آیا کارگران مهاجر در آلمان باید زبان آلمانی بیاموزند؟

دولاج مدهوشان از غذای سگ متنفر است. انتقال دادن ده‌ها کارتن ۱۵ کیلویی غذای سگ از لاری به مرکز بسته بندی آمازون در برلین، ناخوشایندترین بخش کار ۹ ساعته او در روز است.

برای این جوان ۲۹ ساله سریلانکایی آزاردهنده‌تر این است که او برای زندگی در آلمان آرزوهای دیگری غیر از این کار دارد. او لیسانس رانندگی بس از کشور خود دارد و از دیدن مقالاتی در روزنامه‌های محلی در مورد اینکه چگونه شرکت حمل و نقل عمومی پایتخت آلمان آنقدر با کمبود پرسنل مواجه است که برای پر کردن جدول زمانی خود با مشکل مواجه شده است‌، خسته شده است.

صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید!

سه ماه پس آن که مدهوشان به لطف خانمش که شهروند اتحادیه اروپا است، اقامت ۱۰ ساله خود را گرفت، هنوز به رسیدن به وظیفه مورد علاقه‌اش که رانندگی بس است، نزدیک نشده است.

او می‌گوید که چند ماه اول زندگی در آلمان برایش بسیار پراسترس بود. مدهوشان به دویچه وله می‌گوید: «فکر می‌کردم کار آسانی خواهد بود، ولی آسان نیست.» او ادامه می‌دهد: «من باید همزمان حرفه بیاموزم و همچنین زبان یاد بگیرم، ولی هیچ جایی را نمی‌یابم که این کار را انجام دهم.» تلاش‌های او تاکنون ناامیدکننده بوده است. او با مردی در دفتر شرکت حمل و نقل که می‌توانست کمی انگلیسی صحبت کند، ملاقات کرد اما این مرد به سادگی به مدهوشان گفت که به بخش استخدام در وبسایت این شرکت مراجعه کند، در حالی که این بخش تنها به زبان آلمانی است.

مدهوشان بالاخره فهمید که برای کار به عنوان راننده بس، به سطح متوسط زبان آلمانی نیاز دارد، اما هیچ معلوماتی در وبسایت شرکت حمل و نقل در مورد این که آیا این شرکت دوره‌های یادگیری زبان را ارائه می‌دهد‌، وجود نداشت. در وبسایت شرکت این موضوع نیز وجود نداشت که مدهوشان چگونه می‌تواند جواز رانندگی سریلانکایی خود را در آلمان معادل‌سازی کند. در بیانیه‌ای که شرکت حمل و نقل به دویچه وله فرستاد، آمده است که استخدام کارگران خارجی در «دستور کار» است و دوره‌های یادگیری زبان آلمانی، برای کسانی که قبلاً واجد شرایط بوده اند، در دسترس می‌باشد.

یکی از سخنگویان شرکت حمل و نقل گفت: «ایده‌های بیشتر در حال حاضر در حال توسعه است. ما همراه با شرکای خود، کارگران ماهر خارجی را که از قبل در برلین زندگی می‌کنند، جذب می‌کنیم و همراه با شرکای خود، آنها را برای شغل رانندگی بس آموزش می‌دهیم."

مراجعه مدهوشان به مرکز کاریابی نیز با موانع همراه بود. با وجودی که کارمند اداره کار می‌توانست روان انگلیسی صحبت کند، به مدهوشان گفت که باید یک مترجم آلمانی زبان را با خود بیاورد. پس از مواجهه با این ناامیدی‌ها، او آسان‌ترین و سریع‌ترین راه را برای پیدا کردن کار انتخاب کرد: مرکز بسته‌بندی شرکت آمازون. مدهوشان این فرصت شغلی را از یک آژانش استخدام اروپایی پیدا کرد و متوجه شد که کار در این مرکز نه به زبان آلمانی نیاز دارد و نه مدرک دیگری.

جاهایی که عمدتاَ خارجی‌ها کار می‌کنند

به گفته مدهوشان در این مرکز آمازون تقریباً هیچ آلمانی کار نمی‌کند و کارمندان در بیشتر موارد انگلیسی صحبت می‌کنند، چون اکثر کارمندان تا اندازه‌ای بر زبان انگلیسی تسلط دارند.

