آیا گروه‌های افراطی در افریقا نیرومندتر می‌شوند؟

همواره گزارش های بد از افریقا می رسد. در سومالیا اعضای شبه نظامیان الشباب دست های دو فرد مظنون به دزدی را بریده اند. در موگادیشو پایتخت سومالیا، سه سرباز در جریان خنثی کردن یک بمب موتری کشته شدند. در غرب افریقا در جریان درگیری ها بین اردوی نایجریا و بوکو حرام، ۱۳ اسلامگرا کشته شده اند.

گروه های تروریستی اسلامگرا سرخط خبرها اند، با وجودی که این اسلامگرایان به مراتب بیشتر به مقایسه سال گذشته ضعیف تر گردیده اند. رومان لویمایر، دانشمند انسان شناسی از گوتینگن آلمان در مصاحبه با دویچه وله می گوید که "گروه های را که ما جهادگرا عنوان می کنیم، در واقع در حال عقب نشینی اند و یا شکست جدی نظامی را تجربه می کنند." با این حال، آنها هنوز هم پتانسیلی برای انجام حملات را دارند. اسلام گرایان که به خشونت متوصل می شوند، یک بخش کوچک از مسلمانان افریقا را تشکیل می دهند، اما آنها نشان دهنده یک موج بزرگتر از روندهای افراطی در اسلام اند.

حدود ۴۳ درصد از تمام افریقایی ها مسلمان هستند که مدت طولانی حتی نسبت به دیگر مذاهب دیدگاه بازتر داشتند. بنیاد آلمانی کنراد آدناور در سال ۲۰۰۱ گفته بود که «اسلام در افریقای غربی تا اندازه ای تحت تاثیر سنت های افریقایی، نسبت به کشورهای دیگر در شرق میانه گسترش پیدا کرده است. اسلام در اینجا در یک رابطه بدون مشکل، باز و عاری از خشونت با دیگر ادیان قرار دارد.»

بحران و فقر، زمینه ساز افراطگرایی

به قول عبدالحی سونای دانشمند علم انسان شناسی در مرکز لایبنیتس برای مطالعات شرق مدرن (ZMO) به این باور است که از سال ۱۹۹۰ به بعد گروه های تندرو اسلامی در بخش هایی از افریقا رشد قابل توجهی کرده اند. او می گوید: "اسلام افراطی در حیات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و حتی در زندگی اقتصادی مهم تر شده است." با این حال، همه پیروان اسلام محافظه کار برای رسیدن به قدرت مبارزه نمی کنند و حامی خشونت نیستند.

بحران های سیاسی و اجتماعی در بسیاری از کشورهای افریقایی، دلیلی برای ایجاد جریان های محافظه کار و رادیکال گردیده است. موج دموکراسی پس از سقوط کمونیسم در شرق اروپا در سال های ۱۹۹۰ به افریقا نیز رسید. حاکمان و دیکتاتورهای نظامی که دیر زمانی قدرت را در دست داشتند، در برابر فشارها برای دموکراسی بیشتر مقاومت کرده نتوانستند و مجبور به عقب نشینی گردیدند. اما بسیاری از دموکراسی های جدید خیلی طول نکشیدند. فساد و سوء مدیریت شایع به زودی در بسیاری از کشورها حاکم گردید. اعتماد به حکومت میان مردم کاهش یافته است.

بنیادگرایان از این خلاء استفاده کردند. سونای می گوید که "برای برخی از گروه های اجتماعی مانند افراد جوان یا زنان که دولت را رد می کنند، سلفی گری می تواند به عنوان یک ایدئولوژی انقلابی مورد علاقه قرار گیرد." علاوه بر این، این گروه ها در بخش های کمک می رسانند که دولت در آنجا ها شکست خورده است. سونای می گوید که گروه های سلفی طور مثال، بودجه برای همه نوع پروژه ها جمع آوری می کنند: مکتب، مدارس دینی و کلینیک های صحی. این خدمات اجتماعی برای سازمان های سلفی در منطقه زمینه ای را فراهم کرده است که در بین مردم محبوبیت پیدا کنند.

همچنین کمک های مالی سخاوتمندانه از کشورهای ثروتمند اسلامی ارائه چنین خدمات اجتماعی را برای سلفی ها ممکن گردانیده است. به خصوص از عربستان سعودی همواره به عنوان یکی از کمک کنندگان یاد می کنند. پادشاهی عربستان سعودی که اسلام وهابی سختگیرانه را تقویت می کند، از طریق تامین مالی مساجد، موسسات خیریه و رسانه های جمعی در افریقا چنین یک برداشت از اسلام را در افریقا نیز وارد کرده است.
"اسلام در افریقا متنوع تر است"

اما کارشناسانی مانند رومان لویمایر به این اشاره می کنند که اسلام در افریقا تنها در این جهت توسعه پیدا نکرده است. او می گوید که "جوامع مسلمان و اسلام در کشورهای جنوب صحرای افریقا در حال متنوع تر شدن اند."

از مدتی به این سو گروه ها و جنبش های دیگری فعال هستند که نمایندگی از یک نوع اسلام متفاوت می کنند. یک طیف گسترده ای از جنبش های اصلاح طلب عرفانی ایجاد گردیده است. آنها طور مثال می خواهند عقیده شفاف تر گردد و زنان نیز به مکتب رفته بتوانند. علاوه بر این، اسلام عرفانی توجه دارد تا شبکه های اجتماعی شان مردم را کمک کنند.

با این حال می تواند در کنار گروه های انصار، الشباب و بوکو حرام، گروه های جهادی جدید ایجاد گردند. به خصوص در کشورهای استبدادی. لویمایر می گوید که "در چنین کشورهایی، اسلام یک پیام شورش است، به عنوان پیامی است که خود را در کنار کسانیک ه تحت ظلم و ستم اند، قرار می دهد. این امر یک اساس فوق العاده برای تدوین دستور کار افراطگرایان ارائه می کند." اویمایر به عنوان مثال به اتیوپیا اشاره می کند: «رژیم این کشور برخی از اشتباهات تاسفباری را در سال های اخیر مرتکب شده است. اگر تغییری در وضعیت وارد نشود، گروه های رادیکال ایجاد شده و ممکن است پشتیبانی زیادی نیز در میان مردم بدست بیاورند.»

nka, af (Daniel Pelz)