ترور ربانی و دورنمای مصالحه با طالبان

چگونگی ترور برهان الدین ربانی نیز سوال هایی را خلق کرده است. گفته شده فرد انتحاری بدون بازرسی امنیتی وارد خانه ربانی شده است. احمد ولی مسعود گفت که «تعدادی از مسوولین بلندپایه دولت به استاد ربانی قبلاً تیلفون کردند و اصرار کردند که حتماً باید این اشخاص را ببیند، چرا که نفر مهم است».

احمد سعیدی، یکی از کسانی که در جریان این حوادث قرار دارد، به دویچه وله گفت که رحمت الله واحدیار، وزیر مهاجران حاکمیت طالبان و فعلاً عضو شورای عالی صلح، یکی از سازمان دهندگان دیدار افراد انتحاری با ربانی بوده است. او گفت: «کسی که انتحاری کرده سه شب در خانه واحد یار بوده. وقتی به دروازه استاد ربانی رسیده، او گفته که تلاشی نکنید».

هنوز واضح نشده است که روند صلح تحت رهبری آقای ربانی به کجا رسیده بود. اظهارات انتقادی اخیر او از طالبان، نشان دهنده این بود که موفقیتی در تلاش های صلح نداشته است. فهیم دشتی، روزنامه نگار در کابل می گوید اگر شورای عالی صلح دست آوردی می داشت، رییس اش کشته نمی شد.

در برداشت نخست، غالب تبصره ها بر این نکته متمرکز است که طالبان با ترور ربانی مساله مصالحه را بی مفهوم ساختند. فهیم دشتی، روزنامه نگار در کابل می گوید:« یکی از نتایج منفی خوش بینی در مورد صلح را با مرگ ربانی دیدیم. طالبان در برابر هر درخواست صلح خشونت کرده اند و ادامه اش نیز چنین خواهد بود».

اما ربانی از دو جهت در روند مصالحه با طالبان مهم بود و به همین دلیل بود که حامد کرزی او را به عنوان رییس شورای صلح تعیین کرده بود. سیف الدین سیحون، استاد دانشگاه کابل می گوید: «ربانی، بازیگر کاریزما، با خوی نرم و انعطافی که داشت بسیار نفوذ می کرد، و همیشه در قضایای سیاسی افغانستان دخیل بود، یک مهره درشت تحولات سیاسی افغانستان بود. چهره ها و روابطی در تمام نقاط افغانستان برای خود ایجاد کرده بود». برای حامد کرزی بسیار دشوار خواهد بود که شخصی مانند ربانی را برای ریاست شورای عالی صلح پیدا کند.

نکته دوم این که ربانی به نحوی از ایتلاف شمال که نیروی ضدطالبانی قلمداد می شود، نمایندگی می کرد. تلاش های صلح تحت رهبری ربانی اگر به نتیجه می رسید، موضع جبهه ضدطالبانی را کمرنگ می کرد و به نتیجه مذاکرات عمومیت می بخشید.

هرچند بسیاری معتقدند که ربانی نمی توانست هسته اصلی طالبان را به مذاکره بکشاند، زیرا این کار برای افغانستان دشوار به نظر می رسد، اما ممکن است او می توانست با جذب برخی فرماندهان طالبان، شکافی در نیروی جنگی این گروه ایجاد کند. و همین ترس او را برای طالبان و حامیان آنها، چهره مهم ساخته بود.

اظهارات سخنگویان طالبان در مورد قتل ربانی نیز گویای چند دستگی این گروه است. خبرگزاری ها قبلاً به نقل از یک سخنگوی طالبان گزارش دادند که این گروه مسوولیت این قتل را پذیرفته است، اما بعداً طالبان در یک وب سایت گفتند که در این رابطه، تبصره ای نمی کنند.

برهان الدین ربانی در حالی ترور شد که به نظر می رسد تحولاتی در افغانستان و منطقه در جریان است. از جمله، فشار ایالات متحده امریکا بر پاکستان بیش از هر زمان دیگری افزایش یافته است. افغانستان گفته است که در آینده نزدیک پیمان استراتژیک با امریکا امضا خواهد کرد. از سوی دیگر، گفته می شود قرار است نمایندگی سیاسی برای طالبان در قطر باز شود. این مساله نشان می دهد که ممکن است بخش هایی از طالبان به روند صلح نزدیک شده باشند.

احمد سعیدی، تحلیلگر امور سیاسی افغانستان می گوید قتل ربانی بدون استخبارات منطقه ممکن نبود. او می افزاید: «ترور استاد ربانی روی یک پلانی صورت گرفت که وقتی او ترور شود شاید تروریست ها به این امید بودند که بین اقوام پشتون و تاجیک جنگی آغاز شود و این جنگ به نفع پاکستان تمام شود».

دورنمای مصالحه

ترور برهان الدین ربانی منجر به افزایش مخالفت ها علیه مصالحه با طالبان خواهد شد. در عین زمان، کشته شدن ربانی و سوال هایی که در این رابطه وجود دارد، در افغانستان به تیوری توطیه دامن زده است. اعضای شورای عالی صلح گفته اند که این روند را ادامه می دهند.

تقریباً اکثر کارشناسان به این نظرند که ترور ربانی به روند مصالحه با طالبان آسیب زد. عزیز بختیاری، استاد دانشگاه خصوصی کاتب در کابل می گوید: «کشته شدن ربانی فکر می کنم بر روند پروسه صلح تاثیر منفی خواهد گذاشت و از طرف دیگر احتمال این وجود دارد که یک شکاف قومی را در افغانستان ایجاد کند که البته برای افغانستان بسیار مضر خواهد بود».

احمد سعیدی می گوید: «با کشته شدن استاد ربانی روند صلح و مصالحه با بن بست مواجه می شود و در حال حاضر امیدی به روند صلح وجود ندارد. روند وحدت ملی افغانستان هم خدشه دار می شود و خطری وجود دارد که وحدت ملی با چالش مواجه شود». در عین زمان، این احتمال نیز مطرح است که ممکن است ترور ربانی در پی هراس از به نتیجه رسیدن مذاکرات با بخش هایی از طالبان باشد.

مارشال محمد قسیم فهیم، معاون اول رییس جمهور افغانستان گفت که این حادثه تروریستی بوده و توسط دشمنان افغانستان سازمان داده شده بود. فهیم مشخصاً به ادامه مصالحه با طالبان تاکید نکرد، اما گفت: «کوشش می کنیم که در وطن ما صلح و آرامش استقرار پیدا کند، این که به کدام شیوه، ایجاب می کند که دولت افغانستان در مورد تصمیم بگیرد».

عارف فرهمند

ویراستار: روح الله یاسر