بحران غذایی در جهان: چهار گزینه بدیل در برابر گندم

جنگ در اوکرایین نه فقط وابستگی ما را به نفت و گاز روسیه آشکار کرد، بلکه نشان داد که چه مقدار عظیمی گندم از این منطقه به سراسر دنیا صادر می شود. روسیه و اوکرایین در لیست بزرگترین صادرکنندگان گندم دنیا به ترتیب در جایگاه های نخست و پنجم قرار دارند. این دو کشور جمعا بیش از ۲۰ درصد ذخایر غلات در سراسر دنیا را تولید می کنند.

بیشتر آن به خاورمیانه و افریقا ارسال می شود. مصر نیز از جمله این کشورها است و در سراسر دنیا بزرگترین واردکننده گندم به شمار می آید. ۸۰ درصد واردات مصر از روسیه یا اوکرایین است.

پس از این که قیمت ها در ماه های گذشته شدیدا افزایش یافت و موجودی گندم در بازار پیوسته کاهش یافت، حکومت مصر وارد عمل شد تا از گران شدن بیشتر قیمت ها جلوگیری کند.

مرتبط: افزایش قیمت آرد و گندم مردم افغانستان را به ستوه آورده است

سازمان خوراکه و زراعت ملل متحد (فائو) اعلام کرد، کمبود گندم «باعث کمبود بی سابقه مواد غذایی» در ساحل صحرا و در مناطق غرب افریقا شده است.  جنگ، زراعت در اوکرایین و صدور غلات از این کشور را  تا اندازه ای غیرممکن کرده است.

در کنیا، سومالیا و بخش های بزرگی از اتیوپیا امکان به خطرافتادن امنیت غذایی وجود دارد. تغییرات اقلیمی و به خصوص خشکسالی شدید در کشورهای غرب افریقا باعث کمبود بیشتر مواد غذایی می شود.

کارشناسان هشدار می دهند که میزان برداشت محصولات گندم به خاطر باران کمتر و با هر درجه گرمایش بیشتر زمین ممکن است که هفت درصد کمتر باشد.

حالا کشورهایی مانند مصر سعی می کنند روند تولید گندم در داخل را افرایش دهند و وابستگی شان را به اوکرایین و روسیه کاهش دهند. برای تضمین امنیت غذایی، حتی در بیابان نیز گندم کاشته می شود.  اما به این منظور به کود بیشتر و آب بیشتری نیاز است.

گندم (Triticum aestivum) که تحت عنوان گندم نرم یا به عبارت بهتر گندم معمولی نان نیز شناخته شده است. این نوع گندم به خاطر ریشه اش در برابر خشکسالی آسیب پذیرتر است. اما با این وجود در سراسر دنیا بسیار محبوب است. این نوع گندم بسیار پرثمر است و از آرد سفید آن می شود در مواد غذایی بی شماری استفاده کرد. این آرد تقریبا ۲۰ درصد از کالری های مصرف شده توسط انسان ها را تامین می کند.

به خاطر آسیب پذیری گندم و مشکلاتی که می تواند به خاطر مناقشه ها و تغییرات اقلیمی ایجاد شود، کارشناسان سعی دارند طیف گسترده تری از انواع مقاوم تر و پایدارتر غلات وارد بازار کنند.

در میان آن ها أنواع قدیمی تری هستند که خود را بهتر با اقلیم وفق می دهند و تحت شرایط متفاوت هم می توانند رشد و نمو کنند.

در این جا چهار نوع غله را به عنوان گزینه بدیل معرفی می کنیم که می توانند سهمی در پایان دادن وابستگی ما به گندم داشته باشند.

گندم تک دانه (Einkorn)

امروز گندم نان در قفسه های سوپرمارکیت های سراسر جهان وجود دارد. اما قبل از این که این نوع گندم پرورش داده شود، ده ها نوع «قدیمی» غلات در متفاوت ترین نقاط جهان، در زمین های مختلف و متفاوت ترین شرایط آب و هوایی پرورش داده می شدند.

گندم تک دانه یکی از این غله های اولیه و مقاوم است. احتمالا می شود آن را جایگزین گندم کنونی کرد. قدمت گندم تک دانه به دوران نوسنگی یا عصر حجر می رسد و به عنوان «گندم اولیه» شناخته شده است.  این گندم خود را به شرایط زمین های مختلف به خوبی وفق می دهد و در مقایسه با گندم مدرن در برابر بیماری ها مقاوم تر است.

افزون براین میزان پروتئین گندم تک دانه ۳۰ درصد بیشتر است. میزان نشاسته و گلوتن آن در مقایسه با گندم معمولی ۱۵ درصد کمتر است.

فریدریش لونگین، دانشمند زراعت در دانشگاه هوهن هایم که در جنوب آلمان قرار دارد، گفت: «گندم تک دانه منحصر به فرد است، چون میزان مواد معدنی آن که برای تغذیه بسیار مهم است، دو برابر انواع دیگر گندم است.»

گندم تک دانه در بخش های وسیعی از شوروی سابق، فرانسه و ترکیه کشت می شود. در بخش های بزرگی از اروپا نیز کشت آن به خوبی امکان پذیر است.

