آنچه که در مورد «دولت اسلامی ولایت خراسان» باید بدانیم

نخست حمله مرگبار شهر کرمان ایران و اکنون حمله در سالن کنسرت در مسکو: به نظر می‌رسد که جریان "دولت اسلامی ولایت خراسان " (IS-K)، مشهور به "داعش خراسان" به طور فزاینده‌ای بر حملات خارج از کشور متمرکز شده است.

اقدام تروریستی شامگاه جمعه ۲۲ مارچ ۲۰۲۴ (سوم حمل ۱۴۰۳) با دست‌کم ۱۳۳ کشته در تالار شهر کروکاس که "دولت اسلامی خراسان" مسئولیت آن را بر عهده گرفت، نشان از تغییر استراتژی شاخه داعش در افغانستان دارد. در حالی که گفته می‌شود این گروه به طور فزاینده‌ای در افغانستان رو به تضعیف گذاشته است، حملات بیشتری را در خارج از کشور انجام می‌دهد. نکته چشمگیر اینجاست که اعضای آن که از تاجیکستان هستند، در بیشتر این حملات دست دارند.

اینستاگرام دویچه وله دری را دنبال کنید

«دولت اسلامی ولایت خراسان» همانند شاخه اصلی آن «دولت اسلامی عراق و شام» (داعش) برای مشروعیت بخشیدن به داعیه ایجاد یک حکومت اسلامی به تاریخ دیرین این سرزمین‌ها اتکا می‌کنند.

«خراسان» نام منطقه‌ای تاریخی است که مناطقی از کشورهای امروزی افغانستان، ایران، ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان، قرغیزستان و تاجیکستان را در بر می‌گرفت و آن را «خراسان بزرگ» می‌نامند.

شکست شورش در افغانستان

این واقعیت که "دولت اسلامی ولایت خراسان" به طور فزاینده اهدافی را در خارج از کشور هدف قرار می‌دهد، می‌تواند حاکی از تلاش این جریان برای خارج شدن از حالت دفاعی باشد.

پس از تأسیس این گروه در سال ۲۰۱۵، شاخه افغان "داعش" در ابتدا تلاش کرد تا دولت خود را در منطقه تاریخی خراسان، با الگوبرداری از سازمان مادر "دولت اسلامی عراق و شام" (داعش) بر پا کند. این جریان در ابتدا علیه دولت افغانستان و حامیان غربی آن جنگید و از زمان سلطه مجدد طالبان در آگست ۲۰۲۱، مبارزه علیه حکومت طالبان را در پیش گرفت.

«دولت اسلامی ولایت خراسان» طالبان را متهم می‌کند که در تفسیر خود از اسلام به اندازه کافی سختگیر نیستند و با اقلیت‌های مذهبی مانند شیعیان، هندوها و سیک‌ها با مدارای بیش از حد رفتار می‌کنند. طالبان در ماه نخست حکومت خود، برای کنترول شورش‌های این گروه به مقابله برخاست و این گروه هرگز نتوانست بیش از چند روستا در شرق افغانستان را تحت کنترول خود درآورد. پس از آنکه طالبان قدرت خود را تحکیم کردند، فشار فزاینده‌ای بر این به اصطلاح "داعش خراسان" وارد آوردند.

آلبوم عکس از آرشیف دویچه وله دری

به گفته آنتونیو جوستوتسی، کارشناس تروریسم، کارزار ضد تروریستی طالبان موفقیت‌آمیز بود. این پژوهشگر کینگز کالج لندن، چندی پیش در مقاله‌ای تحقیقی نوشت که شمار حملات "دولت اسلامی خراسان" در افغانستان از سال ۲۰۲۱ به شدت کاهش یافت و در سال ۲۰۲۳ حتی فعالیت‌هایش برای ماه‌ها متوقف شد. در این سال "دولت اسلامی خراسان" در بحران مالی قرار گرفت و روحیه جنگجویانش به شدت تضعیف شد.

