تلاش به حل بحران کریمیا از طریق ابزار زمان جنگ سرد

فرانک والتر شتاینمایر وزیر خارجۀ آلمان روی یک مأموریت فوری سازمان امنیت و همکاری اروپا در اوکرایین تأکید می کند. شتاینمایر می گوید چنین مأموریتی باید به زودی شروع شود. اما مأموریت سازمان امنیت و همکاری اروپا در اوکرایین چه سودی خواهد داشت؟

همین روز دوشنبه سربازان آلمانی و امریکایی، در چارچوب مأموریت سازمان امنیت و همکاری اروپا، پروازهای اکتشافی را بر فراز روسیه و روسیۀ سفید انجام دادند. آنها وظیفه داشتند فعالیت قطعات روسیه و روسیۀ سفید را نظارت کنند تا سر نخی در رابطه با سوق احتمالی این قطعات به مرز اوکرایین به دست بیاورند. همزمان در روز سه شنبه (18 مارچ 2014) یک هیئت 12 نفری سازمان امنیت و همکاری اروپا به شرق اوکرایین سفر کرد تا برخورد این کشور در برابر اقلیت ها و وضعیت حقوق بشر در آنجا را از نزدیک مشاهده و بررسی کند. روز پنجشنبه کارمندان این سازمان به آمادگی برای نظارت از انتخابات ریاست جمهوری اوکرایین، که قرار است به تأریخ 25 می سال روان برگزار شود، آغاز می کنند.

توماس ریمر از ادارۀ دموکراسی و حقوق بشر سازمان امنیت و همکاری اروپا در وارسا می گوید: ­"این برای بسیاری از مردم گیج کننده است". زیرا این مسأله با مأموریت سازمان امنیت و همکاری اروپا، که وزیر خارجۀ آلمان همواره بر آن تأکید می کند، هیچ ارتباطی ندارد.

سازمان امنیت و همکاری اروپا، که در حال حاضر در داخل اوکرایین مسایل را بررسی می کند، یگانه سازمانی است که تا حدی می تواند میانجیگری کند، زیرا نمایندگان همه کشورهای دخیل در منازعۀ اوکرایین را با خود دارد. پیمان نظامی ناتو و اتحادیۀ اروپا از سوی روسیه "جانبدار" خوانده شده اند و سازمان ملل متحد هم با ویتوی روسیه در شورای امنیت، عملاً با مانع روبرو است. افزون بر آن سازمان امنیت و همکاری اروپا در عصر جنگ سرد با قواعد و وسیله های سالم بدر آمده بود که آن قواعد و وسایل اکنون هم سودمند اند.

بقایای تدابیر اعتماد سازی

به ویژه تدابیر برای کنترول تسلیحات و اعتماد سازی متقابل، که با آن تا فروپاشی اتحاد شوروی هراس از ابرقدرت ها متعادل ساخته شده بود، دوباره روی دست گرفته شده اند. به این ترتیب روسیه باید پروازهای اکتشافی را اجازه بدهد. مسکو، به خصوص در پیمانی در سال 1992 زیر نام "قرارداد در مورد آسمان باز"، همواره از کنترول متقابل اکیداً پشتیبانی کرده است. توافقات سازمان امنیت و همکاری اروپا برای حکومت روسیه در حقیقت یک تأیید بسیار مهم است که روسیه هنوز هم به عنوان یک قدرت بزرگ نگریسته می شود. روسیه آخرین بار در موافقتنامۀ بین المللی سال 2011 در ویانا بر این مسأله تأکید کرد.

سازمان امنیت و همکاری اروپا از آغاز بحران اوکرایین تا حال یک سلسله مأموریت های کوچک نظارتی را انجام می دهد. ولفگنگ ریشتر، ناظر پیشین سازمان امنیت و همکاری اروپا و کارشناس امنیتی کنونی انجمن علوم و سیاست در برلین، می گوید: "این مأموریت ها از سوی مردم جدی گرفته نشده اند، ولی ما تا حال، به اساس سند ویانا، چندین بازرسی را انجام داده ایم."

