افزایش تقاضا و دشواری‌های گرفتن نکاحنامه در افغانستان
۱۴۰۲ شهریور ۱۵, چهارشنبه
چهار سال است که ازدواج کرده اند و هنوز هم سند رسمی در دست ندارند که زن و شوهر هستند. حمیده ماستری شرعیات دارد و در دولت قبلی افغانستان به عنوان کارشناس در بخش پالیسی و پلان کار می‌کرد.
با آنکه کارمند دولت بود، بازهم نتوانسته بود ازدواجش را ثبت کند؛ چراکه محکمه وثایق در آن زمان بسیار پرازدحام بود. او پس از به قدرت رسیدن مجدد طالبان نیز همراه با شوهرش بارها برای ثبت ازدواج خود به محکمه مراجعه کردند، اما نتیجه‌ای در پی نداشت.
برای حمیده و شوهرش، داشتن سند ازدواج اهمیت خاصی پیدا کرده است. حمیده می‌گوید: «درجریان دو سال اخیر چهار بار تلاش کردیم تا برای اخذ سند ازدواج درخواست بدهیم، ولی هر بار موفق نشدیم تا احکام بگیریم و مراحل دریافت نکاحنامه را شروع کنیم».
مخصوصاْ برای حمیده به عنوان یک زن این بسیار مهم است که نکاحنامه داشته باشد: «سند ازدواج رسمی، حقوقی مثل حق نفقه و مصارف خانه، حق داشتن مسکن، مهریه و میراث را بالای مردان ثابت میسازد و مسئولیت شوهران را در مقابل خانم های شان تعیین می کند.»
شرایط اخذ سند ازدواج
نکاح میان زوج ها در افغانستان به صورت عرفی عقد می شود و کمتر کسی برای ثبت آن به محاکم رسمی مراجعه می کند. مراحل اداری برای ثبت ازدواج بسیار پیچیده است و نیاز است شاهدانی برای ثبت ازدواج در محکمه حاضر شوند.
طرفین ازدواج با تکمیل سن قانونی با رعایت ایجاب و قبول (رضایت دوجانبه) بعد از ازدواج، درخواست سند ازدواج را به محکمه وثایق می دهد. بعد از تایید درخواست (اخذ احکام)، فورمه ای برای تکمیل و تایید ازدواج و سکونت شان در منطقه مربوطه را دریافت می کنند. فورمه مربوطه توسط دو تن شاهد، ملای مسجد، وکیل گذر و در نهایت ناحیه مربوطه یا ولسوال باید تائید شود. مرحله بعد ثبت و تایید ازدواج شان به صورت رسمی در محکمه است که با حضور دو طرف ازدواج و دو تن شاهد انجام می شود. مرحله نهایی اخذ نکاحنامه یا یک کتابچه سبز رنگ است که تمام مشخصات زن و شوهر، شاهدان، فرزندان، والدین و میزان مهریه در آن مشخص و ذکر شده است.
یکی از عواملی که اخذ سند ازدواج را مشکل ساخته است، گرفتنش از محکمه مربوطه ولایت و یا ولسوالی است که طرف های ازدواج در آن سکونت دارند؛ زیرا برای طی مراحل آن باید تایید امام مسجد محل سکونت، مهر تایید وکیل گذر یا ولسوال و در نهایت مهر تایید ناحیه یا ولسوالی مربوطه گرفته شود. اگر محکمه مربوطه غیرفعال باشد، چاره ای جز صبر برای ماه ها وجود ندارد.
از طرفی دیگر خدمات توزیع منظم سند ازدواج در مقابل میزان تقاضا بسیار محدود است. اداره حاکم در افغانستان نیز امکانات محدودی دارد و حتی برخی اوقات به خاطر موجود نبود "کتابچه" یا همان سند فیزیکی ازدواج، مراحل اداری مدتی به تعویق می افتد.
حاتمه یک زن افغان از چهار ماه به این سو منتظر صدور نکاحنامه اش می باشد. او می گوید: «محکمه مربوطه اکثر اوقات بسته است. اگر باز شود هم بسیار شلوغ شده و کتابچه نکاحنامه زود تمام شده و دوباره باید شش ماه دیگر صبر کرد.»
در شهر کابل چندین آمریت ثبت وثایق وجود دارد که هر یک از این آمریت ها خدمات ارائه سند ازدواج برای ساکنان چند ناحیه ی شهر را انجام می دهند. خدمات ارایه سند ازدواج در بیشتر ولایت ها از طرف مدیریت محکمه وثایق و همچنان در کشورهای دیگر از طرف سفارت و کنسولگری های افغانستان انجام می شود.
بخش مطبوعات اداره ستره محکمه افغانستان در خلاصه گزارشی که در ماه سنبله سال گذشته نشر شده، بیان کرده که به تعداد ۱۵ هزار و ۴۰۰ جلد نکاحنامه رسمی را توزیع کرده است. این اداره همچنان ادعا کرده که برای رفع چالش های این روند تلاش می کند.
