تنش بین افغانستان و ایران، مهاجران را در تنگنا قرار داده است

افراد طالبان که شوهر زهرا حسینی را کشتند، به او پیشنهاد کردند که «با یکی از ما ازدواج کن تا در امنیت زندگی کنی.» شوهر او در فعالیت‌های اجتماعی شرکت داشت.

حسینی که ۳۱ سال داشت، تصمیم گرفت به ایران فرار کند. او و دو فرزند کوچکش پای پیاده، با موترسایکل و لاری بیابان‌های بی‌قانون را پشت سر گذاشتند تا به ایران رسیدند. 

پس از این که افغانستان در پی خروج نیروهای امریکایی و تصرف قدرت توسط طالبان دچار بحران اقتصادی شد، مرز مشترک ۹۶۰ کیلومتری با ایران به یک راه نجات برای افغان‌هایی تبدیل شده است که مایوسانه به دنبال پول و کار دسته دسته سوار موترهای قاچاقبران می‌شوند.

اما در هفته‌های گذشته، با افزایش شمار مهاجرانی که به ایران سفر می‌کنند، تنش در روابط دو کشور شدیداً افزایش یافت. گفته می‌شود که روزانه حدود ۵ هزار افغان از مرز وارد ایران می‌شوند.

چند هفته پیش برخوردهایی بین طالبان و ماموران مرزی ایران صورت گرفت. پس از آن افغان‌ها در سه شهر مختلف افغانستان علیه ایران تظاهرات کردند. تظاهرکنندگان سنگ پرتاب کردند و دروازه یکی از قونسلگری‌های ایران را آتش زدند. یک حمله مرگبار با چاقو که گفته می‌شد توسط یک مهاجر افغان در زیارتگاه شیعیان در شهر مشهد انجام شده است، این کشور را شوکه کرد.

تحلیلگران سیاسی می‌گویند، در حالی که این دو کشور خواهان وخامت اوضاع نیستند، دشمنی‌هایی که از مدت پیش مثل آتش زیر خاکستر وجود داشته است، ممکن است که از کنترول خارج شود.

اندریو واتکینس، کارشناس ارشد افغانستان در انستیتوت صلح ایالات متحده امریکا گفت که ما شاهد یکی از بدترین بحران های آوارگان هستیم که بسیار به آرامی و با پس زمینه یک دشمنی تاریخی پیش می رود. او پیش بینی کرد که در نهایت اوضاع به وخامت خواهد انجامید.

به گزارش آژانس مهاجرت ملل متحد از زمانی که طالبان قدرت را در افغانستان به دست گرفتند، ایران روند اخراج مهاجران افغان را تشدید کرده و هشدار داده است که اقتصاد این کشور که درگیر تحریم ها است، توانایی مدیریت سرازیری مهاجران افغان را ندارد.

خطرات برای مهاجران افغانی مانند حسینی که از مرز عبور می کنند، واقعی هستند.

اشلی کارل، معاون رئیس آژانس مهاجرت ملل متحد در افغانستان گفت که در سه ماه نخست سال روان، میزان اخراج ماهانه از ایران ۶۰ درصد افزایش یافته است.

او گفت که بسیاری از ۲۵۱ هزار نفری که در سال روان از ایران اخراج شدند، طی سفر به این کشور زخمی شده بودند و آثار زخم هنوز در آن ها نمایان بود. آن ها از تصادف‌های موتر، شلیک گلوله و مشقت های دیگر جان به در برده بودند.

روشنگل حکیمی، یک زن ۳۵ ساله که پس از تصرف قدرت توسط طالبان به ایران فرار کرد، گفت که قاچاقبران او و دختر ۹ ساله اش را یک هفته گروگان گرفتند تا این که خویشانش پول درخواست شده برای آزادی او را پرداخت کردند. او گفت: «آن ها به ما آب آلوده و نان خشک می دادند. ما در حال مرگ بودیم.»

