منافع دیگرکشورها درپروژه جدیدجاده ابریشم تا چه حد خواهدبود؟

شش سال پیش در ماه سپتمبر سال ۲۰۱۳، شی جین پینگ، رئیس دولت و حزب چین این پروژه را معرفی کرد. چین می خواهد به این وسیله یک شبکه جدید تجارت میان آسیا، افریقا و اروپا ایجاد کند و به کشورهای که در این پروژه سهم می گیرند، وعده سرمایه گذاری و توسعه را می دهد. اما این کشور می خواهد به این وسیله نفوذش را نه فقط در مناطق همسایه بلکه در سطح بین المللی نیز گسترش دهد. منتقدان پکینگ را متهم می کنند که فقط منافع چین را در نظر دارد.

تجارت از آسیا به اروپا بیش از ۲ هزار سال پیش آغاز شد. تاجران در آن زمان با پارچه هایی مانند ابریشم و ادویه، ظروف چینی، سنگ های قیمتی، یشم و چای هم تجارت می کردند. آن ها اجناس شان را از طریق یک شبکه متشکل از جاده های برای کاروان های تجاری انتقال می دادند. مسیر اصلی این شبکه از آسیای شرقی تا آسیای مرکزی بود و به بحیره مدیترانه منتهی می شد.

حالا چین برای جاده جدید ابریشم تبلیغ می کند و شهرهای مانند شیان، که در گذشته هم جزوی از مراکز تجاری بودند، می خواهند از این پروژه جدید بهره مند شوند. شهر شیان زمانی نقطه شروع جاده باستانی ابریشم بود. باشندگان این شهر مانند وانگ کی ان امیدوارند که این شهر بتواند نقش مهمی را که در آن زمان داشت، دوباره به عهده بگیرد.

او می گوید: «شیان هسته اصلی و نخستین منزل این جاده جدید ابریشم است. این جا بزرگترین مرکز اقتصادی و فرهنگی است. معلوم است که شیان از منافع این جاده جدید ابریشم بهره مند خواهد شد: چون شمار گردشگران خارجی و چینی افزایش خواهد یافت. همین حالا هم مدت زمانی که قطار سریع السیر از شانگهای تا این جا نیاز دارد، از ده به شش ساعت کاهش یافته است. کیفیت رفت و آمد از اروپا و آسیای مرکزی هم بهبود یافته است. تاثیرات آن بر اقتصاد، فرهنگ و گردشگری در شهر شیان هنوز اصلا قابل پیش بینی نیست.»

قرار است با ایجاد جاده جدید ابریشم، یک شبکه تجارتی میان آسیا، افریقا و اروپا ایجاد شود. چین در کشورهای دیگر برای ایجاد بندرهای جدید، خطوط آهن، جاده و پروژه های زیرساختی دیگر سرمایه گذاری می کند. جاده جدید ابریشم پروژه محبوب شی جین پینگ، رئیس دولت و حزب کمونیست چین است. او در سال ۲۰۱۳ برای نخستین بار از این پلان نام برد و از آن زمان تا به حال دوبار (از رهبران جهان) برای شرکت در نشست جاده ابریشم دعوت کرده است.

در ماه اپریل، نمایندگان بیش از ۱۰۰ کشور به پیکنگ آمدند. چین در آن زمان برای این پروژه از نظر سیاسی تبلیغات زیادی انجام داد و سعی کرد نظر مثبت جهانیان را برای شرکت در آن جلب کند.

هدف اصلی، ایجاد بازارهای جدید است

شی جین پینگ در این نشست راجع به اهداف این پروژه گفت: «ما می خواهیم با این جاده جدید ابریشم، تبادله اقتصادی را در سراسر جهان بهبود بخشیم و رفاه را در همه کشورها افزایش دهیم. این جاده برای شکوفایی مشترک در سراسر جهان ایجاد می شود.»

