آیا ماموریت آیساف در افغانستان ناکام شده است؟

حامد کرزی، رییس جمهور افغانستان در اوایل ماه اکتوبر سال روان در یک مصاحبه با بی بی سی، از ناتو انتقاد کرد که بعد از یک دهه ماموریت نظامی ثبات را در افغانستان تامین نکرده است: «در بخش امنیتی، فعالیت های ناتو باعث رنج های زیادی گردید، جان های زیادی گرفته شد و دست آوردی وجود ندارد زیرا که کشور [حالا] امنیت ندارد».

البته دبیرکل پیمان نظامی ناتو با ابراز این که کشور جنگ زده افغانستان در یک دهه گذشته راه طولانی را پیموده، اظهارات حامد کرزی را با صراحت رد کرد. اندرس فو راسموسن در یک کنفرانس خبری گفت: «تغییرات چشمگیر است، و سرمایه گذاری جانی و مالی ما بی نظیر بوده است. هیچ کسی نمی تواند این را رد کند. به این تلاش ها باید احترام گذاشته شود».

هدف اولیه و اصلی ماموریت نیروهای بین المللی کمک به امنیت (آیساف) توانمند ساختن حکومت افغانستان بود تا "امنیت موثر" را در سراسر کشور تامین کند و نیروهای امنیتی را تقویت نماید تا اطمینان حاصل شود که این کشور "دیگر هیچ گاهی به پناهگاه امن تروریست ها تبدیل نمی شود". کارشناسان نتیجه گیری مختلطی از این ماموریت ارائه می کنند.

برخی تحلیلگران به این باورند که پیشرفت هایی مانند کشتن اسامه بن لادن رهبر پیشین القاعده و جلوگیری از تبدیل شدن افغانستان به پناهگاه تروریست ها با شکست رژیم طالبان، دلایل کافی برای موفقیت این ماموریت اند. اما تحلیلگران به این نکته نیز اشاره می کنند که این موفقیت های ابتدایی در مخاطره قرار دارند و ناتو یک جنگ "به بن بست رسیده" را به افغان ها تحویل می دهد.

میشایل کلوگمن، کارشناس امور جنوب آسیا در مرکز تحقیقاتی بین المللی "وودرو ویلسون" به دویچه وله گفت: «طالبان به قدرت نخواهند رسید، اما هنوز آنها تهدید می کنند که قدرت را خواهند گرفت. شورشیان عملاً بخش های کلیدی افغانستان، خصوصاً در جنوب و شرق را در کنترول خود دارند». به باور این تحلیلگر، هرچند القاعده دیگر مخفیگاهی در افغانستان ندارد، اما از پناهگاه های خود در مناطق مرزی پاکستان لذت می برد و در واقع، بسیاری عوامل القاعده به سادگی به این مناطق رفتند.

هزینه گزاف

جامعه بین المللی در ماموریت 12 ساله در افغانستان هزینه گزافی پرداخته است. براساس معلومات جمع آوری شده توسط انستیتوت بروکینگز امریکایی، از شروع ماموریت در اکتوبر 2001 تا حالا بیش از 3300 سرباز بین المللی کشته شده اند که 2156 تن آنها امریکایی هستند. برآورد شده است که تنها واشنگتن در این جنگ بیش از 660 بیلیون دالر تا حالا هزینه کرده است که از این میان، حدود 56 بیلیون دالر آن برای آموزش و تجهیز نیروهای امنیتی افغانستان مصرف شده است.

هزینه گزاف انسانی و پولی ماموریت آیساف در افغانستان برای برخی سوال هایی در مورد اهداف و دست آوردهای این مداخله نظامی خلق کرده است؛ خصوصاً با توجه به این که وضعیت امنیتی بی ثبات است و مردم ملکی به صورت فزاینده زیر فشار این منازعه قرار می گیرند. به گفته کمیشنری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان، طالبان و دیگر گروه های شورشی اهداف حملات شان را از نیروهای بین المللی به نیروهای محلی و رهبران ملکی تغییر داده اند تا مردم را در مناطق روستایی تهدید کرده و زیر کنترول خود درآورند.

سازمان ملل متحد در شش ماه نخست سال 2013 افزایش 23 درصدی در تلفات ملکی را ثبت کرده است. برعلاوه، گزارش ها می رساند که از زمان انتقال مسوولیت های امنیتی به نیروهای داخلی افغانستان، تلفات نیروی پولیس دو برابر شده است. براساس آمار ملل متحد، این منازعه همچنان باعث شده است که 590 هزار تن در داخل کشور بیجا شوند که افزایش 21 درصدی نسبت به ماه جنوری دارد و چهار برابر بیشتر از بیجاشدگان داخلی در سال 2006 است.

