2013؛ سالی مملو از خشونت برای خاورمیانه

مصر: بازگشت گارد پیشین

محمد مرسی خشمگین است. او در جایگاه متهمان قد راست ایستاده و با آواز استوار قاضی ها را مخاطب قرار می دهد: "شما هیچ حقی ندارید که مرا محکوم کنید. من رئیس جمهور شما استم". مرسی از ماه نوامبر به این سو در برابر محکمه قرار دارد. او به تحریک به قتل متهم است. اگر مرسی مجرم شناخته شود، به حبس ابد و یا حتی به اعدام محکوم خواهد شد. مرسی کسی است که در یک انتخابات دموکراتیک به عنوان رئیس جمهور برگزیده شد و حالا به عنوان متهم محاکمه می شود. او در این سال بازندۀ سیاسی در منطقه به شمار می رود.

در جولای 2013، پس از تظاهرات بزرگ گروهی، اردوی مصر محمد مرسی را از مقام اش برانداخت. گیدو شتاینبرگ، کارشناس امور شرق میانه در انجمن علوم و سیاست در آلمان، می گوید: "رژیم قبلی بازهم بر سر قدرت است و تلاش می کند با قاطعیت بیشتر نسبت به رژیم حسنی مبارک، اخوان المسلمین را نه تنها از میدان سیاست به دور نگهدارد، بلکه آن را به گونۀ مثمر سرکوب هم کند. حسنی مبارک در زمان حاکمیت اش تا این حد پیش نرفته بود".

شتاینبرگ می افزاید که اخوان المسلمین، که با محمد مرسی هم ریاست جمهوری را در دست داشت و هم در پارلمان دارای اکثریت بود، اکنون ممنوع قرار داده شده است. به قول شتاینبرگ تمام اعضای سطح رهبری این گروه بازداشت شده و هزاران تن از طرفداران اش به قتل رسیده اند. حکومت نظامی همچنان انقلابیون لیبرال را نیز تحت فشار قرار می دهد.

نظامیان حاکم در مصر به تکرار گفته اند که نمی خواهند برای یک مدت طولانی در رأس قدرت قرار داشته باشند. شمار زیادی از ناظران به این گفتۀ نظامیان باور ندارند. اما بر اساس طرح شورای نظامی قرار است در سال 2014 یک قانون اساسی جدید به تصویب برسد و پس از آن انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری برگزار شود. تا آن زمان عدلی منصور، که از جانب عبدالفتاح السیسی لوی درستیز مصر به عنوان رئیس جمهور موقت تعیین شده است، امور کشور را اداره می کند.

تونس: جبهات سخت تر

قیام های موسوم به "بهار عربی" در سال 2011 از تونس آغاز شد. در اولین انتخابات در این کشور اسلامگرایان میانه رو حزب النهضه به قدرت رسیدند. آنها با نگرانی اوضاع مصر را دنبال می کنند. سرنوشت اخوان المسلمین مصر برای اسلامگرایان تونس به یک کابوس مبدل شده است.

تونس هم دچار بحران است. در پایان جولای 2013 محمد براهیمی عضو اپوزیسیون چپی به قتل رسید. مسوول این قتل سلفی های تندرو خوانده شدند. اپوزیسیون همچنان حزب النهضه را در این قتل مسوول می داند. پس از قتل براهیمی بازهم هزاران نفر به تظاهرات علیه حکومت دست زدند. النهضه، برای جلوگیری از وخامت اوضاع، بالاخره موافقت کرد که مسوولیت حکومت را در چارچوب یک "دیالوگ ملی" واگذار می کند. طرح چنین است که یک قانون اساسی جدید نافذ گردد، در زمینۀ حق انتخابات اصلاحات به میان بیاید و انتخابات جدید راه اندازی شود. اما عملی ساختن این طرح ها تا کنون آغاز نشده است. احزاب تا حال نتوانسته اند در مورد یک نخست وزیر جدید به تفاهم و توافق برسند.

