سخنرانی کوهل؛ نقطه‌عطف در مسیر وحدت آلمان

اوضاع قبل از روز ۱۹ دسمبر ۱۹۸۹ که صدر اعظم هلموت کوهل و هیئت همراهش به درسدن رفتند، متشنج بود. آنها برای اولین بار بعد از سقوط دیوار برلین از جمهوری فدرال سابق به جمهوری دموکراتیک آلمان (آلمان شرقی سابق) سفر کردند. هدف این سفر ملاقات با هنس مودرو، نخست وزیر آلمان شرقی اعلام شده بود تا با وی در مورد آینده هر دو آلمان گفتگو صورت گیرد. اما سخنرانی کوهل به مراتب اهمیت بیشتر از این یافت. 

تربیون کوچک به نظر می رسید، تقریبا در میان فضای بزرگی از جمعیت گم شده بود. در پشت آن ویرانه های کلیسای زنان درسدن که در سال ۱۹۴۵ در جریان جنگ دوم جهانی تخریب گردیده بود، به عنوان یادبود و تذکر گذاشته شده بود. در واقع در اینجا قرار بود صدر اعظم تنها اکلیل گل بگذارد. در مقابل آن مردم زیادی با بیرق سیاه، سرخ و طلایی قرار داشتند که «وحدت، وحدت» و «هلموت، هلموت» صدا می زدند.

بعدها هلموت کوهل این سخنرانی را به عنوان یکی ازدشوارترین لحظات در زندگی سیاسی اش خواند. او در مورد دلیل آن توضیح داد: «مردم منتظر یک پیام بودند. نه تنها کسانی که در اینجا حضور داشتند، بلکه در تمام کشور، هم در شرق و هم در غرب. اما طبعا میلیون ها نفر در خارج از کشور این سخنرانی را می شیندند و می دیدند.»

از بروز فضای متشنج جلوگیری شود

دوروته ویلمز که در آن زمان وزیر امور مناسبات میان دو آلمان بود، لحظه پرواز به جانب درسدن را به یاد می آورد: «در هواپیما سکوت زیاد حکمفرما بود.» او می گوید: «کوهل دوباره به همه گوشزد کرد که همه باید وظیفه مان را انجام دهیم تا فضای متشنج در درسدن ایجاد نشود.»هلموت کوهل می دانست که متفقین، قدرت های پیروز در جنگ دوم جهانی، به اشاره انگشتان صدر اعظم نگاه می کنند. از چند هفته پیش که او یک پلان ده ماده یی را برای وحدت آلمان ارائه داد و به غیر از رئیس جمهور ایالات متحده امریکا به هیچ کسی در این رابطه چیزی نگفته بود، چهار قدرت پیروز بهت زده شده بودند. در کنار ایالات متحده امریکا، بریتانیا، فرانسه و اتحاد جماهیر شوری سابق قرار داشتند. این سوال مطرح بود که سرنوشت آلمان تقسیم و تضعیف شده بعد از فروپاشی دیوار برلین چه می شود؟

اوضاع حتی در خود جمهوری دموکراتیک آلمان (آلمان شرق سابق) نیز هیجان برانگیز بود. مدت اندکی پس از گشایش در به سوی غرب، بسیاری ها مردد بودند که چه چیزی بر سر کشور و مدل جامعه سوسیالیستی شان خواهد آمد. مدت کوتاهی قبل از بازدید کوهل از درسدن طبق یک نظرسنجی هنوز هم اکثریت مردم مخالف وحدت آلمان بودند.

اتحاد مجدد؟ نه با مودرو

کوهل در میدان هوایی با انبوه جمعیتی از مردم که شعار سر می دادند، مورد استقبال قرار گرفت. مسیری که موتر حامل صدراعظم به داخل شهر می رفت مملو از شهروندان مسرور بود. آنها آمده بودند تا صدراعظم را ببینند. 

بعد از دیدار و گفتگو با وزرا و گفتگوی رو دروی کوهل با مودرو، هیئت آلمان غربی به سرعت پی برد که نمی توان از حکومت مودرو انتظار زیادی داشت. مشاور سیاست خارجی کوهل به یاد می آورد که مردم امید پیشنهادهایی برای اطلاحات در بخش های سیاست و اقتصاد را داشتند «که چنین چیزی نشد.» هانس مودرو در کنفرانس مطبوعاتی مشترک بار دیگر تاکید کرد که او به وجود «دو کشور آلمان جدا و مستقل از یکدیگر» اعتقاد دارد.

