زندگی پس از جنگ در غزه؛ احساس زندانی بودن

محمد سلیمان بار سفر بسته است و فقط می خواهد از غزه بیرون رود. این مرد 25 ساله در سال گذشته یک بورسیه تحصیلی برای به پایان رساندن دوره دوکتورایش در یک دانشگاه آسترالیا به دست آورد. او چند کیلومتر از خانه اش دور نشده بود که این سفر به پایان رسید؛ زیرا محمد سلیمان نمی تواند نوار غزه را ترک گوید.

محمد سلیمان در قهوه خانه ای در غزه شهر می گوید: «من خود را در تله گرفتار می یابم. هرآنچه را از روابط و امکانات که در توان داشتم، به تجربه گرفتم. آخرین بار هنگامی که گذرگاه مرزی رفح برای سه روز باز بود، هر روز با همسر حامله ام به آنجا رفتم. اما همه اش بی نتیجه بود».

سلیمان تنها کسی نیست که در منطقه فلسطینی واقع در ساحل بحیره مدیترانه زندانی مانده است. از سال ها به اینسو مردم آنجا دیگر خودشان نمی توانند تصمیم بگیرند که چه وقت نوار غزه را ترک کنند. برگشت به نوار غزه نیز به عین ترتیب برای آن ها دشوار است. محمد سلیمان می گوید پس از جنگ 50 روزه تابستان گذشته میان اسرائیل و سازمان حماس، احساس زندانی بودن تقویت شده است.

پیش از آن محدودیت ها کمتر بود. چنانکه در سال 2012 سلیمان توانست برای یک سال به لندن برود تا زبان انگلیسی تحصیل کند و پس از آن دوباره به غزه برگشت. او می گوید: «من در گذشته فکر می کردم که شاید در اینجا قدری تغییر بیاورم، کاری برای غزه انجام دهم. اما اکنون همه امیدم را از دست داده ام». او اگر این بار بتواند به خارج برود، هیچ گاهی به غزه بر نمی گردد.

گذرگاه مرزی مسدود با مصر

پس از پایان جنگ حماس و اسرائیل مقامات مصری گذرگاه مرزی رفح را صرف گاهگاهی باز می کنند. از همین به اصطلاح سوراخ باریک سوزن است که شهروندان غزه می توانند به خارج بروند و یا به داخل برگردند. امسال رفح فقط سه روز باز بود.

کسی که می خواهد به خارج سفر کند، باید قبلاً خود را در ادارات نوار غزه ثبت کند. ماهر ابو ذبحه رئیس گذرگاه مرزی رفح در دفترش واقع در غزه می گوید که حدود 10 هزار نفر در لیست انتظار قرار دارند. هنوز هم صدها نفر به این دفتر مراجعه می کنند تا در این لیست درج گردند. مامور دفتر می گوید: «در حال حاضر نمی توان دیگر کسی را ثبت دفتر کرد. ما هنوز نمی دانیم که چه وقت گذرگاه مرزی باز می شود».

اوقات منظمی برای باز شدن این گذرگاه وجود ندارد. دانشجویانی مانند سلیمان تنها می توانند به اسرائیل چشم امید داشته باشند که اجازه سفر از گذرگاه "ایرز" را بدهد. اما از آنجا صرف مریضان فلسطینی، تاجران، کارمندان سازمان های بین المللی و خبرنگاران می توانند عبور کنند. اکثریت جمعیت 1.8 میلیونی غزه تنها از طریق تلویزیون می دانند چند صد متر دور تر از سیم خاردار مرزی، مناطق اسرائیلی چگونه می باشند.

ترس از خشونت های جدید افزایش می یابد

اسامه عنطر دانشمند علوم سیاسی در دانشگاه الازهر غزه شهر می گوید: «از جنگ به بعد اوضاع در اینجا روز تا روز خرابتر می گردد. وضع اقتصادی و اجتماعی ما کاملاً خراب شده است. البته می توان گفت که از چند سال به اینسو چنین شده است، اما آنچه ما در حال حاضر از سر می گذرانیم بدتر از هر زمان دیگر است».

بازسازی بسیار با تعلل به پیش می رود. در مناطق تخریب شده مانند بیت حانون و شجاعیه، هزاران نفر بر سر خرابه ها در کانتینرها و خیمه ها زندگی می کنند. دیگران در خانه های بمباران شده شان با مشکلات گذاره می کنند.

حدود 10 هزار انسان برای مدت طولانی در آن مکاتب ملل متحد به سر می بردند که از حملات نظامیان اسرائیلی به آنجا پناه برده بودند. عنطر می گوید که «شش ماه پس از جنگ مردم در می یابند که اوضاع خرابتر از پیش از جنگ شده است». به دلیل حالت در جازدگی و روشن نبودن اوضاع ترس از یک بحران و خشونت جدید افزایش می یابد.

