روابط طالبان و سعودی چگونه تغییر کرد؟

در گذشته عربستان و طالبان با هم کار می کردند، اما امروز علاوه بر سابقه پر مشکل، از نظر سیاسی و فرهنگی نیز از یکدیگر متفاوت هستند.

زمانی که طالبان از ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ بر افغانستان حاکم بودند، عربستان یکی از تنها سه کشوری بود که حکومت امارت اسلامی را به رسمیت شناخته بود. پاکستان همسایه افغانستان و امارات متحده عربی دو کشور دیگر بودند.

برای طالبان رابطه اش با عربستان سعودی برای سال ها قبل از آن نیز بسیار مهم بود. مثلا عربستان مدارس دینی افراطی را در پاکستان تمویل می کرد که بعداً تحریک طالبان از همانجا شکل گرفت.

مرتبط: اشرف غنی و خانواده‌اش در امارات متحده عربی به سر می‌برند

طالبان سنی مذهبانی هستند که از مکتب دیوبندی پیروی می کنند و عربستان سعودی کشوری با اکثریت سنی است که از مکتب وهابیسم پیروی می کند. هر دو مکتب تعبیری افراطی و محافظه کارانه از شریعت اسلامی دارند.

دفاع از اسلام

در دهه ۱۹۸۰ که شوروی سابق افغانستان را اشغال کرد، عربستان از جنگجویانی که "مجاهدین" خوانده می شدند، حمایت کرد. عربستان با حمایت ایالات متحده امریکا و پاکستان از آنان پشتیبانی می کرد. امریکایی ها آنجا بودند تا علیه کمونیسم بجنگند و عربستان سعودی با داعیه دفاع از اسلام از جنگجویان حمایت می کرد. باور بر این است که هر کدام از این دو کشور بیش از چهار میلیارد دالر برای مبارزه علیه شوروی در افغانستان مصرف کردند.

پس از آنکه شوروی سابق در دهه ۱۹۹۰ نیروهایش را از افغانستان خارج کرد، عربستان سعودی به یک متحد مهم برای طالبان، مخصوصا در زمینه حمایت مالی تبدیل شد. عربستان سعودی در فهرست سازمان ملل متحد در جمع کشورهایی قرار داشت که به طالبان اسلحه می دادند و تحریم های تسلیحاتی بین المللی بر این گروه را دور می زدند.

به هرحال، در سال ۲۰۰۱ و پس از حملات یازدهم سپتمبر شبکه تروریستی القاعده در ایالات متحده که بیش از سه هزار کشته به جا گذاشت، وضع در مناسبات سعودی و امارات متحده عربی با طالبان به شکل جدی تغییر کرد.

پناهگاه تروریسم

عربستان از سال ۱۹۴۰ به این سو با امریکا روابط دیپلوماتیک دارد و ایالات متحده یکی از بزرگترین متحدان پادشاهی سعودی در زمینه های امنیتی و اقتصادی می باشد.

در سال ۱۹۹۸ عربستان از طالبان خواسته بود که اسامه بن لادن، رهبر شبکه القاعده را که شهروند سعودی بود و در افغانستان به سر می برد، مسترد کند. اما طالبان این درخواست را رد کردند. این نافرمانی طالبان باعث شد روابط سعودی و طالبان به شدت خدشه دار شود و منابع تمویل مالی این گروه در عربستان سعودی بخشکد.

رویداد یازدهم سپتمبر این اتحاد را شکست و عربستان و امارات متحده عربی در همان ماه روابط دیپلوماتیک با افغانستان تحت کنترول طالبان را قطع کردند. سعودی طالبان را متهم کرد که با پناه دادن به تروریستان، اسلام را بدنام کرده اند.

پژوهشگران انستیتوت امور امنیتی و بین المللی در آلمان، در تحقیقی در سال ۲۰۱۳ نوشته بودند که هنوز هم روابطی مخفیانه میان "حکومتی ها، بازیگران دینی و اشخاص انفرادی" با طالبان وجود دارد. آنها افزوده بودند: «باور بر این است که تمویل‌کنندگان [سعودی] به شدت از شبکه‌ها استفاده می‌کنند و میکانیسم‌های سابقه از دوران حمایت از مجاهدین و عوامل طالبان را به کار می‌برند.»

سعودی برنمی گردد

امروزه سعودی رسما از طالبان، متحد سابقش فاصله می گیرد. هرچند این کشور یکی از میانجیگران بالقوه در مذکرات صلح میان طالبان و حکومت ساقط شده افغانستان خوانده می شد، اما قطر، یک کشور کوچک در حاشیه خلیج فارس از چند سال به این سو این نقش را به عهده گرفته است.

