخش‌های امنیتی تحت نظر رهبری تنظیم و تصمیم‌گیری می‌شود.»
به باور این عضو ارشد «جبهه مقاومت ملی» که یک گروه ضد طالبان است، درگذشت رئیس جمهور و وزیر خارجه ایران تاثیری بر تغییر سیاست ایران در قبال افغانستان و حمایت از طالبان نخواهد گذاشت. او به این باور است که تغییر سیاست ایران به "عملی ساختن وعده‌هایی بستگی دارد که طالبان به جمهوری اسلامی ایران داده و به آنها وفا نکرده اند".
این روحانی شیعه به این باور است که همه سیاست ایران در افغانستان باید در "میدان" تغییر کند: «بخش خاص سپاه قدس که در افغانستان فعال هستند و با طالبان همکار می‌باشند، نتوانسته اند افکار عمومی مردم ایران را اقناع کنند و همراه با سیاست های کلان جمهوری اسلامی حرکت نکرده است. به نظرم سران جمهوری اسلامی ممکن است تصمیم بگیرند که امور دیپلماسی منطقه، مخصوصا افغانستان را از کسانی که در میدان بوده و غیراصولی و غیرعملی و غیر راهبردی به پیش برده اند، بگیرند.»
محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق جمهوری اسلامی ایران در کتاب خاطراتش تحت عنوان "پایان شکیبایی؛ برداشت‌‌هایی از هشت‌سال وزارت" به سیاست کشورش در قبال افغانستان و "اشتباهات محاسباتی" در روابط با طالبان اشاره کرده است.
او نوشته که ایران در سیاست خود در تعامل با طالبان، همه چیز را بر "اخراج امریکا از منطقه" متمرکز کرده بود و دیپلماسی را نیز در جریان مذاکرات صلح با طالبان به عوامل میدان سپرده بود که منظورش احتمالاً سپاه قدس است. ظریف نوشته است: «این امر به نابودی همه دستاوردهای ایران در افغانستان منجر شد.»
احمد سعیدی به این باور است که آقای ظریف خودش را برای جانشینی ابراهیم رئیسی نامزد خواهد کرد: «اگر آقای ظریف خود را نامزد کند که من مطمئن هستم این کار را می‌کند، در سیاست‌های ایران در قبال طالبان تغییر بزرگی به میان می آید؛ چراکه دستگاه دیپلماسی ایران در مقابل آنچه که سیاست سپاه در قبال طالبان انجام داده، توافق نداشته و ندارد. همین حالا آقای کاظمی قمی، سفیر ایران در افغانستان از جمله عوامل برجسته سپاه قدس است و همراه آقای قاسم سلیمانی سال ها در افغانستان همکار بوده است.» وی می گوید که سپاه قدس ایران "سال ها از طالبان در افغانستان" به عنوان یک نیروی نیابتی حمایت کرده است.
تاثیرات بر وضع مهاجران افغان در ایران؟
براساس آمار مقامات ایران، بیش از پنج میلیون مهاجر افغان در ایران زندگی می‌کنند. در دوره حاکمیت طالبان و ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی، ایران مهاجران افغان را به صورت دسته جمعی از این کشور اخراج می‌کرد و این امر باعث نگرانی سازمان های بین المللی مهاجرتی و حقوق بشری گردیده بود.
عباس رضایی میهن، یک فعال رسانه ای افغان که در ایران مهاجر است، به دویچه وله گفت زندگی مهاجران افغان در ایران از دهه ها به این سو با "فراز و نشیب و دلهره" همراه بوده است: «رئیس جمهور متوفی ایران اخیرا وعده های زیادی داده بود که وضع مهاجران بهتر خواهد شد. او گفته بود قصد دارد اداره مهاجرت را به سازمان مهاجرت تغییر دهد و حالا حکومت جدیدی که می‌آید، ممکن است تغییراتی بیاورد که به نفع مهاجران نباشد.»
اما نسرین، یک مهاجر افغان در ایران خوشبین است که رئيس جمهور آینده ایران نسبت به دوره حاکمیت رئیسی در قبال مهاجران افغان بهتر عمل کند: «در زمان ریاست جمهوری آقای رئیسی وضع مهاجران بدتر شده بود. قوانین سختگیرانه ای وضع شد و حتی برای نوزادان مهاجر شیر خشک فروخته نمی‌شد. از نانوایی نان خریده نمی توانستی... خطر دستگیری و اخراج به افغانستان تحت سلطه طالبان بیشتر شده بود.»
او که یک فعال مدنی است و از محدودیت های وضع شده طالبان بر زنان و دختران به شدت ناراضی است، اضافه کرد: «در همین اواخر حکومت رئیسی هرگونه مخالفت سیاسی و اجتماعی با سیاست های طالبان را ممنوع کرده بود. اجازه تجمعات اعتراضی به ما داده نمی شد. سفارت ها و قنسولگری ها به طالبان واگذار شده و نمایندگان طالبان رسماً به ایران رفت و آمد می کنند.»
با این همه، رضایی می‌گوید باید منتظر ماند و دید که در دو ماه آینده چه کسی به عنوان رئیس جمهور جدید ایران انتخاب خواهد شد و سیاست این کشور در قبال افغانستان، تعامل با طالبان و نحوه برخورد با مهاجران افغان چه تغییری خواهد کرد.