ریشتر می افزاید که روسیه تا کنون با فعالیت های سازمان امنیت و همکاری اروپا در امتداد مرزش موافقت کرده است، اما نظر به توافقات این فعالیت ها محدود اند و به زودی به حد نهایی مجاز می رسند.

پوتین هنوز نمی داند که چه می خواهد

همین مسأله یکی از دلایل اساسی است که فرانک والتر شتاینمایر وزیر خارجۀ آلمان روی یک مأموریت گسترده تر سازمان امنیت و همکاری اروپا در شرق و جنوب اوکرایین پافشاری می کند. در این مناطق بیشتر روس تبار ها زندگی می کنند که اساساً نسبت به کیف بیشتر به مسکو تمایل دارند. از همین رو غرب نگران است که رئیس جمهور روسیه در این مناطق نیز همان گونه عمل کند که در کریمیا کرد، یعنی به تحریک روس تبارها و ایجاد ناآرامی های کوچک و بالاخره راه اندازی یک همه پرسی در مدت کوتاه، دست بزند. میشائیل گاهلر، نمایندۀ پارلمان اروپا از حزب دموکرات مسیحی آلمان می گوید: "پوتین هنوز تصمیم مشخصی ندارد که تا چه حدی می خواهد پیش برود. تصمیم او بستگی به این دارد که ما تا چه حدی واضحاً واکنش نشان می دهیم".

به گفتۀ گاهلر با یک مأموریت بزرگ و فوری سازمان امنیت و همکاری اروپا شاید وضعیت در منطقۀ صنعتی دنسک، که تازه دچار تلاطم خفیف شده است، دوباره آرام گردد. درست به همین خاطر وزیر خارجۀ آلمان هم از یک زمان کوتاه حرف می زند و می گوید چنین مأموریتی برای دو هفته بعد دیر خواهد بود.

حضور بین المللی ارعاب آمیز خواهد بود

به اساس پیشنهاد تم گولدیمان، رئیس فعلی شورای سازمان امنیت و همکاری اروپا، حدود 100 ناظر ملکی و نظامی باید برای شش ماه به شرق اوکرایین اعزام گردند. ولفگنگ ریشتر، که در شمار زیادی از همچو مأموریت ها سهم داشته است، می گوید: "نخست باید از خود محل اطلاعات به دست بیایند. این مهم است زیرا تا حال از هر دو جانب افواهات زیاد وجود دارد و ما نمی دانیم به کدام اساس از راه سیاسی عمل کنیم". اما از مأموریت سازمان امنیت و همکاری اروپا انتظارات بیشری می رود. به قول ریشتر تنها حضور ناظران بین المللی می تواند وضعیت را مهار سازد. او می افزاید: "کسی که برای یک حمله آمادگی بگیرد، نمی خواهد این کار را در حضور ناظران بین المللی انجام بدهد و تحت نظر جهانیان قرار بگیرد."

اما مشکل در این است که برای تصویب همچو مأموریت بزرگ سازمان امنیت و همکاری اروپا باید همه 57 کشور عضو این سازمان، به شمول روسیه، با آن موافقت کنند. هرچند پوتین در یک صحبت تلفونی با انگلا مرکل صدراعظم آلمان با چنین مأموریتی موافقت نشان داد، اما در مورد این که او به چه تعداد ناظران سازمان امنیت و همکاری اروپا را اجازه می دهد و با کدام مأموریت و برای چه زمانی موافقت می کند، چیزی نگفت.

اگر روسیه حالا با اعزام تقریباً 100 ناظر بین المللی به شرق اوکرایین از حق ویتوی خود کار گرفته و آن را رد کند، در آن صورت این شک بیشتر می شود که مسکو تنها به شبه جزیرۀ کریمیا اکتفاء نکرده و شرق اوکرایین را نیز به صورت جدی زیر نظر دارد. در آن صورت تشدید تعزیرات از سوی غرب علیه روسیه اجتناب ناپذیر خواهد بود.