عربستان سعودی در برابر قطر و ایران

کاخ سفید گزارش داده است که دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحد امریکا اظهار امیدواری نموده است که از وضعیت کنونی وخامت زدایی کند. روز دوشنبه عربستان سعودی و امارات متحد عربی، بحرین و مصر روابط  دیپلوماتیک شان را با قطر قطع کردند. به دنبال این منازعه ایالات متحد امریکا گفت که می خواهد از قطع دوامدار مناسبات خودداری شود و امیدوار است که همه جناح ها را گردهم آورد تا دولت های خلیج «در مسیر درست» حرکت کنند.

این خود ترامپ بود که با نخستین سفر خارجی اش به ریاض در ماه می این مسیر را انتخاب کرد. او در این سفر از حمایت واشنگتن به عربستان سعودی اطمینان داد. او در سخنرانی اش در پایتخت عربستان سعودی، ایران دشمن قدیمی عربستان را به حمایت از تروریسم متهم ساخت. او گفت: «ایران گروه های تروریست، ملیشه ها و سایر افراطی ها را تمویل نموده و آموزش می دهد.» علاوه بر این ترامپ تاکید نمود که کشورهای عربی باید تضمین نمایند که «تروریست ها در خاک شان پناهگاهی نمی یابند.»

ادعای حمایت از تروریسم

ملک سلمان بن عبدالغزیز  به عین ترتیب از تقاضای ترامپ برای تشکیل یک جبهه جدید علیه ایران دلگرم بود. اکنون قطر اولین کشوری است که پیامدهای این انکشاف جدید را احساس می کند.

چرا؟ دلیل رسمی برای قطع مناسبات با دوحه این است که این امارت از گروه های تروریستی مختلف به شمول "دولت اسلامی" یا داعش و ملیشه های منطقه ناآرام قطیف در عربستان سعودی و در  بحرین و همچنان گروه های اسلامگرای دیگر مانند اخوان المسلمین حمایت می کند. ریاض، ابوظبی، منامه و قاهره، دوحه را متهم به تهدید ثبات منطقه خلیج می نمایند.

با اینهم روشن است که تصمیم کشورهای خلیج کمتر ارتباط با تروریسم دارد و بیشتر مربوط است با مناسبات قطر با ایران که از مدت ها به اینسو مزاحمی در کنارعربستان سعودی شمرده می شود. 

بسیار نزدیک به ایران

کشمکش اخیر چند هفته پیش هنگامی شروع که ادعا می شود شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر در مورد نقش ثبات آفرین ایران در منطقه صحبت کرد. بعدتر رسانه های عربستان سعودی گزارش دادند که وزیر خارجه قطر در عراق با رهبر سپاه پاسداران ایران ملاقات نموده است. افزون بر این، گفته می شود که قطر به حسن روحانی رئیس جمهور ایران به خاطر پیروزی انتخاباتی اخیرش تبریک گفته است.

اکنون عربستان سعودی برعکس باراک اوباما که از توافق هسته یی با ایران حمایت می کرد، با رئیس جمهوری در واشنگتن مواجه است که می خواهد با ایران از در مخالفت پیش آید.

رقبای قدیمی، رقبای جدید

ریاض برای سال ها ایران، همسایه اش در منطقه، را متهم به مداخله در امور این سلطنت سنی به منظور بی ثبات گردانیدن و توسعه نقش اش در خاورمیانه می نمود. سعودی ها از این چنین انکشافی صرف به این دلیل نمی ترسیدند که شاید اقلیت شیعه محروم در منطقه نفت خیز شرق عربستان دست به شورش بزنند. ایران در عین زمان به دلیل اعمال نفوذ گسترده اش در عراق و سوریه در جریان جنگ داخلی اخیر نیز موجب نگرانی همسایگانش می باشد. عربستان سعودی بیشتر از هروقت دیگر خود را در حالت محاصره احساس می کند.

از مدت ها به اینسو عربستان سعودی بر امارات متحد عربی و بحرن به مثابه نزدیک ترین متحدان منطقه یی اش متکی بوده است. مصر نیز که روی حمایت های مالی ریاض حساب می کند، از جمله شرکای ثابتش به شمار می رود، اگرچه در سال های اخیر قاهره نیز مناسباتش را با تهران استحکام بخشیده است و این بیشتر موجب دلخوری عربستان سعودی می شود.

قطر، از نظر سیاسی مستقل

استقلال سیاسی قطر، با جمعیتش که کمتر از سه میلیون نفر می باشد، از مدت طولانی به اینسو برای عربستان سعودی مزاحمت کننده بوده است. اگرچه بین سال های ۱۹۹۵ و ۲۰۱۳ که دوران حاکمیت شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی بود، دوحه و تهران به همدیگر نزدیک تر شده بودند، دو کشور بر سر میدان های گازی پارس جنوبی دعوا دارند و متحد همدیگر نیستند. نبا بر این دلیل، ریاض از مدت های طولانی به اینسو دوحه را متهم می سازد که  منافع خود را مقدم بر منافع کشورهای عضو شورای خلیج قرار می دهد که عبارت از یک اتحاد بین الحکومتی بوده، هم قطر و هم عربستان سعودی اعضای آن می باشند. اما ایران عضو آن نیست.

بر این مشکلات فرستنده خبری با نفوذ قطر یا الجزیره علاوه می شود که تصاویر نخستین جنبش های اعتراضی بهار عربی را نشر کرد و این بیشتر مایه ترس مقامات عربستان سعودی گردید. کانال عربی تلویزیون الجزیره  نیز حمایتش را از اخوان المسلمین پنهان نکرد که عربستان سعودی معتقد است این جریان فکری قدرت اش را تهدید می کند.

امکان دارد سلاله آل ثانی سقوط کند؟

تصمیم عربستان سعودی، امارات متحد عربی، بحرین و مصر که از قطر رو گردانند تنها برای ترساندن نیست، این تلاشی است تا بر این امارت که برای واردات کلیدی اش مانند مواد غذایی به سائر کشورها وابسته است، اعمال فشار گردد. عربستان سعودی در یک نامه رسمی، مشروعیت مذهبی سلاله آل ثانی حاکم بر قطر را انکار نموده است که ناظران قبلاً آن را تقاضایی برای پایان حاکمیت این خانواده می شناسند.

قطر از آوان کسب استقلالش در سال ۱۹۷۱ به اینسو با بحران دیپلوماتیک بسیار شدیدی رو به رو می باشد. بعد از دیدار ترامپ از ریاض، عربستان سعودی آن قدر احساس اعتماد می نماید که حتا از ایالات متحد امریکا تقاضا می نماید تا پایگاه هوایی بزرگش را در قطر تعطیل کند. اکنون سوال در اینست که  ترامپ چه گونه می تواند به حل این بحران متعهد باشد.

دیانا هودالی/ ر. ر.