دو سال پس از توافقنامه با ترکیه؛ آلمان چه به دست آورده است؟

توافقنامه ای که دو سال پیش بین اتحادیه اروپا و ترکیه امضا شد، این امکان را فراهم کرده است تا پناهجویانی که خود را به جزایر یونان رسانده اند در صورت ناکامی درخواست پناهندگی شان، دوباره به ترکیه فرستاده شوند. در مقابل، اتحادیه اروپا متعهد شده است تا مصارف حفاظت از پناهجویان را در ترکیه بپردازد و پناهجویان سوریایی را از طریق راه های قانونی مستقیما از ترکیه به کشورهای عضوش انتقال دهد.

پس از امضای توافقنامه، اتحادیه اروپا و به ویژه آلمان کاهش قابل توجه پناهجویان تازه وارد را شاهد شدند. علاوه بر این، دست قاچاقبران انسان از بازار انتقال غیرقانونی پناهجویان کوتاه شد و به این ترتیب شمار افرادی که در دریای مدیترانه جان خود را از دست می دادند، کاهش یافت. اما این توافقنامه هزینه خود را داشته است؛ اتحادیه اروپا حدود شش میلیارد یورو باید به ترکیه به خاطر اسکان، حفاظت و تحصیل آوارگان سوریایی در خاک این کشور بپردازد. پرداخت این پول در دو مرحله باید انجام می شد. در مرحله نخست سه میلیارد یورو پیش از این به ترکیه پرداخته شده است اما سه میلیارد باقیمانده قرار است تا پایان سال روان میلادی به این کشور داده شود.

"احیای حاکمیت"

گرالد کناوس، مشاور سیاسی درباره تاثیرات این توافقنامه به دویچه وله گفت: «هدف اتحادیه اروپا که همانا کاهش شمار پناهجویان تازه و کاهش شمار پناهجویان در جزایر یونان بود، بسیار به سرعت به دست آمد».

آقای کناوس به عنوان مغز متفکر این توافقنامه شناخته می شود. در سال ۲۰۱۵ که بحران پناهجویی به اوج خود رسید و شمار پناهجویان یکباره در آلمان افزایش یافت، آقای کناوس و همکارش، روی طرحی موسوم به "پلان مرکل" کار کردند که بعدا این طرح قسما در توافقنامه اتحادیه اروپا با ترکیه گنجانده شد.

او می گوید: «در ماه فبروری سال ۲۰۱۶، روزانه تقریبا ۲۰۰۰ نفر به جزایر یونان وارد می شدند؛ شمار این افراد یک سال بعد به کمتر از ۱۰۰ تن کاهش یافت». به این ترتیب شمار پناهجویانی که خود را به آلمان می رساندند نیز به شدت کاهش یافت به ویژه این که راه زمینی موسوم به "مسیر بالقان" نیز مسدود گردید. علاوه بر این شمار کسانی هم که آماده بودند تا به سوی اروپا بگریزند، از طریق دسترسی آنان به امکانات مناسب، به طور قابل توجهی کاهش یافت. در نتیجه مرکل می توانست کارنامه موفقی از خود را ترسیم کند.

کناوس همچنان می گوید که وضعیت آوارگان سوریه در ترکیه نیز به خاطر پول اتحادیه اروپا بهتر شد. واسیلی سیانو، عضو شورای مهاجران و استاد جامعه شناسی در دانشگاه کیل آلمان هم نظر مشابه دارد. او در مصاحبه با دویچه وله گفت: «توافق بین اتحادیه اروپا و ترکیه را می توان یقینا به عنوان یک پروژه مثبت ارزیابی کرد که سبب احیای حاکمیت اروپا از طریق حفاظت از مرزهای بیرونی اش گردید».

وزارت داخله آلمان با نشر بیانیه ای به رسانه ها گفته است که توافقنامه اتحادیه اروپا با ترکیه، از دید حکومت فدرال یک "موفقیت" بوده است و اجرای آن "نقش مهمی" در مقابله با بحران پناهجویی بازی می کند.

کمپ های پر ازدحام و روند طولانی پناهندگی

هرچند که همه چیز در این توافقنامه خوب به نظر می رسد با آن هم این پروژه همواره زیر انتقاد قرار داشته است. مدافعان حقوق بشر بیش از همه، از ارتباط سیاسی اتحادیه اروپا با اردوغان اقتدارگرا شکایت دارند. علاوه بر این، آنها شرایط غیرانسانی در کمپ های بیش از حد مزدحم پناهجویان در جزایر یونان را محکوم می کنند؛ کمپ هایی که در آنان هزاران نفر در انتظار جواب دوسیه خود هستند.

حتا آمار مشاور سیاسی دویچه وله، آقای کناوس نیز در این ارتباط تکان‌دهنده است. طی دو سال گذشته، به گفته کناوس، شرایط در کمپ های پناهجویان در جزایر یونان بسیار بد بوده است. علاوه بر آن، روند رسیدگی به دوسیه های پناهندگی در این جزایر بسیار آهسته است به طوری که پناهجویان ماه ها در این جزایر نگه داشته می شوند تا نتیجه دوسیه آنها مشخص و به خاک یونان منتقل گردند.

با این حال، به گفته کمیسیون اتحادیه اروپا شمار کسانی که بر اساس توافقنامه به ترکیه پس فرستاده شده اند، بسیار کم بوده است. طی دو سال گذشته حدود ۱۵۰۰ تن از جزایر یونان به ترکیه پس فرستاده شده اند که از آن جمع ۲۶۶ تن سوریایی بودند. در حال حاضر حدود ۴۲ هزار نفر درخواست پناهندگی خود را در یونان تحویل داده اند. حدود ۱۴ هزار سوریایی مستقیما از ترکیه به کشورهای اتحادیه اروپا آورده شده اند. ۴۰۰۰ نفر از این پناهجویان در آلمان اسکان داده شده اند.

کناوس می گوید: «آنچه را که توافقنامه در واقع می خواست به آن برسد که همانا روند سریع بررسی دوسیه ها و اخراج سریع افراد رد شده به ترکیه بود، کاملا به ناکامی انجامیده است». او توضیح می دهد: «وقتی که ما نتوانیم سریع تصمیمگیری کنیم، آن وقت کشورهایی مانند یونان و ایتالیا به عنوان اهداف جذاب برای پناهجویان باقی می مانند چون وقتی آنها خود را با قایق به این کشورها می رسانند، می دانند که می توانند به طور طولانی در اروپا بمانند چون اخراج بسیار کم است».

واسیل سیانو، جامعه شناس خواهان تداوم توافقنامه اما تحت شرایط دیگر است. او می گوید: «وقتی شمار پناهجویان را ببینید، افرادی هستند که به تازگی طی سال گذشته به آلمان آمده اند. هرچند شمار این افراد نسبت به سال ۲۰۱۵ و اوایل سال ۲۰۱۶ بسیار کم است با آن هم هنوز ۱۵ هزار پناهجو هر ماه وارد می شوند که بیشتر آنها از طریق ترکیه خود را به اروپا رسانده اند».

دویچه وله / ع. ح.