این جوان سریلانکایی افزود: «حتی سوپروایزرهای من نیز که افغان، سوریایی و یا پاکستانی هستند، در جلسات انگلیسی صحبت می‌کنند». کارگران دیگر که بیشتر از هندوستان و کشورهای افریقایی هستند، به زبان‌های مشترک در میان خودشان سخن می‌گویند. آیا یادگیری زبان آلمانی به او در این محل کار کمک می‌کند؟ مدهوشان گفت: «نه، در اینجا نه.»

بریتا شنایدر، پروفیسور کاربرد زبان و امور مهاجرت در دانشگاه اروپایی ویادرینا در فرانکفورت، از این وضعیت به عنوان یک تجربه بسیار معمول یاد کرد. او گفت: «بین گفتمان عمومی در آلمان و واقعیت یک شکاف بزرگ وجود دارد. در جامعه گفته می‌شود که مهاجران باید آلمانی بیاموزند و اگر این کار را نکنند، یعنی این که نمی‌خواهند ادغام شوند. اما در عمل اغلب اینگونه است که فرد اصلاً به زبان آلمانی نیازی ندارد.»

شرایط دشوار آموزش زبان آلمانی

شنایدر گفت که در نتیجه بسیاری از مهاجران انگیزه زیادی برای یادگیری زبان آلمانی ندارند. به خصوص به این خاطر که کورس‌های زبان در مراکز آموزشی بزرگسالان به قدری وقت‌گیر هستند که نمی‌شود در عین زمان به کار ادامه داد.

به گونه مثال در برلین کورس‌هایی برای آموزش زبان آلمانی عرضه می‌شود که از شش بخش تشکیل شده است. هر کدام از این بخش‌ها حاوی ۱۰۰ ساعت است که روزانه چهار ساعت در پنج روز هفته تدریس می‌شود. مدهوشان نمی‌تواند در چنین کورسی شرکت کند، مگر این که از کارش استعفا بدهد.

کمبود حمایت در بازار کار آلمان از چشم مهاجران نیز پنهان نمانده است. در یک نظرسنجی که توسط سازمان توسعه و همکاری اقتصادی «OECD»  در ماه جنوری نشر شد، از کارگران ماهر مقیم آلمان و یا کارگران ماهری که علاقمند به مهاجرت بودند، پرسیده شد که در چه بخش‌هایی آرزوی حمایت بیشتر را دارند. در پاسخ، بیشتر آن‌ها پیدا کردن کار و یادگیری زبان آلمانی را مهمترین بخش‌ها معرفی کردند.

براساس همان نظرسنجی، بین انتظارات کارگران خارجی و واقعیت یک شکاف بزرگ وجود دارد. ۵۲ درصد از شرکت کنندگان که هنوز به آلمان نیامده بودند، به این سوال که آیا یادگیری زبان آلمانی برای پیدا کردن یک شغل مناسب در کشور مهم است، پاسخ مثبت دادند. اما در میان افرادی که در آلمان زندگی می‌کردند، ۶۵ درصد به این سوال پاسخ مثبت دادند.

همچنین به نظر می‌رسد که کارگران خارجی احساس می‌کنند، آنگونه که تصور می‌کردند، از آنها در آلمان استقبال نمی‌شود.

۵۵ درصد از افرادی که هنوز در خارج به سر می‌بردند، به این سوال که آیا آلمان «واقعاً به جذب کارگران خارجی علاقه دارد» پاسخ مثبت دادند. اما وقتی که این سوال از افرادی پرسیده شد که در آلمان زندگی می‌کردند، فقط ۳۳ درصد آن‌ها به آن پاسخ مثبت دادند.

جامعه چند زبانه

پافشاری به ادغام در جامعه با آن چه که شنایدر از آن به عنوان یک «واقعیت اجتماعی چندزبانه که زبان آلمانی همیشه در آن نقش مهمی ندارد» یاد می‌کند، در تضاد است. هرچند گفتمان سیاسی در آلمان (و عموماً در اروپا) از لزوم ادغام در جامعه حمایت می‌کند و ملی‌گرایی به صورت فزاینده‌ای به محرک بحث‌های سیاسی تبدیل شده است.

