دیوار برلین چگونه فروپاشید؟

در تابستان ۱۹۸۹ باشندگان آلمان شرق به دولت شان پشت می کنند و به سفارت های آلمان غربی در هنگری، پولند، چکسلواکیا و همچنان نمایندگی آلمان فدرال در برلین شرق پناه می جویند. ابتدا شمار شان اندک بود، سپس به صدها و هزاران تن رسید که می خواستند اجازه سفر به جمهوری فدرالی آلمان را به دست آورند. طبق برداشت جمهوری فدرالی آلمان این یک اقدام مشروع بود، زیرا طبق قانون اساسی آن ها آلمانی بودند. در کشور هنگری سوسیالیست های اصلاح طلبی حاکم بودند که در آستانه یک ورشکستگی اقتصادی قرار داشتند. حکومت در بوداپست سیاست جدیدی را در پیش گرفت، یعنی مرز بین هنگری و اتریش را با بی میلی نظارت می کرد.

در ۱۱ سپتمبر ده ها هزار شهروند جمهوری دموکراتیک آلمان (آلمان شرق) کشوری را که باری پرده آهنین رسوخ ناپذیر پنداشته می شد، تغییر دادند. مرزبانان هنگری هنوز هم مواظب ایستاده بودند. اریش هونیکر و حکومتش تکان خورده بودند. و قدرتمندان در چکسلواکیا مطابق به قانون قدیمی رفتار می کردند. اشغال سفارت خانه ها هم برای حکومت آلمان شرقی و هم برای قدرتمندان در چکسلواکیا مخالف قانون بود. همفکری در درون امپراتوری قدرت مسکو برهم خورد بود. هنوز کسی نمی توانست ساحه این اعتراض را در تابستان ۱۹۸۹ پیمایش کند. فقط یک نفر این را می دانست و آن هنس دیتریش گنشر وزیر خارجه آلمان فدرال بود.

نیویارک، نخستین اقدام در ۲۷ دسمبر ۱۹۸۹

مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویارک برگزار شده است. این فرصت مطلوبی است برای وزیر خارجه آلمان فدرال تا با همتایان اش از اتحاد شوروی، جمهوری دموکراتیک آلمان (آلمان شرقی) و چکوسلواکیا روی اوضاع در سفارتخانه ها صحبت کند که پیوسته خراب تر می گردید. درست در هشتم سپتمبر بود که ۱۱۷ شهروند آلمان شرق، اداره مربوط به جمهوری فدرالی آلمان در برلین شرقی را ترک گفتند. به آن ها اجازه خروج فوری داده نشد، بلکه صرفاً از مجازات معاف گردیدند و وعده داده شد که دو باره می توانند کارهای شان را از سر گیرند.

از آن به بعد اداره مربوط به جمهوری فدرالی آلمان مسدود گردید. نتیجه آن شد که فشار بر سفارتخانه ها در وارسا، بوداپست و پراگ بیشتر شد. حکومت آلمان شرقی از حکومت آلمان غربی زیر ریاست هلموت کهول چیزی کمتر از بستن سفارت خانه ها در آنجاها انتظار نداشت تا علامتی به متقاضیان سفر به خارج بفرستد. گنشر به مثابه وزیر خارجه و شخص مسئول نمایندگی های سیاسی جمهوری فدرالی آلمان در خارج از این کشور، چنین خواستی را قاطعانه رد کرد. به جای آن، او دستور پذیرفتن، جا دادن و مواظبت کردن از شهروندان جمهوری دموکراتیک آلمان یا آلمان شرقی را داد که به این سه سفارت داخل شده بودند.

روز چهار شنبه، ۲۷ سپتمبر، گنشر با اوسکار فیشر همتای آلمان شرقی اش نان شب را صرف کردند. به او دو پیشنهاد کرد: یا جمهوری دموکراتیک آلمان (آلمان شرقی) اجازه سفر به خارج بدهد و پاسپورت ها را در سفارت خانه ها مهر کند و یا این که به شهروندان جمهوری دموکراتیک آلمان (آلمان شرقی) اجازه داده شود که با قطار از طریق مناطق مربوط به آلمان شرقی به غرب سفر کنند. فیشر می خواست در مورد این مسأله در اخیر هفته به هونیکر اطلاع بدهد. گنشر گفت چنین کاری بسیار ناوقت است.

۲۸ سپتمبر

یک روز بعد گنشر و فیشر دوباره تیلفونی صحبت کردند. در ساختمان های سفارتخانه ها به ویژه در پراگ وضع حفظ الصحه پیوسته طاقت فرسا می شد. فیشر وعده کرد که پیشنهاد گنشر را باز به برلین شرقی ارائه می کند. همچنان گنشر یوهانس وزیر خارجه چکسلواکیا را در نیویارک ملاقات کرد. با اینهم او تعهدی نسپرد. بعد از ظهر گنشر، ادوارد شیورانادزه وزیر خارجه شوروی را به یک ملاقات شخصی دعوت کرد. بعداً به وی اطلاع داد که می خواهد به سفارت شوروی بیاید. اما گنشر موتری در اختیار نداشت. همان بود که موتر پولیس گنشر را با چراغ آبی و بوق نزد شیواردنادزه برد. در آنجا گنشر وضع بی سروسامان را در سفارتخانه ها به تصویر کشید. شیواردنادزه پرسید: «آیا اطفال هم در آنجا هستند؟». گنشر گفت: «بسیار». بنابراین شیواردنازه گفت: «من به شما کمک می کنم».