مهاجران خوش شانس سر از تهران پرجمعیت و کوچه های پرازدحام آن درمی آورند. ایران برآورد می کند که در هشت ماه گذشته دست کم یک میلیون افغان وارد این کشور شده اند.

زهرا حسینی نیز مانند بسیاری دیگر مدرک اقامت رسمی ندارد. او در برابر آزار و اذیت و بهره‌کشی آسیب پذیر است.  رئیس اش در دکان خیاطی از دادن معاش او خودداری می کند. صاحب خانه اش تهدید می کند که او را بیرون می اندازد.

او به زحمت می تواند برای سیر کردن شکم فرزندانش پول به دست بیاورد. زهرا گفت: «ما هیچ چیز نداریم و جایی را هم نداریم که برویم.» او در یک اتاق کوچک در جنوب تهران زندگی می کند که تنها وسایل آن یک اجاق اهدا شده، چند چوکی و چند کمپل مخملی است.

در حالی که شمار مهاجران افغان در ایران روز به روز افزایش می یابد، کمک کردن به آن ها دشوارتر می شود. سعید خطیب زاده، سخنگوی وزیر خارجه ایران ماه گذشته اعلام کرد: «روند آمدن امواج مهاجران افغان به ایران نمی تواند ادامه پیدا کند، زیرا در ایران ظرفیت ها محدود است.»

میزان بیکاری جوانان در ایران از مرز ۲۳ درصد گذشته است. ریال، واحد پول ایران ۵۰ درصد از ارزشی را که در سال ۲۰۱۸ داشت، از دست داده است.

رضا غبیشاوی، تحلیگر مقیم تهران از افزایش اختلافات بین مهاجران افغان و شهروندان ایران سخن گفت و افزود: «بزرگترین چالش این است که ایران برای رویارویی با وضعیت جدید آمدن مهاجران آمادگی ندارد.»

ایران به خاطر یک سلسله حملات خونبار در افغانستان که هدف آن ها اقلیت شیعه مذهب است، بسیار نگران است. تهدیدات گروه های افراط گرا در افغانستان افزایش می یابد، در حالی که طالبان وعده تامین امنیت را داده بودند.

عباس حسینی، خبرنگار سرشناس افغان در تهران با توضیح بدگمانی رو به افزایش در ایران گفت: «گزارش هایی هست راجع به برخی افراط گرایان که به آسانی همراه با آوارگان وارد ایران می شوند.»

در ماه گذشته، در مقدس ترین زیارتگاه شیعیان در شهر مشهد ایران حادثه قتل صورت گرفت. یک مهاجم با چاقو به سه فرد روحانی حمله کرد و دو تن از آن ها را کشت؛ یک اقدام خشونت آمیز در این محوطه که بسیار به ندرت پیش می آید. در رسانه ها گفته شد که فرد مهاجم یک شهروند افغان و از قوم ازبک می باشد.

در روزهای بعد از آن، موجی از کلیپ های ویدیویی که احساسات عمومی را بر علیه مهاجران افغان تحریک می کردند، در شبکه های اجتماعی ایران نشر شد.

در این ویدیوها که شناسایی عاملان نشر آن ها غیرممکن است و تصویرشان محو است، ایرانیانی دیده می شوند که افغان ها را لت و کوب کرده و به آن ها توهین می کنند. در ایران این ویدیوها گمراه کننده خوانده شده و جدی گرفته نشدند، اما در افغانستان در صدر اخبار قرار گرفتند و خشم مردم را برانگیختند.

تظاهرکنندگان در هرات به قونسلگری ایران سنگ پرتاب کردند و در کابل در برابر سفارت ایران اعتراض کردند. اعتراض کنندگان در پایتخت افغانستان شعار می دادند: «دست از کشتن افغان ها بردارید.» مردم در هرات و ولایت خوست شعار «مرگ بر ایران» سر می دادند.

ایران کار در نمایندگی های دیپلوماتیکش در افغانستان را به مدت ۱۰ روز به حالت تعلیق درآورد.