از جمله ۱۲۵ کشوری که در این پروژه سهیم هستند، می توان از پاکستان، سریلانکا، قزاقستان، مالیزیا، مونته نگرو و ایتالیا نام برد. در این طرح شرکت همه قاره ها در نظر گرفته شده است. جاده جدید ابریشم امروزه هسته اصلی سیاست خارجی چین به شمار می آید و بر اساس این مفکوره پایه گذاری شده است: چین برای این که بتواند به توسعه اقتصادی و جئوپولیتیک ادامه دهد، به یک پلان درازمدت با چشم انداز جهانی نیازمند است.

وانگ یی وای، دانشمند علوم سیاسی در دانشگاه رن مینگ پکینگ است. او یکی از سرشناس ترین پژوهشگران در زمینه جاده جدید ابریشم است. وانگ یی در این باره می گوید: «هدف اصلی پروژه جاده جدید ابریشم، ایجاد بازارهای جدید است. ما به تنوع بخشی نیاز داریم. ما به اروپا نیاز داریم و به این خاطر از اوراسیا می گذریم و به این منظور از قطار سریع السیر Trans-Eurasia-Express استفاده می کنیم. درست است که چین می خواهد به این وسیله به بازارهای بیشتری دست یابد، اما این پروژه به رشد اقتصاد جهانی نیز کمک می کند. برخی از کشورها برای ساختن خط آهن و ایجاد زیرساخت به چین نیاز دارند و در صورتی که ما بخواهیم به طور مشترک ثروتمند شویم، باید جاده های مان را بایکدیگر متصل کنیم.»

چین همیشه براین تاکید کرده که کشورهای دیگر نیز از پروژه جاده جدید ابریشم بهره مند می شوند. مقام های چینی می گویند: «ما می توانیم به شما در تمویل و ایجاد زیرساخت هایی که به آن شدیدا نیاز دارید کمک کنیم»! وانگ یی، دانشمند چینی طرفدار حکومت، این انتقاد را که فقط چین از جاده جدید ابریشم بهره می برد، رد می کند.

او می گوید: «این یک پروژه درازمدت است... در مرحله نخست چین کارهای دشوار را به عهده گرفته است. ساخت خط آهن یک کار دشوار و کثیف است و از نظر مالی هم فورا سودآور نیست. اما در مرحله دوم شرکت های خصوصی هم پا پیش می گذارند، نه فقط شرکت های چینی، بلکه اروپایی، جاپانی و حتی امریکایی. بعد همه می توانند درآمدی از این پروژه داشته باشند. ما در افریقا به ایجاد زیرساخت مشغول هستیم و شما می توانید بیشتر سرمایه گذاری کنید! این مفکوره همکاری برای پیشبرد پروژه جاده جدید ابریشم است.»

آیا چین کشور ها را به خود وابسته می‌سازد؟

براساس یک کار تحقیقاتی که در ایالات متحده امریکا انجام شده، تا به حال تا ۹۰ درصد از سفارش های مربوط به پروژه جاده جدید ابریشم را شرکت های چینی دریافت کرده اند. به خصوص این شرکت های ساخت و ساز، فولادسازی و حمل و نقل هستند که از این پروژه بهره مند می شوند و پلان های ایجاد زیرساخت را به اجرا در می آورند. منتقدین، به شمول حکومت آلمان فدرال، می گویند که قواعد الزامی رعایت نمی شود و مناقصه ها عادلانه نیستند.

پیتر الت مایر، وزیر اقتصاد آلمان نیز با دیده شک و تردید به این پروژه می نگرد. او می گوید: «...ما فکر می کنیم که این پروژه اصولا می تواند نقشی در تقویت تجارت جهانی بازی کند. اما اتصال (کشورها به یکدیگر) کافی نیست. همه (کشورهای سهیم در این پروژه) باید از حقوق و امکانات یکسان برخوردار باشند و دراین زمینه باید موانعی که امروز وجود دارد از میان برداشته شود.»

شی جین پینگ، رئیس دولت و حزب در نشست جاده ابریشم که در اپریل برگزار شد، برای نخستین بار اعلام کرد که این پروژه ها را از نظر کیفیت بهبود می بخشد. او وعده ایجاد تغییرات در پروژه جاده جدید ابریشم و اصلاحات اقتصادی در چین را داد و گفت: «ما قوانین و استندردهای الزامی را رعایت خواهیم کرد و همه شرکت هایی را که در این زمینه سهم دارند تشویق می کنیم که استندرهای معتبر بین المللی را در بخش پیشبرد پروژه، اجرا و روند به مناقصه گذاشتن، رعایت کنند.»