افزایش درخواست ها
این آمار نشان می دهد که از زمانی که طالبان دوباره به قدرت رسیده اند، تقاضا برای دریافت نکاحنامه نیز مثل دیگر اسناد هویتی افزایش یافته است. بخش بزرگی از این تقاضاها برای این است که اسناد مسافرتی و مهاجرتی تکمیل شود.
محمد رضا علی، یک حقوقدان از افغانستان در این رابطه می گوید: «همراه داشتن سند ازدواج برای انجام سفرهای رسمی خارجی و داخلی و همچنان سفر حج شرط اساسی است».
حاتمه و شوهرش که قصد سفر دارند، به همین دلیل نمی توانند جایی بروند: «بدون داشتن سند ازدواج نمی توانم با شوهرم به سفرهای داخلی و خارجی بروم.»
اداره طالبان حتی برای رفتن به برخی از پارک های افغانستان داشتن سند ازدواج را برای زوجین الزامی خوانده است. زنان برای سفرهای داخلی باید محرم شرعی داشته و رابطه شان را ثابت بسازند. بسیاری از زنان به خاطر نداشتن نکاحنامه از سفرهای داخلی و خارجی محروم شده اند.
ابراهیم صالح، یک وکیل مدافع در افغانستان به محدودیت های وضع شده طالبان و ضرورت داشتن سند ازدواج رسمی اشاره کرده و می گوید: «سند ازدواج اثبات زوجیت در مهاجرت و مسافرت خارج از کشور است. همچنان سند ازدواج سبب سهولت در اثبات حقوق زوجین می شود. مثلاً اثبات حق میراث زوجین از یکدیگر به وسیله سند ازدواج رسمی آسانتر می باشد. بنابراین در شریعت اسلام زوجه از اموال شوهر متوفی، مستحق میراث می شود و شوهر از اموال زوجه متوفی، مستحق میراث می شود.»
بازار سیاه نکاحنامه
افزایش تقاضا برای درخواست سند ازدواج و دشواری های روند اداری، زمینه را برای توزیع آن در بازار سیاه فراهم کرده است.
حمیده می گوید که سند ازدواج باید رایگان توزیع شود و داشتن آن حق هر شهروند است، ولی زمانی که محکمه بسته می شود، دلالان در بدل پول هنگفت وعده اخذ آن را می دهند: «در زمان مراجعه به محکمه بارها با دلالانی مواجه شده ام که گفته اند در بدل دو هزار دالر برایمان نکاحنامه می گیرند.»
او و شوهرش توانایی پرداخت این مبلغ را ندارند و به همین دلیل منتظرند تا از طریق قانونی نکاحنامه خود را دریافت کنند. از سویی هم نمی توانند به دلالان اعتبار کنند که نکاحنامه رسمی و ثبت شده در محکمه را برای آنان فراهم کنند.
ثبت رسمی ازدواج
کارشناسان می‌گویند که ثبت رسمی ازدواج مزایای زیادی دارد.
آقای صالح در مورد پیامدهای ثبت ازدواج به صورت رسمی می گوید: «ثبت ازدواج، آداب و رسوم ناپسند جامعه را نیز از بین می برد. مانند "بد دادن" در قضیه قتل، در عرف محلی این یعنی ازدواج در مقابل خون بها که در حقوق خصوصی افغانستان ممنوع می باشد و محاکم در چنین ازدواج ها، سند ازدواج صادر نمی نماید.»
به نظر آقای صالح داشتن سند ازدواج رسمی علاوه براینکه از ازدواج های زیرسن جلوگیری می کند، برای خانم ها و اطفال نیز پیامدهای مثبت دارد: «حقوق مالی خانم ها مانند مهریه، نفقه و میراث بر مبنای سند ازدواج حفظ می شود و همچنین بر مبنای سند ازدواج اطفال مستحق دریافت نفقه می شود. علاوتا فرزندان می توانند برای اثبات دعوی میراث از سند ازدواج رسمی والدین خویش استفاده نماید.»
وی اضافه می کند: «در مسئله طلاق در صورتی که خانواده ها سند ازدواج رسمی داشته باشند، طلاق خط همچنین باید رسمی ترتیب شود و به مبنای آن حضانت طفل که حق مادر است، ثابت می شود. هرگاه طلاق خط رسمی نباشد، حضانت به مشکل در محاکم ثابت می شود. در نهایت سند ازدواج حقوق مالی خانم ها را تضمین می نماید و بسیار به نفع خانم ها می باشد.»
مهریه و ضرورت درج آن در نکاح خط
یکی از موارد مهم که در سند ازدواج درج می شود، میزان مهریه است. آقای علی در این مورد می گوید: «مهریه پول نقد و رایج کشور است که حد و حدودی مشخصی نداشته و به توافق طرفین ازدواج بستگی دارد.»
ابراهیم صالح درج مهریه را در سند ازدواج مهم می داند و می گوید: «اندازه، نوعیت و نحوه پرداخت مهر زوجه در سند ازدواج ذکر می شود. اگر مهر زوجه در سند ازدواج رسمی ثبت باشد، در صورتی که شوهر به پرداخت مهریه تمایل نداشته و متمرد باشد و دعوای حقوقی پیش آید، برای اثبات آن سند ازدواج کافی می باشد.»