هدف کوهل: «وحدت ملت ما»

بعد از چاشت بسیاری از مردم در جلو خرابه های به جا مانده از کلیسای زنان بودند. یک روز قبل از آن هربرت واگنر، فعال حقوق مدنی در تظاهرات روز دوشنبه اعلام کرده بود که کوهل سخنرانی می کند، گرچه این اصلا در برنامه رسمی جای داده نشده بود. واگنر به یاد می آورد: «این خبر به سرعت پخش شد، چرا که همه می خواستند حضور داشته باشند.» او تربیون و بلندگوها را تهیه کرده بود.

مایکه کوهل ریشتر، بیوه صدر اعظم سابق می گوید  که آن روز برای کوهل از نظر عاطفی "یک روز بزرگ در زندگی اش بوده است."

هلموت کوهل تقریبا حدود ۱۵ دقیقه سخنرانی کرد. او از شجاعت شهروندان جمهوری دموکراتیک آلمان (آلمان شرقی) که انقلاب را این گونه مسالمت آمیز به نمایش گذاشته بودند، تشکر کرد. او گوشزد کرد که در باره آینده آلمان باید با همسایه های اروپایی هماهنگی صورت گیرد و با نگاهی به آینده گفت: «اگر ساعات تاریخ اجازه دهد، هدف من، وحدت ملت ما باقی می ماند.» جمعیت تشویق می کردند و صدا می زدند که «روزی به زیبایی امروز.» کوهل با این جمله که «خدا به میهن ما آلمان برکت دهد»، سخنرانی اش را ختم کرد.

فعال حقوق مدنی: «اگر زبان بگشایی، کشته خواهی شد»

هربرت واگنر ۳۰ سال بعد آن روز خاص به یاد می آورد: «در آنجا مشخص شد که شهروندان جمهوری دموکراتیک آلمان  سومین تلاش برای سوسیالیسم را نمی خواهند،  آنها اتحاد آلمان را می خواهند.»

اما خوشی نیز با علامت سوال همراه بود. آنه ماری مولر، فعال حقوق مدنی درسدن در آن شام در مقابل ویرانه های کلیسای زنان بود. او یادآوری می کند: «من فکر می کردم که اگر حالا دهانت را باز کنی در اینجا کشته می شوی. چنین یک شادمانی در آنجا وجود داشت که مردم دیگر حاضر به بحث و گفتگو نبودند.» مولر مانند بعضی از جنبش های صلح، یک آینده دموکراتیک و مستقل برای جمهوری دموکراتیک آلمان را در ذهن داشت. 

اتحاد مجدد زخم هایی را بر جا گذاشته است

روز حضور در درسدن برای بعضی ها یک لحظه کلیدی در تاریخ آلمان بود که وحدت سریع را در ظرف کمتر از یک سال بعد ممکن ساخت. برای بعضی ها حتی بعد از سی سال هنوز هم آن روز پرسش برانگیز باقی مانده است. آلمان مجددا متحد شده است اما آیا به خصوص باشندگان آلمان شرق سابق احساس قدردانی می کنند؟

در ماه مارچ ۱۹۹۰ در جمهوری دموکراتیک آلمان برای اولین بار انتخابات آزاد برگزار شد. مارکوس مکِل، سیاسمتدار حزب سوسیال دموکرات آلمان «اس پی دی» بخشی از اولین حکومت بود. او برای اتحاد آلمان از سوی جمهوری دموکراتیک آلمان مذاکره می کرد. او امروزه با نقش هلموت کوهل با شک و تردید می نگرد: «دورنمای چگونگی برخورد با حکومت آلمان شرق که من به آن تعلق داشتم بعد از سال ۱۹۹۰ تا حد زیادی ویران کننده بود. چرا که چنین وانمود می شد که اتحاد آلمان فقط ناشی از عمل صدر اعظم است. این منجر به آن شد که سهم آلمان شرقی کاملا نادیده گرفته شود.»

اتحاد مجدد آلمان برای بعضی ها زخم هایی را بر جای گذاشته است که هنوز التیام نیافته اند. در سطح جهان پروسه وحدت آلمان به عنوان یک الگو و سرمشق دیده شده است. هلموت کوهل در درسدن موافقت بسیاری شهروندان را برای اقدامات اش به دست آورد.

لیونی فون هامراشتاین/ پ. ع.