در تونس نیز هواداران رژیم سابق، که در جولای 2011 خلع گردید، به ویژه در حلقات نیروهای امنیتی، هنوز از نفوذ زیادی برخوردار اند. به قول حمادی العونی کارشناس امور خاور میانه در دانشگاه آزاد برلین، حزب النهضه با قوت های پیشین کشور همکاری می کند. حمادی می گوید: "حزب النهضه، برای اینکه در قدرت باقی بماند، با هرکسی ایتلاف می کند، با هرکسی مشترکاً کار می کند و با هرکسی مذاکره می کند."

لیبیا: حکومت مرکزی فاقد قدرت

لیبیا از هم می پاشد. حاکمیت سراسری در سال 2013 در این کشور همواره ضعیف تر شده است. ساحۀ حاکمیت حکومت مرکزی به طرابلس پایتخت کشور محدود می شود. کنترول کشور در دست ملیشه ها است. آنها از حاکمان منطقه یی و مفکوره های مختلف نمایندگی می کنند و برای تقسیم قدرت در برابر هم از خشونت کار می گیرند. حمادی می گوید: "لیبیا درگیر یک جنگ واقعی داخلی میان اقوام و مناطق مختلف است".

حکومت مرکزی در برابر ملیشه ها هیچ قدرتی ندارد. حتی علی زیدان نخست وزیر موقت نیز این وضعیت را تأیید کرده است. زیدان در ماه اکتوبر برای چند ساعتی توسط ملیشه ها ربوده شد. او و کانگرس عمومی ملی یا پارلمانی که در سال 2012 به صورت دموکراتیک انتخاب شد، مورد انتقاد شدید قرار دارند. ادعا می شود که آنها به مشکلات کشور نمی پردازند. میعاد مأموریت زیدان در ماه فبروری آینده به پایان می رسد. او وظیفۀ اصلی خود را، که تهیۀ یک پیش نویس برای قانون اساسی جدید تعیین شده بود، تا حال اصلاً آغاز نکرده است. در سال 2014 قرار است یک کمیسیون 60 نفری برای این طرح انتخاب گردد. حمادی العونی گمان نمی برد که نیروهای پیشین لیبیا دوباره برگردند. او می گوید: "این نیروها دیگر وجود ندارند. آنها یا بی طرفی اختیار کرده اند و یا در خارج به سر می برند".

سوریه: جنگ داخلی ادامه دارد

در سوریه بشار الاسد رئیس جمهور کشور دوباره در قدرت اش ثبات یافته است. در سال 2013 اردوی این کشور توانست برخی از مناطق را دوباره تحت تسلط خویش درآورد. به قول العونی، اردوی سوریه حدود 80 درصد خاک کشور را تحت کنترول خود دارد. العونی می گوید: "سوریه تا اندازه ای توانست ثبات خود را تحکیم کند. چنانچه اردوی این کشور توانست وحدت را حفظ کند، دولت از نگاه سیاسی دیگر در تجرید بین المللی قرار ندارد، امریکایی ها هم هیچ جنگی را علیه رژیم به راه نینداختند".

از سوی دیگر موافقت رژیم اسد برای از بین بردن سلاح کیمیایی، دوباره این کشور را به یک شریک غرب مبدل ساخت. اپوزیسیون به گونۀ بی نظیری متفرق شده و گروه های مختلفی را در داخل و خارج سوریه تشکیل داده است. این گروه ها قسماً دربرابر هم می جنگند و بسیاری از آنها در سال 2013 بیشتر تندرو شده اند.

دگرگونی ها ادامه دارند

کودتای نظامی، سوءقصد ها و یا جنگ داخلی در سال 2013، همه نشانۀ یک سال مملو از خشونت در خاور میانه اند. این مسأله گیدو شتاینبرگ از انجمن علوم و سیاست در آلمان را متعجب نمی سازد. او می گوید: "آغاز بهار عربی در سال 2011 تنها شروع یک سلسله سال های تحولات و دگرگونی های بود، که طبعاً به میل همۀ ما نیست". با آنهم شتاینبرگ طرفدار تسلیم شدن به سرنوشت نیست. او می گوید: "اما من هنوز هم به این نظرم که ما با یک انکشاف مثبت سر و کار داریم." شتاینبرگ به این باور است که خاور میانه، با وجود این همه خشونت، در دراز مدت از این دگرگونی های 2011 سود خواهد برد. شتاینبرگ می افزاید که بالاخره منطقه به گونۀ بی سابقه ای دموکراتیک خواهد شد.