جنگ تبلیغاتی و بحران اوکرایین

2500 سال قبل آیسخولوس یا اشیل، دومین تراژیدی نویس یونان باستان، گفته بود: «در جنگ اولین قربانی حقیقت است». امروزه در اوکرایین نیز که در آن همه طرف ها با تأکید ادعا می کنند که می خواهند از جنگ جلوگیری کنند، از دیر زمانی است که نبرد روی حاکمیت بر تفسیر و شرح حوادث شدت گرفته است. حتی برای ناظران آموزش دیده، همیشه کار ساده نیست که بتوانند تبلیغات را از واقعیت ها تفکیک کنند.

در روزها و هفته های گذشته همواره گزارش های متناقض در مورد ماموریت سربازان روسی و ماموران استخباراتی در شرق اوکرایین به نشر رسیده است. حکومت اوکرایین چند روز پیش عکس هایی را برای ناظران سازمان امنیت و همکاری اروپا به نمایش گذاشت که گویا این تصاویر شواهدی اند برای موجودیت نظامیان روسیه یا افسران استخبارات این کشور در صفوف جنگجویان مسلح در منطقه. آنها از جمله تصویر یک مرد با ریش دراز را نشان دادند. این مرد گویا در تصاویر سال 2008 میلادی از گرجستان به حیث یکی از جنگجویان زیر زمینی روسیه دیده شده بود. حکومت اوکرایین این عکس را از طریق تویتر و کانال های دیگر هدفمندانه پخش کرد تا در دسترس رسانه ها قرار گیرد.

جین ساکی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده امریکا این عکس را دستآویزی برای «ارتباط بین روسیه و شبه نظامیان مسلح در شرق اوکرایین» عنوان کرد. این تصاویر در نتیجه بر موضعی که واشنگتن و کیف از هفته ها به این طرف از آن دفاع می کردند، مهر تأیید گذاشت و گفته شد که برخی از جنگجویان محلی در اوکرایین، مربوط به واحد های نظامی روسیه اند. اینک پوتین بازی مشابهی را که قبلاً در کریمیا انجام داده بود، در پیش گرفت. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه یک بار دیگر تاکید کرد که حکومت اش هیچ سربازی را به اوکرایین نفرستاده است.

شواهد ساختگی

یک روزنامه نگار مجله امریکایی "تایم" چندی بعد در سلویانسک در شرق اوکرایین، الکساندر موشایف همین جنگجو با ریش دراز را پیدا می کند. او نیز با بسیار شوق و علاقه حاضر به مصاحبه با این روزنامه نگار می شود. موشایف این مسأله را به مسخره می گیرد که او را یکی از اعضای استخبارات روسیه معرفی کرده اند. او می گوید اگر چه او روسی است، اما هرگز در گرجستان نبوده است. ماموریت او در اوکرایین، به گفتۀ خودش، ترکیبی از ماجراجویی و ملی گرایی است. او حتا برای خبرنگار پاسپورت اش را نشان می دهد.

اگر منابع، چه حکومت، چه کارشناسان و یا شاهدان عینی باشند، در رابطه با واقعیت ها دقیق نباشند، در آنصورت یک بررسی انتقادی از سوی مطبوعات ضروری است. اما این کار در جریان درگیری های مسلحانه بسیار دشوار است. هانو گوندرت رئیس یک شبکه که برای گزارش های مستقل در شرق اروپا فعالیت دارد می گوید: «چالش بزرگ برای رسانه ها و کاربران این است که بتوانند در این غبار تبلیغاتی، روشنی بیندازند». او اضافه می کند که در این میان برای مردم روسیه این کار تقریباً غیر ممکن است.

تبلیغات توسط واژه ها

بسیاری از رسانه ها بسیار هدفمندانه برای یکی از جوانب تبلیغات می کنند، به گونۀ مثال با انتخاب کلمات. حینی که رسانه های غربی و اوکرایینی اکثراً از یک «حکومت موقت» در کیف صحبت می کنند، رسانه های طرفدار روسیه، مثل "رشیا تودی"، بیشتر از یک «حکومت کودتاچی» در کیف سخن به زبان می آورند. وقتی یک طرف از رسانه ها از «شهردار خود خوانده» صحبت می کند، طرف دیگر از «شهردار مردمی» سخن می گوید. این تفاوت های ظریف منجر به موضعگیری هایی می گردند. از طرف دیگر انتخاب موضوعات و یا کارشناسان نیز همینگونه اثر می گذارد. هانو گوندرت می گوید: «به دست آوردن اطلاعات از منابع مختلف در مرکزیت قرار دارد». او می افزاید که در اوکرایین، نسبت به روسیه، تنوع بیشتر در رسانه ها به چشم می خورد. به قول گوندرت به دلیل جنبش اعتراضی میدان استقلال نیز رسانه های انتقادی در اوکرایین رشد کرده اند.

اما جمعیت روسی زبان اوکرایین، بیشتر اطلاعات خود را از رسانه های روسی به دست می آورند. آن ها، به استثنای شمار اندکی، همه طرفدار سیاست کرملین اند. تتیانا فلگنگاور، معاون سردبیر شبکه خبری "ایشو مسکو"، که یک شبکه انتقادی ضد حکومتی است، در مورد می گوید: «تلویزیون روسیه از دیر زمانی به این طرف دیگر حامل یک روزنامه نگاری حرفه یی نیست. این تلویزیون به یک ماشین تبلیغاتی واقعی تبدیل شده است. حالا این کار به شکل وحشتناک آن گسترش پیدا کرده است». او می افزاید که کرملین تلاش می کند با این تبلیغات که «در کیف فاشیست ها و در شرق اوکرایین دوستان ما اند»، یک نظر مشترک را از طریق این تلویزیون ها ایجاد کند.

به نظر می رسد که مسکو با این استراتیژی تا کنون در روسیه، کریمیا و بخش هایی از شرق اوکرایین بسیار موفق بوده است. بنابرین برای هانو گوندرت تعجب آور نیست که پوتین، رئیس جمهور روسیه از چقدر حمایت در میان روس ها برخوردار است. او می گوید: «درک این مسأله بسیار مهم است که دوری از رسانه های که یکسان گزارش می دهند، چقدر برای مردم مشکل است».