این پروژه ها را معمولا بانک های چینی تمویل می کنند. منتقدان می گویند که چین ممکن است با وام دهی کشورهای فقیرتر را گرفتار کند. (در برخی از کشورها) پروژه ها با گرفتن وام از چین تمویل می شوند و ممکن است که این کشورها نتوانند بدهی شان را پس بدهند.

حکومت امریکا چین را متهم می کند که به طور عمدی به کشورهایی وام می دهد که می داند نمی توانند آن را پس بدهند و این یک قاعده جاده جدید ابریشم است.

از نظرتوماس ایدر، دانشمند آلمانی قضیه به همین سادگی نیست. اما اصولا این خطر وجود دارد که کشورها نه فقط از نظر اقتصادی بلکه از نظر سیاسی نیز به چین وابسته شوند. ایدر در بنیاد تحقیقات چین به نام "مریکس"، که در برلین مستقر است، سرپرستی یک پروژه تحقیقاتی در مورد جاده ابریشم را برعهده دارد.

تولد دوباره چین عظیم

اما چین اینگونه ادعاها را رد کرده و می گوید، سیاست مقروض کردن کشورها و وابسته کردن آن ها به خودش را تعقیب نمی کند. شی جین پینگ، رئیس دولت چین برخلاف رهبران پیشین این کشور در زمینه سیاست خارجی متواضع نیست. رهبری سیاسی در چین می خواهد جایگاه پیشین این کشور را که زمانی یک امپراطوری عظیم بود، دوباره به دست بیاورد.

شعار رسمی این کشور تولد دوباره ملت بزرگ چین است. اما چین می گوید با این پروژه جاده جدید ابریشم به هیچ وجه مقاصد استعمارگرایانه را تعقیب نمی کند. به گفته وانگ یی وی، دانشمند علوم سیاسی ماهیت جاده جدید ابریشم متفاوت است و پایه و اساس دیگری دارد. او می گوید: «چینی ها در این زمینه باهوش تر هستند! ما می گوییم: تمام دنیا بایکدیگر در ارتباط است! ما نمی خواهیم قدرت برتر باشیم. هدف ما این نیست. ... همه کشورها باهم مرتبط هستند و ما به این سیستم جهانی ارتباط و اتصال نیاز داریم. نظم جهانی کنونی که امریکا در مرکز آن قرار دارد، دیگر نمی تواند پابرجا بماند. ما در قرن ۲۱ هستیم، هیچکس نمی تواند قرن ۱۹ یا ۲۰ را تکرار کند. چین از جنگ های تاریخ درس گرفته است. طرز فکر ما، فرهنگ ما بیشتر براساس سازگاری و هماهنگی پایه گذاری شده است.»

اما همه کشورها از این پروژه جاده جدید ابریشم و سیاست سرمایه گذاری چین استقبال نمی کنند. در کشورهایی مانند سریلانکا، مالیزیا و ویتنام طرز فکر تغییر کرده است. مالیزیا ساخت یک خط آهن تا مرز این کشور با تایلند را به ارزش ۲۰ میلیارد دالر متوقف کرده است. قرار بود که این پروژه به کمک شرکت های دولتی چینی و دریافت وام ایجاد شود.

اما شی جین پینگ، رئیس دولت و حزب کمونیست چین خوشبینی اش را در نشست جاده ابریشم که در ماه اپریل برگزار شد، از دست نداد. او گفت: «من مطمئن هستم که اگر همه یکصدا باشیم و در یک مسیر حرکت کنیم، به نتایج بیشتری دست می یابیم و در این صورت می توانیم جاده جدید ابریشم را به عنوان پروژه همکاری بین المللی به پیش ببریم و انسان ها از همه جهان می توانند از آن بهره مند شوند. به این ترتیب ما به جامعه انسانی کمک بسیار بزرگی می کنیم.»

اکسل دورلوف، پکینگ/م. ا.