اردوغان در پی گسترش قدرت در قفقاز جنوبی است

ترکیه خود را قدرت محافظ آذربایجان، جمهوری شوروی سابق می داند. جمعیت هر دو کشور دارای شباهت های قومی و زبانی است. پس از استقلال دولت کوچک آذربایجان در دریای خزر در سال ۱۹۹۱، دکترین "دو کشور، یک ملت" به سرعت تأسیس شد. هر دو کشور (آذربایجان و ترکیه) با همین شعار روی روابط دو جانبه شان تأکید می کنند.

جمهوری آذربایجان از اواسط دهه ۱۹۹۰ هرازگاهی با نیروهای ارمنی وارد درگیری می شود. این درگیری ها از برخورد مرزی تا جنگ های ملموس اند. یکی از دلایل درگیری ها بیشتر مناقشه روی منطقه قره باغ کوهستانی است که در سطح بین المللی به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان شناخته می شود، اما برای ارمنستان یک کشور مستقل است. ارمنی ها پس از درگیری نظامی، از سال ۱۹۹۴ کنترول این منطقه را به دست دارند.

به تاریخ ۱۲ جولای امسال، درگیری خونین دیگری بین این دو بازیگر در شهر شمالی ارمنستان "تاووش" رخ داد. براساس اطلاعات رسمی، ۱۷ نفر که عمدتا سرباز بودند کشته شدند. هر دو کشور طرف مقابل را مقصر می دانند و این حادثه را متفاوت بیان می کنند.

انقره به کمک می شتابد

انقره به طور معمول از آذربایجان حمایت می کند. پس از لفاظی شدید از سوی حلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه، به گوش رسید که در این واقعه تنها ارمنستان را مقصر عنوان کرد: «درد ترک های آذربایجان درد ما نیز است.» او در ادامه گفته که ارمنستان قیمت این کاراش را خواهد پرداخت.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه پیش از این در یک عملیات جنگی چهار روزه در سال ۲۰۱۶ اعلام كرد كه در صورت بروز حالت اضطراری، "تا پایان" از جمهوری آذربایجان حمایت خواهد كرد.

این بار، حکومت ترکیه تنها به اعتراض های لفظی اتکا نکرده، بلکه همانطور که خبرگزاری ترکی "انادولو" گزارش داده است، این دو کشور از اول تا دهم ماه آگوست می خواهند تمرینات نظامی را در نزدیکی باکو و قره باغ کوهستانی انجام دهند. نیروهای هوایی هر دو کشور نیز عملیات مشترک جنگی را امتحان کردند. براساس گزارش این خبرگزاری، هلیکوپترهای نیروی هوایی ترکیه فرود آمده اند و از جانب مقامات آذری پذیرایی گرم شده اند.

تهدیدی برای ثبات و امنیت

آنا کاراپتیان، مدیر مرکز استراتیژیک "تجزیه و تحلیل داده ها"، گفته است که این تمرینات نظامی که برنامه ریزی شده است، یک اشاره ویرانگر را با خود دارد. او در ادامه گفت: «این خود توضیح می دهد که پس از درگیری های اخیر در تاووش، كه توسط آذربایجان برانگیخته شده است و پس از لفاظی های بی سابقه از سوی ترکیه، تمرینات نظامی به امنیت و ثبات در منطقه كمک نمی كند.»

او در ادامه می گوید: «ترکیه عاملی مخرب در مناقشه قره باغ است. حمایت نظامی از ترکیه باید به عنوان تهدیدی برای ارمنستان تلقی شود و باید جامعه جهانی به این مساله رسیدگی کند.»

از طرف دیگر، هاکی کازین، از دانشگاه یدیتپه استانبول از تمرینات مشترک اردوی هر دو کشور حمایت می کند. این کارشناس روابط بین الملل می گوید: »این تمرینات بسیار مهم است که در آن نیروهای زمینی و هوایی و نیروهای ویژه شرکت می کنند. (...) ترکیه در تلاش است تا با استفاده از قدرت نظامی صلح و ثبات را در منطقه به وجود بیاورد.»

کازین یادآوری می کند که منافع اقتصادی نیز به ثبات در قفقاز بستگی دارد. او همچنین می گوید که جمهوری آذربایجان سرشار از منابع طبیعی است، سالانه میلیاردها متر مکعب گاز طبیعی از آنجا به اروپا منتقل می شود. تعهد ترکیه همچنین به نفع اروپایی ها خواهد بود.

انقره به دنبال تامین گاز از آذربایجان

ترکیه همچنین به دلایل اقتصادی به کشور کوچک در دریای خزر علاقمند است. آذربایجان همراه با گرجستان یک دهلیز مهم انرژی برای ترکیه است. خط لوله گاز طبیعی ترانس-آناتولین که از دو سال به این طرف به بهره برداری رسیده است، خط لوله گاز ترانس قفقاز و خط لوله گاز قفقاز جنوبی از میان هر دو کشور می گذرد. هر یک از این خطوط لوله گاز طبیعی از دریای خزر، به شبکه توزیع گاز ترکیه گاز پمپ می کنند. جمهوری آذربایجان در سال های اخیر به یکی از مهمترین تأمین کنندگان انرژی در ترکیه تبدیل شده است.

این امر عمدتاً به این دلیل است كه ترکیه تلاش های بیشتری را برای كاهش وابستگی انرژی از گاز روسیه انجام می دهد. تاکنون ترکیه اکثراً گاز طبیعی از روسیه دریافت کرده است که خط لوله گاز "بلو استریم" از طریق دریای سیاه گاز را به ترکیه انتقال می دهد. خط لوله جدید ترکیه "ترکیش استریم" که در اوایل سال جاری افتتاح شد، تقریباً ظرفیت لوله قدیمی را دو برابر کرده است.

بدیهی است که این یک اشتباه استراتژیک ترکیه باشد: چه در جنگ داخلی لیبیا و چه در درگیری در منطقه شمال غربی سوریه ادلب، مواضع ترکیه و روسیه نمی توانست متفاوت تر باشد. همچنین درگیری آذربایجان و ارمنستان، منافع دو قدرت منطقه ای را در برابر هم قرار داده است.

این واقعیت که انقره به طور فزاینده در حال تبدیل شدن به حامی آذربایجان در منطقه است، توسط کرملین مشاهده می شود. کریم هاس، کارشناس ترکیه روسیه از مسکو تصور نمی کند که تمرین های نظامی که برای اول آگست امسال برنامه ریزی شده است، باعث ایجاد تنش بین انقره و مسکو شود.

با این حال، به باور هاس این امر می تواند به زودی تغییر کند: «شواهد و اسنادی وجود دارد که نشان می دهند حکومت ترکیه می خواهد یک پایگاه نظامی دائمی در آذربایجان تأسیس کند.» این امر می تواند زمینه تنش های جدی بین انقره و مسکو را به فراهم گرداند.

دلیل نگرش تردید آمیز حکومت روسیه به آروزو های سلطه گرایانه ای ترکیه به این دلیل است که مسکو نیز در منطقه معاملات تجاری انجام می دهد. شرکت های انرژی روسی مانند گازپروم انحصار عرضه گاز به ارمنستان و قره باغ را دارند. اما نه تنها این: روسیه خود را به عنوان نیروی محافظ ارمنستان، دشمن آذربایجان می داند. نیروهای مسلح روسیه از سال ۱۹۹۵ به این طرف یک پایگاه نظامی  که تنها ۱۵ کیلومتر از مرز ترکیه فاصله دارد، ایجاد کرده است.

nk, rsh (Daniel Derya Bellut, Deger Akal, Hilal Köylü)