دانه آن پوست محکمی دارد و دانه های آن نسبت به گندم مدرن کوچکتر است. نکات منفی آن: میزان محصول برداشت شده در مقایسه با گندم نان کمتر است و در مزرعه ای با وسعت یکسان به نصف می رسد.

اما بر اساس یک کار تحقیقاتی، ویژگی قابل توجه این نوع گندم مانند گندم های قدیمی دیگر، توانایی تطابق آن به شرایط اقلیم و سهم آن در زراعت متنوع تر و پایدارتر است.

گندم دودانه یا گندم وحشی (Wilder Emmer)

گندم قدیمی یا دو دانه «اَمَر» یکی دیگر از غلات اولیه است که به خاطر بحران گندم ممکن است استفاده از آن دوباره معمول شود. مزیت های اصلی آن مقاومت زیاد در برابر تغییرات اقلیمی و توانایی مقاومت در برابر بیماری ها است.

یک کار تحقیقاتی در اسرائیل که انجام آن بیش از ۲۸ سال طول کشید، نشان می دهد که انواع وحشی گندم اَمَر در این طول مدت در معرض افزایش دو درجه ای حرارت قرار داشتند. اما جهش ژنتیکی آن ها به گونه ای بود که خود را با تغییرات اقلیم وفق دادند.

پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که گندم اَمَر با میزان زیاد الیاف خوراکی و تنوع ژنتیکی اش «بهترین امید ژنتیکی» برای ادامه توسعه انواع مدرن گندم است که به خاطر آسیب پذیری اش در برابر بیماری ها و تغییراتی که در آن در پی تغییرات اقلیمی ایجاد می شود، امروز امنیت غذایی را در بخش هایی از جهان به خطر می اندازد.

اما موجودی بذر گندم اَمَر نسبتا اندک است. این در حالی است که این نوع گندم در مصر قدیم بخش مهمی از پروسه تولید نان به شمار می آمد. امروز از آرد آن دوباره در سویس و ایتالیا برای پختن نان و یا تولید رشته استفاده می شود.

کرن زا (Kernza)

یک مشکل گندم نان این است که این گیاه را می شود فقط در فصل های مشخصی کشت کرد. گیاه گندم نان پس از برداشت می میمرد و باید هرسال از نو کاشته شود.

با توجه به این مشکلات، یک سازمان غیردولتی برای زراعت پایدار به نام «Land Institute» نوعی غله چند ساله به نام کرن زا تولید کرده است. مقر این سازمان در ایالت کانزاس ایالات متحده امریکا است.

ریشه های کرن زا در عمق زمین تا سه متر می رسد. یعنی این که این گیاه می تواند کربن بیشتری را از هوا جذب کند و ریشه های عمیق و با ریشه های عمیقش از زمین در برابر فرسایش بیشتر محافظت می کند.

از آن جایی که این گیاه چند ساله است، زمین در برابر خشکسالی مقاوم تر است و همزمان در انرژی و منابع لازم برای کاشت سالانه مجدد صرفه جویی می شود.

نانوایان، آشپزها و تولیدکنندگان آبجو از گندم کرن زا استفاده می کنند. روند تولید آن که با پیوند دو نوع مختلف گندم به دست آمده است، چندین دهه به طول انجامیده است.

سازمان «Land Institute » کرن زا را یک «تحول آینده نگرانه خواند که تولید آن بر پایه زراعت تجدیدپذیر و سازگار با اقلیم می باشد».

در سال ۲۰۲۱ در ایالات متحده امریکا و کانادا این نوع گندم در زمین هایی به وسعت ۴ هزار هکتار کاشته شد. در حالی که در سال ۲۰۱۹ وسعت این زمین ها به ۵۰۰ هکتار می رسید. این میزان می تواند به خاطر بحران جهانی غلات حتی به وضوح افزایش یابد.

ارزن

ارزن امروز برای صدها میلیون انسان در آسیا و افریقا یک ماده غذایی اصلی است. به گفته رابرت اون ینیکه، دانشمند اقتصاد زراعت در دانشگاه «Alex Ekwoeme Federal» در نایجریا، از جمله ویژگی های این ماده غذایی مقاومت بالا در برابر تغییرات اقلیمی، دوران کوتاه رشد و نشر اندک کاربن دی اکساید است. 

ارزن انواع مختلفی دارد که می توانند خود را با گرما و خشکسالی وفق دهند و در مقایسه با گندم، برنج یا جواری به آب بسیار کمتری نیاز دارند. افزون براین ارزن می تواند در همه جای دنیا کاشته شود، حتی در زمین هایی هم که مواد مغذی زیادی ندارند.

سازمان ملل سال ۲۰۲۳ را به عنوان سال ارزن نامگذاری کرده است و اعلام کرده از آن جایی که کاشت آن در بسیاری از کشورها رو به کاهش است «توانایی بالقوه ارزن برای غلبه بر تغییرات اقلیمی و امنیت غذایی به صورت کامل مورد استفاده قرار نمی گیرد.«

Me, pa/Stuart Braun