ترس ایران از هرج و مرج در افغانستان

وزرای امور خارجه کشورهای همسایه افغانستان و همچنان نماینده روسیه، امروز چهارشنبه در مورد افغانستان در تهران بحث و گفتگو می‌کنند. در این اجلاس که به دعوت وزارت خارجه ایران برگزار شده، طالبان دعوت نشده اند. ایران با افغانستان حدود ۱۰۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارد و به همین تناسب علایق امنیتی تهران در قبال افغانستان نیز محاسبه می‌شود. 

اکثریت ساکنان مناطق مرزی ایران با افغانستان را اهالی سنی مذهب این کشور تشکیل می‌دهند. این شهروندان از چندین دهه به اینسو از تبعیض شاکی اند. به ویژه ساختارهای فرسوده و کمبود امکانات صحی و تعلیمی در مناطق مرزی ایران با افغانستان از معضلات مهم اهالی این نواحی فقیر و کمتر توسعه یافته را می‌سازند.

تأکید ایران به حکومت «همه شمول» در افغانستان

سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران هفته گذشته گفت: آنچه ایران می‌خواهد صلح در افغانستان است و آنچه نمی‌خواهد خشونت و تروریسم است. ایران به یک حکومت فراگیر در افغانستان تأکید دارد، حکومتی که نمایندگان همه گروه های سیاسی در آن اشتراک داشته باشند.

ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان روز یکشنبه از ابتکار تهران به برگزاری این کنفرانس استقبال کرد و ابراز امیدواری کرد که افغانستان از نتایج آن نفع ببرد.

در این میان، شادمانی ایران از خروج نیروهای المللی از افغانستان رنگ باخته و نگرانی های این کشور بیشتر شده اند. فاطمه امان، کارشناس مسایل ایران در مرکزی تحقیقاتی «انستیتوت خاورمیانه» در واشنگتن در مصاحبه ای با دویچه وله گفت که «ایران در محاسبه اش اشتباه کرده است.»

او افزود: «ساختارهای رهبری طالبان چند بعدی، پیچیده و غیرشفاف اند. این مورد مذاکرات با آنان را دشوار می‌سازد، آنچه که تنها متوجه ایران هم نیست.»

ایران قبل از خروج نیروهای بین المللی از افغانستان با نمایندگان طالبان مذاکراتی را انجام داد، به این امید که بعداً بتواند در افغانستان نفوذ داشته باشد. بعداً هم رهبری ایران از تصرف قدرت توسط طالبان به صراحت استقبال کرده و خواهان تشکیل سریع حکومت فراگیر با اشتراک همه گروه ها در افغانستان شد.

اقلیت تحت فشار شیعه

به نظر می رسد در میان طالبان شاخه افراطی اش یعنی شبکه حقانی که گفته می شود با پاکستان مناسبات نزدیک دارد، دست بالاتر دارد.

سراج الدین حقانی یکی از فرزندان جلال الدین حقانی که در دهه هشتاد این شبکه را حین مقاومت علیه اتحاد شوروی پیشین ایجاد کرده بود، اکنون وزیر امور داخله طالبان می باشد. حقانی مسئول شمار زیادی از حملات انتحاری در افغانستان خوانده شده و در ۱۵ سال اخیر تحت تعقیب پولیس فدرال ایالات متحده امریکا «اف بی آی» می باشد. 

سراج الدین حقانی هفته گذشته به خانواده های افرادی که حملات انتحاری انجام داده اند، وعده کمک اقتصادی و یک نمره زمین داد. این در حالی است که باشندگان روستاهایی از اقلیت شیعه این کشور توسط طالبان از خانه‌های شان جبراً کوچ داده شده اند. به گفته سازمان دیدبان حقوق بشر، طالبان اقلیت شیعه مذهب هزاره را از روستاهای حاصل خیز شان کوچ اجباری داده اند تا به این ترتیب بتوانند زمین‌های آنان را غصب کنند. هزاره‌های افغانستان عمدتاً شیعه مذهب اند و به طور سیستماتیک مورد تعقیب و آزار طالبان قرار دارند.  

امکانات محدود نفوذ ایران

این سیاست غصب زمین توسط طالبان، اختلافات میان ایران و این گروه شبه نظامی را تشدید بخشیده است. محمود محمدی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران روز یک شنبه در صفحه توییترش نوشت: «کجایند آنهایی که می‌خواستند طالبان را تطهیر کنند و ادعا داشتند که گویا طالبان تغییر کرده اند؟» مخاطب او آن حلقات سیاسی در تهران است که معتقدند طالبان به یک یک گروه معتدل تغییر کرده اند و اسلامگرایان افراطی دهه‌های اخیر نیستند. 

فاطمه امان گفت: «ایران بیش از همه از احتمال یک جنگ داخلی در افغانستان نگران است.» او در این گفتگو افزود: «به دلیل ساختارهای جغرافیایی، تضمین امنیت مرز طولانی میان دو کشور خیلی دشوار است. هرج و مرج در افغانستان نه تنها قاچاق مواد مخدر و قاچاق انسان، بلکه قاچاق اسلحه و مهمات در مناطق تحت تبعیض (ایران) را ساده‌تر می‌سازد. بنابراین ایران به عنوان تنها راه اعمال نفوذ تلاش دارد تا در همکاری با همسایه‌ها طالبان را به تشکیل یک حکومت فراگیر با شرکت اقلیت‌ها و همچنان زنان ترغیب کند.»

شبنم فون هاین/ نادیه فضل