"نسخه بزرگی برای فاجعه"

افزایش خشونت نگرانی هایی را در مورد توانایی نیروهای امنیتی برای پیشبرد مبارزه با شورشگری و تنفیذ قانون ایجاد کرده است. کلوگمن به این باور است که نیروهای امنیتی افغانستان با آشفتگی رو به رو اند. او به استفاده از مواد مخدر، بی سوادی، فرار از خدمت و عدم داشتن توانایی های جنگی این نیروها اشاره می کند: «این نیروهای مسلح یکی از بی ثبات ترین فضاهای امنیتی را مدیریت می کنند. این خود، نسخه بزرگی برای فاجعه است، فرقی نمی کند که حکومت افغانستان و متحدان اش در سراسر جهان چه اندازه تلاش می کنند این موضوع را بپوشانند».

واندا فیلباب براون از بخش سیاست خارجی انستیتوت بروکینگز دیدگاه مشابهی دارد: «نیروهای افغانستان از عدم امکانات حمایتی در بخش لوژستیکی و تداوم یا پایداری رنج می برند و فساد، قومگرایی و شکاف های قیمومیت در میان این نیروها شایع است». به باور او، این وضعیت با خروج نیروهای ناتو "حتماً بدتر" می شود.

براون اشاره می کند که با وجود تلفات بالا و مشکلات لوژستیکی، نیروهای امنیتی افغانستان تاکتیک های قوی خود در جنگ با طالبان را به اثبات رسانده اند. او می افزاید: «شورشیان نمی توانند انتظار یک پیروزی فوری بعد از 2014 را داشته باشند، مگر این که واشنگتن در امضای توافقنامه حیاتی دوجانبه امنیتی با کابل ناکام شود و کمک دهندگان بین المللی تمویل نیروهای امنیتی افغانستان را متوقف کنند».

هرچند جامعه بین المللی قول داده است که بعد از خروج نیروهای شان از نیروهای داخلی افغانستان در بخش های آموزشی، مشوره دهی و مالی کمک می کنند، اما سوال های مهمی بی پاسخ مانده اند. به گونه مثال، هنوز روشن نیست که بعد از سال 2014 چه شمار سربازان در افغانستان باقی می مانند. از سوی دیگر، هنوز توافقنامه امنیتی دوجانبه کابل و واشنگتن نیز به امضا نرسیده است.

پیشرفت هایی که نباید نادیده گرفته شوند

با وجود همه کمبودی ها، برخی تحلیلگران می گویند که بهبود وضع امنیتی در بعضی مناطق در کنار کمک های توسعه یی و مالی باعث بهبودی چشمگیر زندگی میلیون ها افغان شده است. شمار شاگردان مکتب ها از یک میلیون به 7.8 میلیون افزایش یافته است. برعلاوه، وضعیت زندگی زنان بهتر شده است و بیش از 2.8 میلیون دختر به مکتب می روند و یک چهارم کرسی های پارلمان به زنان اختصاص داده شده است. هرچند افغانستان همچنان یکی از فقیرترین کشورهای جهان است، اقتصاد این کشور توسعه خوبی داشته و براساس آمار بانک جهانی، از سال 2003 تا 2012 تولید ناخالص داخلی این کشور از یک سطح بسیار پایین به 9.2 درصد افزایش داشته است.

رولف توپهوفن، رییس انستیتوت آلمانی مطالعات تروریسم و سیاست امنیتی می گوید: «همچنان در بخش های ارتباطات، زیرساخت های ترانسپورتی و خدمات صحی نیز پیشرفت هایی وجود داشته است. بسیاری این پیشرفت ها بر اثر کمک های کشورهای عضو ناتو به دست آمده است، مانند آلمان که سالانه بیش از 430 میلیون یورو (580 میلیون دالر) در بخش فعالیت های بازسازی ملکی سرمایه گذاری کرده است».

دست آوردها پایدار خواهند بود؟

چند ماهی مانده به خروج برنامه ریزی شده نیروهای ناتو، و ناامنی نگرانی غالب افغان هاست. در یک سروی که در سال 2012 توسط "بنیاد آسیا" انجام شد، 52 درصد اشتراک کنندگان گفتند که افغانستان در مسیر درست در حرکت است. آنها نگرانی عمیق خود را در مورد کار، تعلیم و تحصیل، خدمات صحی و مشارکت سیاسی ابراز داشتند. فساد همچنان در همه بخش های دولتی شایع است.

فیلباب براون می گوید که با وجود همه این مشکلات، اگر قرار است حکومت جدید برای همه افغان ها مشروع باشد و روند مصالحه با طالبان به موفقیت انجامد، چگونگی برگزاری انتخابات پیش روی ریاست جمهوری افغانستان حیاتی است.

افغانستان با چالش های بی شماری مواجه است، اما در این شکی نیست که این کشور فعلاً نسبت به زمان طالبان در جایگاه کاملاً بهتری قرار دارد. کوگلمن می گوید: «ماموریت آیساف باعث شد که سرک ها ساخته شوند، دخترها دوباره به مکتب بروند و مارکیت ها ترقی کنند. حالا بزرگترین سنجش برای موفقیت پایداری این دست آوردها در سال های پیش رو بعد از خروج نیروهای بین المللی است".