بحران این گروه در افغانستان

یکی از دلایل، این امر این بود که مقر داعش در سوریه مجبور شد به طور قابل توجهی پرداخت‌های خود را کاهش دهد، زیرا پس از ضرباتی که متحمل شد، برای بقای خود می‌جنگید. دلیل دیگر این بود که ترکیه اقدامات خود را علیه شبکه‌های داعش که کمک‌های مالی را جمع‌آوری و انتقال داده بودند، افزایش داد.

جوستوتسی می‌نویسد، با این وضعیت "دولت اسلامی خراسان " (IS-K) مجبور شد به آدم‌ربایی و باج‌گیری از تاجران ثروتمند متوسل شود. اوضاع تا جایی دشوار شد که این گروه به سختی می‌توانست به جنگجویانش غذا بدهد.

تحت فشار رژیم طالبان، این گروه مجبور شد اکثر جنگجویان خارجی خود را به پاکستان منتقل کند، جایی که از آن زمان تاکنون در حالت انتظار به سر می‌برند. اما در آنجا نیز امنیت ندارند، زیرا ارتش پاکستان از زمانی که این گروه چندین حمله در کشور انجام داده، آن‌ها را تحت پیگرد قرار داده است.

به گفته جوستوتسی، در خود افغانستان، "دولت اسلامی خراسان" هنوز در آغاز سال ۲۰۲۳ حدود ۷ هزار عضو داشت، اما هسته‌ها فقط می‌توانستند زیرزمینی فعالیت کنند.

این گروه همچنین در جذب اعضای جدید با مشکل روبرو بود. در افغانستان آن‌ها را "سلفی" می‌دانند، هرچند این گروه چنین تعریفی از خود ندارد. سلفی‌ها از قرائت دقیق و تحت‌اللفظی قرآن پیروی می‌کنند. واقعیت اما این است که اکثر حامیان "دولت اسلامی خراسان" از جماعت‌های سفلی می‌آمدند.

جوستوتسی می‌نویسد، از آنجایی که سلفی‌ها بیش از سه درصد از جمعیت افغانستان را تشکیل نمی‌دهند، توان سربازگیری "دولت اسلامی خراسان" بسیار محدود است.

حملات چشمگیر به عنوان ابزار تبلیغاتی

با وجود این ناکامی‌ها، محقق کالج کینگز لندن، این جریان اسلام‌گرای افراطی را شکست خورده نمی‌بیند. "دولت اسلامی خراسان" ثابت کرده که مقاوم است، دست به تغییر رهبری زده است و بیشتر به تبلیغات اتکا می‌کند.

جوستوتسی می‌نویسد که این گروه فعالیت‌های خود را به شمال افغانستان معطوف کرده است. این بدان معناست که "دولت اسلامی خراسان" به طور فزاینده‌ای در مرز با تاجیکستان فعال است. این امر می‌تواند توضیح دهد که چرا این جریان هواداران بسیاری را از جمهوری شوروی سابق جذب می‌کند.

یوتیوب دویچه وله دری را ببینید 

نشانه‌هایی وجود دارد که این گروه پس از شکست تلاش خود برای تأسیس دولت اسلامی خود در افغانستان، اکنون به حملات "تماشایی و چشمگیر" به عنوان ابزار تبلیغاتی متکی است.

"دولت اسلامی ولایت خراسان" از سال ۲۰۲۱ حملات بیشتری را در خارج از کشور طراحی و اجرا کرده است. آرون زلین، از انستیتوی واشنگتن می‌نویسد، این نیز به این دلیل است که طالبان بر روی منافع امنیتی خود تمرکز کرده‌ اند. آنها ظاهراً قادر نیستند اطمینان حاصل کنند که افغانستان دوباره به صحنه و کانون تروریسم بین‌المللی تبدیل نشود.

این گزارش نخست در دویچه وله فارسی نشر شده است