مذاکرات در مصر روی یک آتش بس دوامدار بین حماس و اسرائیل صورت نگرفته است. حکومت مصر در پایان جنگ به مثابه میانجی واکنش نشان داد اما در قبال حماس که عملاً بر نوار غزه و جمعیت 1.8 ملیونی اش کنترول دارد، سیاست خشنی را در پیش گرفت. البته حماس در سال گذشته مسئولیت حکومت را به یک "حکومتی موقت وحدت ملی" واگذار شد و به این ترتیب اداره خودگران فلسطینی دروازه را دوباره به سوی غزه باز کرد.

با اینهم مناقشه روی مقامات مسئول بین سازمان فتح و حماس هرگز از بین نرفت. از زمان جنگ به اینسو، رامی حمدالله نخست وزیر فلسطینی ها صرف یک بار از نوار غزه بازدید کرده است. جناح نظامی سازمان حماس بازهم راکت ها را در بحیره مدیترانه آزمایش کرد و چنانکه به نظر می رسد برای یک منازعه مسلحانه دیگر با اسرائیل آمادگی می گیرد.

بازسازی بطی

چنانکه ناظران می گویند بازسازی با تعلل به پیش می رود و این امر به وضع سیاسی نیز تعلق دارد. جامعه بین المللی در یک کنفرانس بین المللی در ماه اکتوبر در قاهره وعده 5.4 میلیارد دالر امریکایی برای بازسازی داده بود. مقام های ملل متحد می گویند که از این مبلغ صرف یک بخش اندک آن در دسترس قرار گرفته است. اداره کمک به پناهجویان ملل متحد می بایست در پایان جنوری به دلیل کمبود پول، کمک های مالی مستقیم به خانواده های پناهندگان برای ترمیم خانه های شان را متوقف می ساخت.

در میکانیسمی که بین اسرائیل، اداره خودگردان فلسطینی و ملل متحد مورد توافق قرار گرفته است، مخارج مواد ساختمانی برای اشخاص انفرادی تنظیم شده است. اسرائیل واردات ماشین آلات، فلز و سمنت را جداً کنترول می کند، تا مانع استفاده از این مواد برای مقاصد نظامی شود. پنهان نیست که برخی از این مواد با وجود آن به بازار سیاه راه می یابند. در عمل بسیاری سازمان های کمکی می گویند که با چنین مواد بسیار اندکی که به غزه می آید، کار بازسازی ده ها سال به درازها خواهد کشید.

درماندگی فزاینده ناشی از این اوضاع

حسن زیاده، روانشناس در شفاخانه بیماری های روانی در غزه می گوید: «مردم در اینجا خود را هم در مانده و هم بی قدرت احساس می کنند». زیاده که از سالیان طولانی با مردمانی کار می کند که از جنگ و خشونت ضربه روحی دیده اند. او می افزاید: «آن ها می کوشند راه حلی برای مشکلات شان بیابند، اما هرچه آن ها می بینند، اوضاع به جای آنکه بهتر گردد، خرابتر می شود».

در جنگ اخیر غزه خود او از جمله قربانیان بوده است. در یک حمله هوایی اسرائیل بر خانه اش واقع در اردوگاه پناهجویان بروج، شش عضو خانواده اش، به شمول مادر و سه برادرش کشته شدند. زیاده می گوید: «عادتاً مردم در اینجا می کوشند چیزی برای امیدواری بیابند». اما بدون یک تغییر سیاسی اساسی تقریباً ناممکن است جنگ را از بین برد.

همچنان صفا حمدان کوشید دهشت تابستان گذشته را به یک نحو مهار زند. دست کم این خانم جوان گاهگاهی دوباره بر لبانش خنده می آورد. یک هفته پیش او صاحب یک پروتیز یا عضو مصنوعی عوض پای چپ قطع شده اش گردید. از زیر بالاپوش درازش اکنون دو کفش دیده می شوند و چنین معلوم می شود که او روی دو پای سالم خود ایستاده است.

وی هنوز هم در هنگام راه رفتن مشکلاتی دارد. زیر جورابی که رانش را پوشانده است، زخم شده است. این زن 29 ساله می گوید: «خوشحالم از اینکه اکنون کمی حرکت می توانم». این برای او بهتر از هیچ است. منتحر شوهرش برای تشویق وی سرش را تکان می دهد. هردوی آن ها امروز جهت تداوی روحی به کلینیک کوچکی در بیت حنون آمده اند. این کلینیک فقط چند متر از آن مکتب ملل متحد فاصله دارد که خانواده شان به هنگام جنگ در آنجا پناه گرفته بودند تا محفوظ باشند. در 24 جولای 2014 در آنجا در اثر بمباران 13 انسان کشته شدند.

امروز برای صفا حمدان دشوار است تا احساس امنیت داشته باشد. در آغاز کودکانش دیگر نمی خواستند به مکتب بروند و غالباً از شنیدن آواز جت های نیروی هوایی اسرائیل که بر فراز غزه گزمه می کردند، برای شان ترس دست می داد. برای بزرگترین فرزندان همدان در خلال شش سال این سومین جنگ بوده است. مادر شان می گوید: «فقط می توانیم آرزو کنیم که یک وقت تغییر بیاید. دیگر چه باید بکنیم».