بحران در عراق؛ فرصتی برای یک کردستان مستقل؟

در حالی که در بخش های بزرگی از عراق هرج و مرج حاکم است، منطقه خودمختار کردستان در شمال کشور یک منطقه آرام باقی مانده است. اگر چه نیروهای کرد در مبارزه بر سر منطقه نفت خیز کرکوک درگیر بودند، و از موصل، سامرا و تل عفر صدها هزار پناهنده را پذیرفته اند، اما زندگی در این منطقه به صورت عادی پیش می رود.

با توجه به پیشروی اسلام گرایان در بقیه مناطق عراق، برای کردها دریچه برای ثبات منطقه شان باز شده است تا خود را تحکیم بخشند و قلمرو کوچک اما امن خود را تقویت کنند. تصرف شهر کرکوک توسط پیشمرگ های کرد به دلیل موجودیت نفت، این احساس را بیشتر تقویت می کند.

همین که درگیری ها پایان پیدا یابند، به قول برخی از ناظران یک کردستان کاملاً مستقل ایجاد خواهد شد. با این حال، اگر چه یک دولت مستقل کردی برای کردها در سراسر جهان یک مسأله اعتقادی است، اما برخی با شک و تردید به این مسأله می نگرند و این سوال مطرح می گردد که آیا اکنون زمان مناسب برای تحقق بخشیدن به این رویا است؟

استقلال مستلزم سازماندهی است

هیوا عثمان، اهل اربیل است که در منطقه خودمختار کردستان موقعیت دارد. او که مقاله نویس و مشاور رسانه یی جلال طالبانی، رئيس جمهور پیشین عراق است، وبلاگی به نام "اندیشه هایی از عراق" دارد. او می گوید : «عراق 2 در برابر 0 آغاز شده است. با قواعد ویژه و منطق خاص خودش». او اضافه می کند: «اگر یک کردستان جدید و مستقل ایجاد گردد، این کردستان وابسته به کشورهای همسایه اش، همچنان وابسته به پویایی بین المللی در این منطقه و نیز وابسته به برخورد حکومت مرکزی با این بحران می باشد. همچنان وابسته به سیاست های درونی کردی نیز می باشد. وابستگی به سیاست های داخلی کردی نیز وجود خواهد داشت. اگر ما صادق باشیم: اگر آنها فردا به ما بگویند که خوب، کردها، شما استقلال خود را دارید - ما چگونه با این مسأله برخورد خواهیم داشت؟ نفت به چه کسانی تعلق خواهد داشت؟ ایران و ترکیه در این مورد چگونه فکر خواهند کرد؟ چگونه باید با این واقعیت جدید برخورد کرد؟».

این پرسش ها بدیهی است که برای حکومت خودمختار کردستان نیز مطرح است؛ اما برخورد محتاطانه می کند. فلاح مصطفی باقر، وزیر امور خارجی اداره خودمختار کردها می گوید که فعلاً هدف ما استقلال نیست. اولویت ما حفاظت از منطقه و مردم ما می باشد». او اضافه می کند: «ما نفوذ بیشتر اقتصادی و سیاسی را تقاضا می کنیم و ما می خواهیم سرنوشت خود را خود ما تعیین کنیم».

مصطفی باقر می گوید که اگر نوری المالکی، نخست وزیرعراق با گروه های مختلف سیاسی و قومی در کشور، رفتار درست می داشت، کشور در چنین یک وضعیت ناامید کننده قرار نمی داشت. او اضافه می کند: «اگر در بغداد یک سیاست معقول و سالم پیش برده می شد و تقسیم قدرت وجود می داشت، می شد از وقوع این بحران جلوگیری کرد». باقر می گوید به دلیل متمرکز بودن قدرت، تبعیض در جوامع مختلف و عملکرد اقتدار گرایانه نوری المالکی، چنین کاری صورت گرفته نتوانست.

نفت، مسأله کلیدی است

کردها نیز باید تصمیم بگیرند که آیا آنها قادر به صرف نظر کردن از 17 درصد بودجه عراق می باشند یا خیر؟ این بودجه را قانون اساسی برای آنها تضمین کرده است. از آنجا که حکومت خودمختار کردها و بغداد از دیر زمانی بالای قرارداد صدور نفت با هم در مناقشه اند، در حال حاضر بغداد برای اربیل پول نمی فرستد. به همین دلیل در مناطق کردنشین، مقامات حکومتی و پیشمرگها یا جنگجویان کردی عراق، پول به دست نمی آورند و همه خدمات غیر ضروری در حالت تعلیق درآمده است.

حکومت خودمختار کردستان (اقلیم کردستان) تمام امید اقتصادی اش را به نفت بسته است. این منطقه بر اساس تخمین ها 45 میلیون بشکه نفت و همچنین دارای ذخایر گاز قابل توجه است. در حال حاضر کردستان تنها 17 درصد از درآمد نفت از منطقه کردی به دست می آورد؛ اما 17 درصد از تمام درآمدهای نفتی عراق را نیز کسب می کند. از ماه دسمبر سال گذشته میلادی، نفت از طریق یک پایپ لاین جدید به ترکیه صادر می شود.