در ماه جاری وقتی طالبان کنترول کابل، پایتخت افغانستان را گرفتند، وزارت خارجه عربستان سعودی محتاطانه اعلامیه ای صادر کرد و گفت: «پادشاهی سعودی از تصمیمی که مردم افغانستان بدون مداخله بگیرند، حمایت می کند.»

کارشناسان به دویچه وله گفتند که به نظر نمی رسد عربستان روابط خود را با طالبان که متحد سابقش بودند، با عجله از سر گیرد. روابط سعودی و امریکا مهم باقی می ماند و تغییرات در حال وقوع در بخش فرهنگی عربستان نیز در این زمینه نقش بازی می کند. محمد بن سلمان، ولیعهد جنجالی سعودی تلاش می کند کشورش را مدرن سازی کند و ایده ایجاد یک جامعه بازتر و لیبرال تر با حمایت از گروه های اسلام گرای افراطی در دیگر کشورها همخوانی ندارد.

مرتبط: آیا افغانستان بار دیگر به پناهگاه تروریسم تبدیل خواهد شد؟

کبیر تانجا، یک عضو مرکز تحقیقاتی "بنیاد محققان ناظر" در هندوستان در مقاله‌ای در ماه گذشته نوشت که بحران افغانستان "یک چالش جدی داخلی برای عربستان" محسوب می شود: «ریاض برای حفظ وجهه‌اش در سرمایه‌گذاری‌های آتی در مکه، تلاش خواهد کرد مطمئن شود که یک بار دیگر تبدیل به پناهگاه جنگجویانی که وارد افغانستان می‌شوند یا از آن خارج می‌گردند، تبدیل نشود؛ یا اینکه به کانون تمویل از فعالیت های افراط گرایانه مبدل نگردد.»

تقابل منطقه ای

امروزه ایران همسایه افغانستان روابط نزدیک تری با طالبان دارد؛ کشوری که از نظر مذهبی با این گروه تفاوت دارد و حکومت شیعی بر آن حکم می راند. وینای کاورا، یک عضو غیرمقیم در مرکز تحقیقاتی "انستیتوت خاورمیانه" مستقر در واشنگتن گفت: «گزارش های زیادی از تفاهم تاکتیکی میان تهران و طالبان وجود دارد.» وی اضافه کرد: «این در تضاد کامل با نحوه عملکرد رژیم سابق طالبان است که از عربستان سعودی، رقیب دیرینه ایران حمایت می گرفت.»

کریستین کوتس اولریکسن، یک عضو بخش خاورمیانه در انستیتوت "بیکر" برای سیاست عمومی در دانشگاه ریس در تکزاس گفت: «عربستان سعودی احتمالا افغانستان را، دست کم قسماً به خاطر تقابل منطقه ای با ایران زیر نظر خواهد داشت.» وی افزود: «در روزها و هفته های آینده مقامات ایرانی و سعودی تحرکات یکدیگر را به دقت نظارت خواهند کرد.»

وی به دویچه وله گفت ممکن است "ارتباطات غیررسمی" با طالبان از جانب روحیانیون و شبکه های دینی در عربستان وجود داشته باشد، اما حمایت رسمی از طالبان یا به رسمیت شناختن آن گروه مانند گذشته، وجود نخواهد داشت.

سالگرد یازدهم سپتمبر

کوتس اضافه کرد: «سعودی ها می توانند با استفاده از شفافیت و هماهنگی با شرکای بین المللی و دیگر جوانب، کمک های مالی شان را به افغانستان بدهند.» وی افزود: «دادن یک تصویر تاریخی از آنچه در دهه های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ اتفاق افتاد، می تواند موقعیت سعودی را در بهبود روابط با امریکا که در پی به میان آمدن اداره بایدن با چالش روبرو بوده، تضعیف کند.»

مرتبط: نزدیکی چین و طالبان با خروج امریکا از افغانستان

گویدو اشتاینبرگ، ناظر ارشد امور خاور میانه در بنیاد علم و سیاست در برلین نیز این دیدگاه را تایید می کند : «عربستان در حال حاضر به سختی در این کشور نمایندگی دارد و اخیراً به دشواری از طالبان حمایت کرده است.» وی به دویچه وله افزود: «عربستان سعودی دوباره در افغانستان حضور خواهد یافت که تنها در چند سال دیگر تاثیراتی خواهد داشت.»

دو هفته دیگر از بیستمین سالگرد حملات یازدهم سپتمبر یادبود می شود. کوتس اولریکسن در پایان گفت: «به احتمال زیاد سعودی ها می خواهند فعلا به چشم نیایند، مبادا هر گونه تعامل با طالبان خاطرات دوره ای را زنده کند که تعداد کمی از نسل فعلی تصمیم گیرندگان سعودی مایل به بررسی آن هستند.»