حتی در حالی که دروازه قونسلگری ایران در هرات می سوخت، فرستاده ویژه ایران برای افغانستان سعی کرد افکار عمومی را به مسیر دیگری منحرف کند. حسن کاظمی قمی، عامل تنش های رو به افزایش را «دشمن» نامشخصی دانست که سعی دارد بین دو ملت اختلاف بیاندازد.

امیر خان متقی، وزیر خارجه طالبان نگرانی هایش را با سفیر ایران مطرح کرد.

به نقل از متقی گفته شده است: «بدرفتاری با پناهجویان افغان در ایران بر روابط بین دو کشور تاثیر منفی می گذارد و زمینه توطئه برای دشمنان فراهم می شود.»

در پس زمینه این لحن محتاطانه یک تاریخ پرمناقشه قرار دارد.  در سال ۱۹۹۸ چیزی نمانده بود که ایران وارد جنگ با طالبان شود. در آن زمان به قونسلگری ایران در شهر مزار شریف حمله شد و ۱۰ دیپلومات ایرانی کشته شدند.

اما پس از عملیات نظامی که به رهبری نیروهای ایالات متحده امریکا علیه طالبان در افغانستان انجام شد، رهبران شیعه مذهب تهران متوجه حضور نظامیان امریکایی در مجاورت مرزهای شان شدند و در برابر ملیشه های سنی طالبان موقف واقع بینانه تری در پیش گرفتند.

حالا تحلیلگران می گویند، هر دو ملت که از اشتراک در سیستم بانکی جهانی محروم شده اند و اشتیاق زیادی برای دریافت پول نقد دارند، به یکدیگر وابسته شده اند. هیچکدام از دو طرف خواهان افزایش بیشتر تنش ها نیست.

صنم وکیل، معاون مدیر برنامه خاورمیانه و شمال افریقا در «چتم هاوس» گفت: «ایران می تواند از طریق همسایگان، تحریم ها را دور بزند، ارز مبادله کند و اقتصادش را پابرجا نگه دارد.»

اما این دو همسایه چیزی نمانده بود که چند هفته قبل باهم درگیر شوند. در آن زمان گاردهای طالبان سعی کردند در امتداد مرز جاده جدیدی بسازند. گاردهای ایرانی در پی این اقدام به حالت آمده باش درآمدند. گذرگاه مرزی پر رفت و آمد بسته شد.

این دو کشور که از پیامدهای ادامه تنش ها آگاه هستند، به شدت برای حل این مشکلات راه دیپلوماسی را تعقیب می کنند.

در هفته گذشته خطیب زاده، سخنگوی وزیر خارجه ایران وعده داد، تهران به دیپلومات های طالبان برای نخستین بار اعتبارنامه می دهد تا به این وسیله امکان رسیدگی به دوسیه های انباشته شده قونسلی فراهم شود.

مقام های طالبان برای گفتگو درباره رفتار ایران با مهاجران افغان به تهران سفر کردند. بسیاری از مهاجرانی که افغانستان را به خاطر سرکوب و فقر به مقصد ایران ترک می کنند، رویاهای بلند پروازانه ای در سر ندارند. آنها بیشتر در بخش ساختمانی، کارخانه ها و یا در مزارع ایران کار می کنند.

مهاجران دیگر مانند یاسمین، دختر ۹ ساله روشنگل حکیمی، امیدوار است که با خانواده اش به اروپا بروند. او خیال آلمان را در سر دارد. پدرش که در ولایت لوگر مامور پولیس بود، توسط طالبان کشته شد. یاسمین می گوید که پدرش اهمیت تحصیل را به او فهماند.

یاسمین که در تهران به همراه مادرش در یک اپارتمان فرسوده زندگی می کند، گفت: «ما نمی خواهیم آینده بدی داشته باشیم، می خواهیم آدم های باسوادی باشیم، مانند پدرم.»

این گزارش خبرگزاری رویترز ابتدا در رسانه همکار ما اینفومایگرانتس نشر شده است.

me/af (AP)