رود تورنتون، کارشناس نظامی در کینگز کالج لندن می گوید این پرسش که کردستان چگونه نفت خود را به بازارهای بین المللی انتقال می دهد، مورد علاقمندی زیادی قرار دارد. او اضافه می کند: «این پاپ لاین جدید یگانه راهی است که حکومت خودمختار کردستان بدون حمایت بغداد، می تواند مخارج مالی خود را تمویل کند» . تورنتون می گوید: «این کار باعث خرسندی ترکیه شده است زیرا این کشور از این طریق، کردستان را در دست خود دارد. بر این اساس، حکومت خودمختار کردستان تنها می تواند با رضایت ترکیه نفتش را صادر کند و به فروش برساند. به این ترتیب مثلاً ترکیه می تواند توقف حمایت کردها در سوریه را تقاضا کند. این کار در برخی از بخش های اربیل با پیشانی باز شنیده نخواهد شد».

در شمال یک پایپ لاین دیگر نیز وجود دارد که از کرکوک تا به ترکیه امتداد دارد. این دوازده درصد از ذخایر نفت عراق را فراهم می کند. با این حال، همواره این پایپ لاین مورد حمله گروه تروریستی داعش (دولت اسلامی عراق و شام) قرار می گیرد. ترنتون می گوید: «حتی اگر کرکوک را فتح هم کرده اند، اما تا زمانی که آنها نفت را در دست ندارند، هیچ معنی برای شان ندارند».

فلاح مصطفی باقر، وزیر امور خارجه حکومت خودمختار کردستان می گوید تا پایان سال، کردستان به تنهایی به طور کامل قادر به تکافوی نیازمندی هایش بدون حمایت بغداد است. بزرگترین درآمد کردستان از ناحیه نفت خواهد بود. او اضافه می کند: «با این حال، طبعاً ما می خواهیم منابع اقتصادی بیشتری داشته باشیم. به ویژه می خواهیم توجه بیشتر در بخش اقتصاد خصوصی داشته باشیم. به طور عمده به کشاورزی، صنعت و سیاحت. ما یک سیاست اقتصادی سالم داریم».

مشکلات سیاسی داخلی

اما در صورت استقلال کردستان، تنها استقلال اقتصادی از بغداد، پایتخت عراق مطرح نیست بلکه از لحاظ سیاست های داخلی نیز باید اصلاحات به وجود آید.

چند سال پس از خودمختاری کردستان در سال 1991، جنگ داخلی خونین در منطقه آغاز گردید. در این جنگ ها حزب دموکرات کردستانو اتحادیه میهنی کردستان دخیل بودند.در پایان جنگ در سال 1997، هر دو وارد یک اتحاد استراتژیک شدند و در یک تشکیل منطقه یی خودمختار کردستان با هم ائتلاف کردند. با این حال، نفوذ اتحادیه میهنی کردستان در سال های اخیر کاهش پیدا کرده است؛ زیرا جلال طالبانی، رهبر حزب هنوز از سکته مغزی بهبود نیافته است که در سال 2012 دچار آن گردید. در نتیجه اعضای سابق این اتحادیه یک حزب جدید راتاسیس کردند.

جناح های مختلف کرد، موفق شدند که در هفته روان میلادی یک کابینه را تشکیل دهند؛ نه ماه پس از انتخابات پارلمانی. برای اتحادیه میهنی کردستان، دشوار است تا با نقش جدید و نفوذ کمترش کنار بیاید. اگر چه دژ این حزب کرکوک تحت کنترل کردها است، اما چنان معلوم می شود وقتی که استقلال کردستان مطرح شود، اختلافات جدید داخلی اجتناب ناپذیر است. به ویژه که این حزب روابط نزدیکی با تهران دارد و در برابر ایران همیشه بر علیه جدایی از بغداد سخن گفته است.

گسترش اسلامگرایان

هیوا عثمان، مقاله نویس می گوید افزایش اسلامگرایی در منطقه آرمان استقلال کردستان را تهدید می کند. او اضافه می کند: «ما بیشتر از پیش درکردستان مردان را با ریش های بلند و زنان را با حجاب بر چهره شان در خیابان ها می بینیم». او اضافه می کند: «اگر به ایستگاه های رادیویی مختلف گوش دهیم، تنها در تمام جریان روز موعظه به گوش می رسد».

کردستان نمی تواند از طریق جنگ، به استقلال دست یابد.عثمان اضافه می کند که تنها از طریق مذاکره می تواند استقلال به دست آید؛ اما پیش شرط آن ثبات در منطقه است. سرانجام از این طریق اسلامگرایان ناکام خواهند بود.

امیدواری برای یک آینده بهتر

کردها، مشتاقانه منتظرند که چگونه بحران در کشور سیر تکامل اش را طی می کند. فلاح مصطفی باقر اضافه می کند: «ما منتظر هستیم که ببینیم چگونه یک عراقی خواهیم داشت؟» او همچنان می گوید در یک کشور چند قومی و چند ملیتی نیاز یک راه حل مناسب می رود. کردها و سنی ها باید این احساس را داشته باشند که آنها شرکای همدیگرند. مصطفی می گوید: «ما نمی خواهیم مسئول فروپاشی عراق باشیم. ما در جایی که بودیم می مانیم و به حفاظت کشور خود و مردم مان ادامه می دهیم. گذشته به اندازه کافی تلخ بود، ما عمیقاً چند پارچه شده بودیم. ما به آینده ای بهتر متعهد هستیم و برای این کار فعالیت می کنیم».