در همین شب بود که گنشر حمایت بیکر وزیر خارجه ایالات متحده امریکا و دوماس وزیر خارجه فرانسه را نیز کسب کرد.

۲۹ سپتمبر

گنشر جانب میدان هوایی روان بود که تیلفونی از جانب وزیر خارجه جمهوری دموکراتیک آلمان (آلمان شرقی) به وی رسید. او گفته بود که در روزهای پیش رو معلومات مهمی در اداره مربوط به آلمان شرقی در بن به او خواهد رسید. گنشر با خود فکر کرد: «باز چیز با ارزشی است». کسی که از برلین شرق تیلفون کرده بود، گفته بود که اوسکار فیشر وزیر خارجه برلین شرق «باوی صحبت می کند».

۳۰ سپتمبر

در دفتر صدارت عظمای آلمان فدرال در بن، گنشر و رودولف زایتر وزیر داخله آلمان فدرال اطلاع یافتند که برلین شرق پیشنهاد دوم گنشر، یعنی سفر شهروندان آلمان شرقی به خارج توسط قطار را قبول کرده است. گنشر با گرفتن این پیام تقاضا نمود تا برای اعتماد سازی برای شهروندان جمهوری دموکراتیک آلمان (آلمان شرقی) این قطارها از سوی افراد عالی رتبه مشایعت شوند. او به هورست نویباور، نماینده اداره مربوط آلمان شرقی در بن گفت که «پناهجویان به شما اعتماد نمی کنند». گنشر و زایتر می خواستند خود شان با آن ها سفر کنند. نماینده برلین شرق در بن باید یک بار دیگر با حکومتش در این زمینه صحبت می کرد. اندکی پیش از آنکه گنشر و زایتر به سوی پراگ سفر کنند، نویباور مخالفت برلین شرق را با سفر گنشر و زایتر همراه با پناهجویان اعلام کرد. فشار افزایش یافت.

پلایز لوبکوویتز، اقدام دوم، مرحله نهایی در ساعت ۱۸:۵۸

گنشر با رسیدن به سفارت آلمان فدرال در پراگ، بازهم با نویباور تماس گرفت. نویباور روی مخالفت برلین شرقی ایستاده بود. او تاکید می کرد که فقط دو مامور جمهوری فدرالی آلمان می توانند در هر قطار با مهاجران باشند.

ساعت ۱۸:۵۸ گنشر در بالکن سفارت ظاهر شد و این نیم جمله بسیار مشهور در تاریخ متاخر آلمان را بیان کرد که «هموطنان عزیز، ما این جا نزد شما آمده ایم تا به شما بگوییم که امروز سفر شما به خارج....» بقیه جمله اش در میان کف زدن و هلهله حاضران شنیده نشد. به ساعت ۱۹:۳۰ نخستین افراد این اقامتگاه را ترک گفتند. درست سه دقیقه قبل از آن "ای دی ان" خبرگزاری دولتی جمهوری دموکراتیک آلمان (آلمان شرقی) با نشر اعلامیه وزارت خارجه برلین شرق گفت: به کسانی که به طور غیرقانونی در سفارتخانه های جمهوری فدرالی آلمان اقامت داشتند، به دلایل بشردوسته اجازه داده می شود که به خارج بروند.

حدود ساعت ۲۰:۵۰ نخستین قطار رایش بان پراگ را به قصد دریسدن ترک کرد. در فاصله دو ساعت دو قطار دیگر نیز آن را دنبال کرد. هدف ایستگاه قطار در منطقه "هوف" ایالت بایرن بود.

اقدام سوم، ایستگاه قطار "هوف"، اول اکتوبر، خط شماره ۸

ساعت ۶:۱۴ دقیقه بود که نخستین قطار حامل ۱۲۰۰شهروند آلمان شرقی در مرز بایرن – زاکسن در منطقه هوف به خط شماره ۸ رسید. حدود ۶۰۰۰ نفر روز اول اکتوبر به هوف رسیدند. آن ها همه بدون پاسپورت بودند. لشکری از مددگاران و خبرنگاران انتظار شان را داشتند.

چند هزار شهروند جمهوری دموکراتیک آلمان (آلمان شرقی) این طور اعتراض شان را به نمایش گذاشتند. این تصمیمی بود که با قدم های شان اتخاذ کردند. شش هفته بعد دیوار برلین سقوط کرد.

هنس دیتریش گنشر با نگاهی به این گذشته می گوید: «وضع آن وقت سفارت در پراگ یکی از تکان دهنده ترین لحظات زندگی من است... ما کاملاً هیجانی شده بودیم».