تبصره: غرب باید با بحران عراق عملگرایانه برخورد کند

در این زمینه که پیشرفت غیرمنتظره ملیشه های سنی و افراطی داعش در عراق باعث یک سلسله از جا به جایی های سیاسی و جغرافیایی در خاورماینه شده، شکی وجود ندارد. در طول چندین روز، این جهادی های عصر حجری موفق شدند کنترول بخش های زیادی از غرب عراق را بدون هیچ مقاومت قابل ذکری از سوی اردوی عراق در دست گیرند. شهر موصل نیز در میان این مناطق تصرف شده است که دومین شهر بزرگ عراق می باشد.

در این میان، جنگجویان داعش قدرت شان را در غرب عمدتا سنی نشین عراق تحکیم بخشیده اند. آن ها مدتی است که بخش های بزرگی از شرق سوریه را در امتداد فرات کنترول می کنند. افزون براین، آن ها یک مرز مهم استراتژیک با سوریه را تصرف کردند. به این ترتیب بخش عمده مرز میان عراق و سوریه دیگر وجود ندارد.

آیا از هم پاشیدگی رو به افزایش عراق (و سوریه) نشاندهنده پایان عصر موافقتنامه سایکس-پیکو است؟ به هر صورت شمار بسیاری از ناظران و کارشناسان خاورمیانه اینگونه ادعا می کنند. اگر این طور است، پس از این تحولات چه تغییراتی در منطقه رخ می دهد؟

سیستم مرزبندی و تاسیس کشور در خاورمیانه به توافقنامه سال 1916 برمی گردد که توسط مارک سایکس و فرانسوا ژرژ-پیکو امضا شده است. جغرافیای سیاسی منطقه تا امروز از این موافقتنامه متاثر بوده است. کشورهای کنونی میان بحیره مدیترانه و دریای دجله به عنوان نتیجه این موافقتنامه و دیگر قراردادهایی ایجاد شدند که پس از جنگ جهانی نخست به امضا رسیدند.

دولت های شکننده

به نظر می آید که پیشروی ملیشه های داعش در عراق یک تهدید جدی ترور برای منطقه است. اما بررسی دقیق تر نشان می دهد که تحولات کنونی عمدتاً نشاندهنده مشکلات عمیق تر در خاورمیانه هستند.

مشکل اصلی همچنان شکنندگی بسیاری از کشورها می باشد. بهار عرب نشان داد که این کشورهای عرب پسا استعماری به خصوص در موارد لیبیا و سوریه چقدر ضعیف هستند.

پیش از این حکومت بدون صلاحیت بوش، عراق را با یک سلسله از اشتباهات بی سابقه بار بار به هرج و مرج کشاند. افزون براین، ثابت شد که حمایت امریکایی ها از نوری المالکی یک اشتباه مرکزی بوده است. این نخست وزیر شیعه با سیاست های فرقه گرایانه اش بیشترین مسئولیت را در دوری سنی ها و کردها از حکومت و از هم پاشیدگی احتمالی عراق پسا صدام دارد. سیاست محروم کردن اقلیت ها زمینه مساعد را برای پیشروی داعش و دیگر گروه های جهادی را ایجاد کرد.

به ائتلاف های عملگرایانه نیاز است

افزون براین منازعه ها، میان ایران و عربستان سعودی نیز جنگ قدرت جریان دارد. این منازعه سلطه جویانه حس دشمنی میان سنی ها و شیعه ها را تقویت می کند. از رقابت ها میان این دو فرقه مذهبی به عنوان ابزار سیاسی استفاده می شود و از هر گونه نزدیکی عملگرایانه میان گروه های متخاصم برای پایان دادن به این منازعه جلوگیری می کند.

پس از شکست در سوریه و برای کاهش خطر منازعه های فرا ملی از سوی داعش، باید ائتلاف های عملگرایانه ایجاد شوند.

به هر صورت، گویا رهبران در تهران و ریاض متوجه شده اند که جهادی های داعش خطر جدی برای هر دو کشور می باشند. آن ها مطمئنا نمی خواهند که کشورها در منطقه از هم بپاشند.

غرب با توجه به موقف ضعیف کنونی اش، نمی تواند نظم و ترتیب در خاورمیانه را از بیرون پا برجا نگهدارد. غرب باید به جای این، بر قدرت های محلی تکیه کند. ایالات متحده باید از گفتگوهای مستقیم میان روحانی، رئیس جمهور ایران وعبدالله، پادشاه عربستان سعودی حمایت کند تا به این ترتیب یک حکومت اتحاد ملی در عراق امکان پذیر شود. نیازی به گفتن این نیست که نوری المالکی با اجرای سیاست هایش شکست خورده و نباید شامل این گفتگوها گردد.

این گفتگوها در بهترین صورت می تواند نخستین مرحله به سوی ایجاد یک چارچوب همکاری در خاورمیانه باشد. شکی در این وجود ندارد که نمی توان با اشتراک جهادی ها دولت تشکیل داد و به همین دلیل گفتگوها در مورد پایان موافقتنامه سایکس-پیکو زودهنگام می باشد.