بابی یار: سالروز تاریکی در اوکرایین

واسیلی میخائیلوفسکی در اواخر ماه سپتمبر سال ۱۹۴۱ فقط چهار سال عمر داشت. آن روزها اعلامیه هایی در اطراف کییف پایتخت اوکرایین که تحت اشغال آلمان نازی بود پخش شد که به "همه یهودی ها" فرمان داده شده بود که در منطقه ای در حومه شهر جمع شوند. واسیلی آن روز را به خوبی به یاد دارد.    

واسیلی که یکی از بازمانده های بابی یار است، می گوید: «روزی فوق العاده زبیا، آفتابی و واقعا طلایی در پاییز بود». وی می افزاید: «شمار زیادی از مردم راه می رفتند. آنها لوازم خانه شان را نیز در گادی ها به همراه داشتند».

واسیلی تنها عضو بازمانده از خانواده اش بود. مادرش اندکی پس از به دنیا آمدنش مرده بود. پدرش به حیث سرباز ارتش سرخ زندانی شده بود، از اسارت فرار کرده بود و پس از بازگشت به خانه اش در کییف با شلیک گلوله به قتل رسیده بود.

دایه اش اناستازیا فومین گفت که نادیا سرپرست بلاک آپارتمان شان باید "این کودک یهودی را به بابی یار می برد". واسیلی به یاد می آورد که نادیا که "چندان زیبا نبود، اما بسیار مهربان بود" این دستور را عملی کرد. صبح روز بعد هردو راهی دره ای عمیق در هفت کیلومتری شمالغرب کییف شده و به هزاران انسان دیگر پیوستند که آنجا بودند.

واسیلی می گوید: «من خسته بودم و در یک گادی نشستم که دیگر کودکان نیز بودند. خریطه های زیاد و اسباب بازی های زیادی در آن گاری بود. این بسیار خوشم آمد». او اضافه می کند: «من بسیار خوش بودم. چون فکر می کردم که این یک مظاهره  مثل روز می یا روز انقلاب است. من به نادیا گفتم که لطفا برایم یک پوقانه و یا یک پرچم کوچک بخر» اما آن روز، روز رخصتی و تفریح نبود.

هولوکاست با گلوله

به هرحال آن روز چیزی بسیار دورتر از تعطیلات بود. چیزی که اتفاق افتاد، بزرگترین تیرباران گروهی قتل عام توسط نازی های آلمانی بود که در جریان جنگ جهانی دوم صورت گرفت. در جریان دو روز نزدیک به 34 هزار یهودی در بابی یار یا "دره زن کهنسال" به قتل رسیدند.

واسیلی میخائیلوفسکی چهار ساله و نادیا به دره نزدیک تر می شدند؛ جایی که پولیس محلی استخدام شده توسط آلمان یا  "پولیسای" مردم را در کنار جاده به صف کشیده بود و به زور آنان را به قتلگاه می فرستاد.     

واسیلی می افزاید: «هیچ کسی برگشته نمی توانست. آنها مردم را می زدند. با برچه سلاح تیله شان می کردند و مجبورشان می کردند داخل جاده ای پیش بروند که دیگر گنجایش نداشت. آنها را می زدند که تندتر راه بروند. بنابراین ما به نوعی مانع رسیدیم».

واسیلی اضافه می کند که در مسیر راه یک سگ نادیا را گزید و از پشت سر نیز لت و کوب می شد، چنانکه افتاد و سرش به یک مانع آهنی برخورد کرد و غرق در خون شد.

این بازمانده به یاد می آورد که نادیا پاسپورتش را بیرون کرد و به پولیس گفت: «من اوکرایینی هستم. من اوکرایینی هستم. یکی از نگهبانان از گریبانش گرفت و او را به پشت کشاند و به سوی دروازه ای کوچک اشاره کرد و گفت این طفل  را به آنجا ببر».

وقتی این دو به کنار رفتند، شاهد آنچیزی بودند که برای دیگران اتفاق افتاد. کسانی که به پایان رسیده بودند. واسیلی می گوید: «ما صدای فریادهای توام با ترس را شنیدیم. طیاره ها با ارتفاع کمی پرواز می کردند و صداها را محو می کردند.  موسیقی بلندی از جای دیگری پخش می شد».

فرصت فرا می رسد

برای ده ها سال  جای آنچه در بابی یار اتفاق افتاد در تاریخ اوکرایین خالی بود. مقامات شوروی سابق از به رسمیت شناختن این روز خودداری کردند، اما بعدها در محل مجسمه ای برنزی را به رسم یادبود ساختند که آن هم فقط بیانگر رنج و درد "شهروندان شوروی" خوانده می شود. 

در آخرین روزهای عمر اتحاد جماهیر شوروی، گروهی از یهودی های شوروی بنایی برای یادبود از یهودیان به گونه ای موقر تر در محل ساختند. بعدها در پی استقلال اوکرایین، دولت این کشور از شصت و پنجم تا هفتادمین سالروز این رویداد با مراسم گسترده تری یابود می کند.

برای هفتاد و پنجمین سالروز این رویداد خونین، حالا مقامات اوکرایینی و رهبران جهان با مقیاس کامل برنامه ای را در نظر گرفته اند که شامل کنفرانس ها، نمایش های فیلم، نمایشگاه عکس و نمایشگاه های تاریخی می باشد. این برنامه ها امسال با مراسمی بزرگ در سالروز این رویداد با اشتراک یواخیم گاوگ رئیس جمهور آلمان آغاز خواهند شد.

فعالان یهودی نمی خواهند یابود از این قتل عام فقط سالانه با برگزاری مراسم خلاصه شود؛ بلکه می خواهند در نزدیکی این منطقه موزیم هولوکاست بسازند. سازمان کانادایی "تلاقی یهودی های اوکرایین" نیز از طرح دیزاین و ساختمان این موزیم در محل حمایت کاملش را اعلام کرده است.

اما برای ساختن این موزیم هولوکاست در بابی یار یک چالش هم وجود دارد. این تنها یهودی ها نبودند که قربانی آن رویداد شدند، بلکه روماها، اوکرایینی ها، روس ها و معلولان جسمی و ذهنی نیز گروه های دیگری بودند که در جریان این جنگ ویرانگر به قتل رسیدند.

گفته می شود که تقریبا دو سوم جمعیت قریب به ۱۰۰ هزار نفری که به قتل رسیده اند یهودیان بوده اند. با آنهم برخی نگرانی ها از این وجود دارد که گورهای دسته جمعی محل به عنوان مقبره های چند ملیتی معرفی گردند؛ همچنان که مقامات اوکرایینی نیز اندکی هراس دارند که بابی یار به عنوان یکی از مراکز هولوکاست معرفی گردد. 

مانند  این اختلافاتی هم از سوی گروه های ملی گرای اوکرایینی با برگزاری چنین مراسمی وجود دارد؛ چراکه آنها نیز به خاطر شامل بودن اعضای اعدام شده سازمان اوکرایینی های ملی گرا در جریان جنگ در گورهای دسته جمعی بابی یار خواهان مراسم بزرگداشت از آنان هستند.

این حزب راستگرای اوکرایینی "او.یو.ان" در جریان جنگ جهانی دوم متحد نازی های آلمان بود و متهم است که در هولوکاست شرکت داشته است. تلاش برای برگزاری مراسم رسمی به شمول شرکت ملی گرایان با شکست مواجه شده، اما به هرحال برگزار کنندگان می گویند که مراسم  بزرگداشت امسال و دامنه های آموزشی اش در تاریخ اوکرایین بی سابقه خواهد بود.