شنایدر همچنین این تصور را زیر سوال برد که براساس آن کشورها فقط باید یک زبان رسمی داشته باشند و این که یک زبان مشترک برای انسجام اجتماعی نقش کلیدی دارد. او گفت: «چنین تصوری واقعاً توجیه ناپذیر است. به خصوص با توجه به این که ما با کمبود کارگران ماهر روبرو هستیم.»

شواهد نشان می‌دهد که آلمان در رقابت با کشورهای دیگر برای جذب کارگران ماهر خارجی مشکل دارد. شبکه بین‌المللی کارگران خارجی موسوم به (InterNations) راجع به جذاب‌ترین کشورها برای کارگران خارجی یک نظرسنجی انجام داد که براساس آن آلمان در میان ۵۳ کشور جایگاه پنجاهم را دارد.

در حالی که در بازار کار  فرصت‌های زیادی وجود دارد، مهاجران براساس این نظرسنجی برای ایجاد یک زندگی باثبات در آلمان با دشواری‌های زیادی روبرو هستند. براین اساس «آن‌ها برای پیدا کردن دوست، محل سکونت و کنار آمدن با کمبود زیرساخت‌های دیجیتالی مشکلات زیادی را تجربه می‌کنند.»

نقش زبان انگلیسی در بازار کار

در شاخص سازمان توسعه و همکاری  «OECD» برای سال ۲۰۲۳ نتایج متفاوتی به دست آمد و براساس آن آلمان در میان ۳۸ کشور در جایگاه پانزدهم قرار گرفت. اما این کشور هنوز هم از رقبایش مانند ایالات متحده امریکا، بریتانیا و کانادا فاصله زیادی دارد.

به هر حال به نظر می‌رسد که انگلیسی در حال تبدیل شدن به یک زبان مهم‌تر در بازار کار‌آلمان است، به خصوص در شهرهای بزرگ مانند برلین.

اتحادیه استارت اپ‌ها (شرکت‌های نوپا) در آلمان اعلام کرد که میزان اینگونه شرکت‌ها در پایتخت، جایی که انگلیسی به تدریج به زبان معمول در محل کار تبدیل می‌شود، از ۴۲.۳ درصد به ۵۵.۸ درصد افزایش یافته است.

اما این مساله برای همه مناطق آلمان و در همه بخش‌هایی که به کارگران بیشتری نیاز دارند، صدق نمی‌کند. برند مایر، پروفیسور ارتباطات بین فرهنگی در دانشگاه ماینس گفت: «در بخش مراقبت و پرستاری و یا در شفاخانه‌ها کار بدون تسلط بر زبان آلمانی ممکن نیست. پرستاران باید بتوانند با یکدیگر، با بیماران و داکتران مکالمه کنند.»

اما او گفت که جامعه آلمان باید وجود زبان‌های دیگر را در کنار آلمانی قبول کند و افزود: «مقام‌های دولتی، داکتران، نهادهای اجتماعی باید بتوانند به چند زبان مختلف صحبت کنند، چون این پدیده در میان مردم هرچه بیشتر در حال گسترش است.»

مطالب ویدیویی را در صفحه یوتیوب ما ببینید!

در این زمینه پیشرفت‌هایی رخ داده است: آژانس‌های کاریابی در آلمان حالا به صورت ویژه افرادی را به کار می‌گمارند که به زبان‌های دیگر به خصوص ترکی و روسی نیز تسلط دارند.

شنایدر همچنین فکر می‌کند که شرکت‌ها می‌توانند در این زمینه حرفه‌ای‌تر عمل کنند. طور مثال آن‌ها می‌توانند در بخش‌هایی که کارگران و کارمندان متخصص را جستجو می‌کنند، کورس‌هایی را برای یادگیری زبان آلمانی عرضه کنند که با نیازهای کاری در این بخش‌ها مطابقت داشته باشد.

مدهوشان نیز در صورتی که بخواهد به حیث راننده بس کار کند، باید زبان آلمانی را بیاموزد. اما به نظر می‌آید او خودش باید هزینه کورس زبان را بپردازد، احتمالاً با درآمدی که از کار برای امازون به دست می‌آورد.