اعلام آتش بس در منازعه برسر نگورنی قره باغ

مذاکره در مورد آتش بس مدت ده ساعت تا ناوقت های شب گذشته دوام کرد. سپش سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه اعلام کرد که ارمنستان و آذربایجان روی آتش بس در منازعه نگورنی قره باغ توافق کرده اند.

قرار است این آتش بس از ظهر امروز شنبه آغاز شود. گفته شده است که طرف‌های درگیر می‌خواهند با استفاده از آن، زندانیان شان را تبادله کنند و اجساد سربازان را به کشور های شان انتقال دهند. افزون برآن هردوجانب بر آغاز «مذاکرات جدی» در باره آینده منطقه مورد منازعه، که از دهه هاسال به این سو ادامه دارد، توافق کرده اند.

روسیه در تلاش کاهش تشنج در منازعه بر سر نگورنی قره باغ می‌باشد و روشن ترین نشانه آن دیدار وزرای خارجه ارمنستان و آذربایجان در مسکو است. یک روز پیش از این دیدار، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه با الهام علی یف رئیس جمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان از طریق تلفون صحبت کرده بود.

در این منازعه صد ها سرباز و نیز مردم ملکی از هردوجانب کشته شدند، بعد از آنکه در ۲۷ سپتمبر منازعه قدیمی در این منطقه جنوب قفقاز باردیگر شعله‌ور شده است.

در نگورنی قره باغ بیشتر ارمنی ها زندگی می‌کنند که بعد از یک جنگ چندین ساله، از آذربایجان جدا شد. این منطقه بعد از آتش بس که در سال ۱۹۹۴ وضع شد، در سطح بین‌المللی به رسمیت شناخته نشده است، اما توسط ارمنستان مورد حمایت قرار می گیرد. اما از آن زمان به این سو، نبرد های محدودی همواره وجود داشته است که هردو جانب همدیگر را مسئول آن‌ها قلمداد می کنند.

خویشتن داری روسیه، مداخله ترکیه

باوجود تحولات دیپلوماتیک اخیر در مسکو، روسیه در این منازعه به صورت روشن از خویشتن داری کارگرفته است. کرملین با ابراز «نگرانی عمیق» از هردو جانب تقاضا کرده است که نبردهای مسلحانه را متوقف کنند. در رسانه‌های دولتی روسی، جنگ در نگورنی قره باغ، موضوع عمده می باشد.

اشتفان مایستر، مدیر دفتر امور قفقاز جنوبی در «بنیاد هاینریش بول» آلمان این خویشتن داری روسیه را «دومین مورد غیرمنتظره در پهلوی مداخله ترکیه» خواند. انقره با تبلیغات، در کنار آذربایجان قرار گرفته است. حکومت ارمنستان در ایروان ادعا کرده است که ترکیه از نظر نظامی نیز در منازعه فعال شده است، اما ترکیه آن را رد می کند.

اما مایستر در گفتگو با دویچه وله گفت که برعکس روسیه «قدرت حامی ارمنستان» نیست. اما از دید اووه هلبخ از «بنیاد علم و سیاست» در برلین، مساله این‌قدر واضح هم نیست. او به دویچه وله گفت که در این مورد «بعضی تبصره های نگران کننده» وجود دارد.

مسکو به عنوان میانجی «سازمان امنیت و همکاری اروپا»

روابط میان مسکو و ایروان بسیار نزدیک است. مردم این دو کشور را تعلق داشتن به شاخه ارتدوکس مسیحیت نیز باهم پیوند می دهد. ارمنستان به آن جمهوری های پیشین روسیه شوروی تعلق دارد که در برابر روسیه وفادار مانده است.

هردو کشور عضو «اتحادیه اقتصادی اوراسیا»، پروژه ادغام توسط مسکو می باشند. از نظر نظامی نیز هردو کشور شرکای همدیگر اند. روسیه در شهر گیومری ارمنستان یک پایگاه دارد و ارمنستان عضو «سازمان پیمان امنیت جمعی»، یک اتحاد نظامی بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی می باشد.

باوجود آن روسیه در منازعه نگورنی قره باغ به عنوان متحد ارمنستان موضع گیری نمی کند، بلکه به عنوان میانجی در چارچوب «سازمان امنیت و همکاری اروپا» عمل می کند.

روسیه در پهلوی ایالات متحده امریکا و فرانسه، که ریاست گروه «سازمان امنیت و همکاری اروپا» را به عهده دارد، در راستای حل منازعه در نگورنی قره باغ تلاش می‌کند که تا به حال بدون موفقیت بوده است.

دیدگاه‌های زیادی در این مورد وجود دارد که چرا روسیه در این منازعه تا این حد خویشتن داری می کند. اشتفان مایستر، مدیر دفتر امور قفقاز جنوبی در «بنیاد هاینریش بول» در این باره گفت: «بعضی ها می‌گویند که مسکو می‌خواهد پاشینیان نخست وزیر ارمنستان را مجازات کند، زیرا او در نتیجه یک انقلاب خیابانی به قدرت رسیده است.»

پاشینیان رهبر جنبش اپوزیسیون بود که در سال ۲۰۱۸ توسط پارلمان به عنوان نخست وزیر انتخاب شد. از دید روسیه، این تغییر قدرت خطرناک بوده است. هلبخ از «بنیاد علم و سیاست» نیز به این نظر است که روابط میان مسکو و ایروان، بعد از آنکه پاشینیان به قدرت رسید، سرد شده است: «مسکو هیچ علاقه‌ای به این امر نداشت که حکومت حزبی قدیمی سرنگون شود و یک حکومت دموکراتیک در ارمنستان رهبری را به دست گیرد». او افزود که اما مشارکت استراتیژیکی بدون تغییر مانده است.

خط سرخ مسکو

براساس یک نظریه رایج دیگر، برای روسیه «مداخله شدید ترکیه» در آذربایجان غیر منتظره بوده است. بعضی‌ها در مسکو نیز نظر مشابه دارند. اندری کورتونوف مدیر شورای امور روابط خارجی روسیه که یک نهاد تحقیقاتی است، در این باره گفت: «نخستن واکنش مسکو در مورد بروز جنگ این گمان را تقویت می‌کند که روشنگری روسیه، آمادگی درازمدت آذربایجان را در مورد تهاجم استراتیژیک در نگورنی قره باغ نادیده گرفته است».

روسیه از قرار معلوم می‌خواهد در این منازعه مداخله نکند. مسکو هم به ارمنستان و هم به آذربایجان اسلحه می‌فروشد و همواره تأکید کرده است که هردو کشور شریکش می باشند.

رئیس جمهور روسیه متوجه این نکته است که او نیازی به عمل نمی بیند، تا زمانی که ارمنستان خود مورد حمله قرار نگیرد. استیوپا سفاریان، مدیر «انستیتوت ارمنی برای امنیت و امور بین المللی» در ایروان به این باور است که این امر برای مسکو خط سرخ است که آذربایجان نباید از آن عبور کند. او افزود که هدف روسیه جلوگیری از یک جنگ بزرگ است.

اما از دید هلبخ از «بنیاد علم و سیاست»، نقش روسیه به عنوان «قدرت نظم در قفقاز جنوبی، واضحاً مورد چالش قرار می گیرد». اما در میان کارشناسان هیچ کسی به این باور نیست که روسیه از ارمنستان کاملاً فاصله بگیرد.

Roman Goncharenko/si/hm