"دولت های ناکام"؛ چالشی برای تمام جهان

سومالیا، عراق، یمن، سودان، افغانستان و اخیرا جمهوری افریقای مرکزی، نشانه هایی از هرج و مرج، خشونت و ناکارآمدی هستند. این کشورها در صدر "جدول دولت های ناکام" که توسط موسسه پژوهشی امریکایی "کمک برای صلح" (FFP)تهیه می شود، قرار دارند.

دنیا همواره به این کشورهای بی ثبات به عنوان "مشکل منطقه یی" نگریسته اند؛ اما پس از حملات تروریستی سپتمبر 2001 در امریکا، جامعه جهانی کم کم به این کشورها به عنوان تهدیدی برای امنیت جهانی نگریست.

به همان پیمانه که این دولت ها کنترول خود را بر قلمرو خود از دست می دهند، مناطق بی قانون به پناهگاه های امن برای گروه های افراطی، تروریست ها و جنایتکاران عادی تبدیل می شوند. افغانستان، یمن و مالی به عنوان مثال هنوز کشورهایی هستند که گروه های تروریستی مرتبط با القاعده به طور سازمان یافته آنجاها فعالیت می کنند.

وضعیت در سومالیا روشن تر است، به ویژه آن که سران قبایل و رهبر شورشیان دولت مرکزی ضعیف این کشور را در سال 1991 سرنگون کردند. در سال 2004 یک حکومت انتقالی تشکیل شد اما این دولت آن قدر ضعیف بود که از خود نیز مراقبت نمی توانست. آدمربایی، بمبگذاری و قتل وقایع روزانه در این کشور بودند. سرانجام نیروهای مسلح کنیا به داد این کشور رسیدند و جنگجویان اسلامگرای "الشباب" را پس راندند. علاوه بر این، دزدان دریایی در شمال سومالیا سال ها تهدیدی برای کشتی های بین المللی در منطقه شاخ افریقا بودند.

موج آوارگان غیرقانونی

ایالات متحده و کشورهای اتحادیه اروپا استراتژی امنیتی خود را درباره چالش های جاری هماهنگ ساخته اند. در سال 2003، اتحادیه اروپا دولت های فاسد را به عنوان تهدید جدیدی علیه امنیت اروپا تلقی کرد. با این همه، توبیاس دبیل، پژوهشگر امور توسعه می گوید که این دولت های شکننده به طور اتوماتیک محکوم به تبدیل شدن به پناهگاهی برای تروریست ها نیستند. این کارشناس می گوید که گروه ها و دسته های مدرن با ارتباطات جهانی غالبا مناطق خارج از کنترول را موقتی استفاده می کنند.

دبیل می گوید که در بیشتر موارد، مناطق بی قانون زیرساخت لازم برای فعالیت این گروه ها را ندارند. او به دویچه وله توضیح داد: "غالبا گروه های ترور در این کشورها مجبورند بیشتر بر این توجه کنند که چیزهایی را برای کار خودشان به دست آورند، به جای آن که بر فعالیت اصلی تروریسم متمرکز باشند".

یک دولت ناکام از تهیه خدمات اولیه برای مردمش ناتوان است و قلمرو خود را به تدریج از دست می دهد. در کشوری با دولت ناکام، گروه های مسلح، جنایت های سازمان یافته، قاچاق انسان، قاچاق مواد مخدر و اسلحه، در کنار افزایش مهاجرت به وجود می آیند.

به عنوان مثال، بسیار روشن است که کشورهای همسایه سوریه در حال حاضر از موج مهاجرت شهروندان این کشور متاثرند.

خطر سرایت بحران

دولت های ناکام در ابتدا فاجعه یی برای مردم محلی هستند، اما به تدریج تهدیدی برای کشورهای همسایه می شوند. جنگ داخلی در سوریه، به عنوان مثال، لبنان را تهدید می کند. غیر معمول نیست اگر گروه های چریکی از کشورهای همسایه دست به عملیات بزنند.

اولریش اشنکنر، استاد روابط بین الملل در دانشگاه اوسنابروک آلمان می گوید: "خطر واقعی سرایت بحران وجود دارد". او می گوید که وقتی افرادی از یک گروه نژادی در بحران به سر ببرند، و هم نژادهای آنان در سوی دیگر مرز باشد، آنها نیز دچار بحران می شوند. او به عنوان مثال از قبایل پشتون در مرز افغانستان و پاکستان نام می برد.

جامعه جهانی غالبا برای کنترول وضعیت در کشورهایی با دولت ناکام ماموریت انجام می دهد. حکومت آلمان نیز به عنوان مثال در شماری از کشورها با دولت های شکننده دخیل است. سیاست خارجی و امنیتی همواره با کمک های توسعه یی همراه است. در افغانستان حمایت نظامی، اقدامات زیربنایی و ایجاد نهادهای سیاسی همزمان انجام می شوند.

ثبات غالبا کافی نیست

به گفته اشنکنر، هماهنگی بین المللی با دیگر کشورهای کمک دهنده برای موفقیت یک پروژه ضروری است. اما همیشه خطر این وجود دارد که یک کشور در بخشی از ماموریت تنها بماند. او ماموریت آموزش پولیس افغانستان توسط آلمان را مثال می آورد. او می گوید: "انتقادهای زیادی علیه برنامه آموزش پولیس توسط آلمان ها وجود دارد –برنامه یی که آمریکایی ها آن را ترک کردند –می گویند که این برنامه آهسته است و نمی تواند وضعیت امنیتی را تغییر دهد".

موفقیت کمک بین المللی غالبا زیر سوال قرار دارد. کشورهایی مانند جمهوری دموکراتیک کنگو یا افغانستان، حتا پس از سال ها کمک و تلاش هنوز بی ثبات هستند. گاهی مشکلات به دلیل عدم درک شرایط محلی و اهداف خیالی است.

دبیل می گوید: "مشکل بیشتر تلاش ها برای یافتن راه حل، نهایتا این است که یکی تلاش می کند تا در منطقه یی دولت بسازد که هنوز در مرحله رسیدن به توسعه قرار دارد". این کارشناس آلمانی می گوید که مهم است که بدانیم در این کشورها چه می گذرد و تعادل قدرت را بین قدرتمندان محلی و ملی (حکومت مرکزی) درک کنیم. او یادآور شد که هیچ فورمول مشخصی برای ایجاد ثبات وجود ندارد.